اسکولیوز (scoliosis) نوعی انحنای جانبی ستون فقرات است که اغلب در نوجوانان تشخیص داده می شود. این انحنای ستون فقرات می تواند در افراد مبتلا به بیماری هایی مانند فلج مغزی و دیستروفی عضلانی رخ دهد؛ اما علت بیشتر اسکولیوزهای دوران کودکی مشخص نیست. در بسیاری از موارد، این حالت، خفیف بروز می کند؛ اما در برخی مواقع نیاز به بررسی جدی تر دارد. لازم به ذکر است که میزان قوس، در افراد مبتلا متفاوت است؛ لذا این مسئله نوعی از درجه بندی را ایجاد می کند. در اسکولیوز به دلیل عدم قرینگی و غیرطبیعی بودن ستون فقرات، نیروهای وارده به آن حتی در صورت طبیعی بودن نیز باعث فشار به عضلات، رباط ها، دیسک های بین مهره ای و مفاصل بین مهره ای پشتی می گردد و در نتیجه منجر به تشدید درد در ستون فقرات به ویژه در ناحیه کمر می شود. باید خاطر نشان نمود که طبقه بندی اسکولیوز به دو صورت برگشت پذیر و برگشت ناپذیر نیز در نوع درمان انحراف ستون فقرات، مسئله ای مهم است و باید مد نظر قرار گیرد.

عوامل ایجاد کننده اسکولیوز

به طور کلی علل مختلفی در ایجاد اسکولیوز یا انحراف جانبی ستون فقرات وجود دارد که شایع ترین آنها موارد زیر را شامل می شود :

• فلج مغزی یا CP
• اختلالات عصبی عضلانی مانند ایمبالانس های عضلانی
• دیستروفی های عضلانی
• اختلالات تولد
• اختلالات رشد استخوانی ستون فقرات
• اختلال رشد استخوانی طول اندام تحتانی
• آسیبها و عفونت های ستون فقرات
• پوکی استخوان

علائم اسکولیوز

علائم اسکولیوز بسته به شدت انحناها می تواند بسیار متفاوت باشد. در موارد خفیف، علائم می توانند صرفاً جنبه زیبایی داشته باشند و می توانند شامل موارد زیر باشند:

• تفاوت قابل مشاهده در ارتفاع باسن و شانه
• یک یا هر دو باسن بالا رفته یا به میزان قابل توجهی بالا هستند.
• شانه های ناهموار ممکن است یک یا هر دو تیغه شانه بیرون بزند.
• عدم تقارن بین ارتفاع قفسه سینه در دو طرف
• خط کمر ناهموار به نظر می رسد.
• تغییرات در ظاهر یا بافت پوست روی ستون فقرات، تغییراتی مانند فرورفتگی، لکه های مودار یا ناهنجاری های رنگی.
• خم شدن بدن به یک طرف
• موارد جدی تر اسکولیوز باعث موارد زیر می شود:
• کمر درد
• ناتوانی در ایستادن
• پا درد، بی حسی و یا ضعف به دلیل رادیکولوپاتی یا فشار روی اعصاب در ستون فقرات کمری
• کاهش قد در بزرگسالان
• اختلال عملکرد روده یا مثانه در موارد شدیدتر

عوامل خطرساز اسکولیوز

از عواملی که می تواند احتمال خطر ایجاد این بیماری را افزایش دهد به شرح زیر است:

• سن

علائم معمولاً در نوجوانی شروع می شود.

• جنسیت

اگرچه هم دختران و هم پسران تقریباً با سرعت یکسانی به اسکولیوز خفیف مبتلا می شوند؛ اما دختران در معرض خطر بسیار بالایی برای بدتر شدن منحنی قرار داشته و نیاز به درمان دارند.

• سابقه خانوادگی

انحنای ستون فقرات می تواند در خانواده ایجاد شود؛ اما اکثر کودکان مبتلا به این بیماری سابقه خانوادگی ندارند.

عوارض اسکولیوز

• عدم تقارن تنه مانند قرار گرفتن یک شانه بالاتر از شانه دیگر
• نامتقارن شدن چین پهلوها
• انحراف ستون فقرات
• درد در کمر، گردن، قفسه سینه و شکم
• کاهش ظرفیت هوازی ریوی
• آسیب قلبی مانند هاپرتروفی بطن و دهلیز راست
• آرتروز و درد ستون فقرات در انحراف شدید اسکولیوز

تشخیص اسکولیز

برای بررسی انحنای ستون فقرات و اسکولیوز گردن و نواحی دیگر، ممکن است پزشک ابتدا از شما بخواهد که از کمر خم شوید تا ببیند آیا ستون فقرات شما خمیده به نظر می رسد یا خیر. پزشکان اطفال اغلب این نوع معاینه را روی کودکان انجام می دهند. اگر پشت شما خمیده به نظر می رسد، احتمالاً متخصصان با عکس رادیوگرافی متوجه وضعیت می شوند. در مواردی هم شک به وجود تومور در ستون فقرات وجود دارد و برای همین از تصویربرداری MRI استفاده می شود.

اسکولیوز برگشت پذیر

در این نوع اسکولیوز با این که در حالت ایستاده ستون فقرات انحراف جانبی پیدا کرده است؛ اما خاصیت انعطاف پذیری خود را حفظ کرده است و وقتی در حالت خم شده به جلو و یا دراز کشیده بیمار را ارزیابی می کنیم، این انحراف برطرف شده و ستون فقرات در حالت طبیعی خود قرار گرفته است. معمولاً این نوع اسکولیوز به دلایل مختلفی ایجاد می شود مانند عادت های غلط در ایستادن و نشستن، وجود درد در قسمتی از تنه که بیمار به خاطر کاهش درد مجبور می شود خود را به آن سمت کج کند یا اختلاف طول اندام های تحتانی که بیمار برای این که بتواند روی دو پا بایستد، لگن پای کوتاهتر را پایین تر می برد و به این صورت ستون فقرات نیز جهت حفظ تعادل بیمار به سمت مقابل به صورت جانبی خم می شود.

درمان اسکولیوز برگشت پذیر

• بریس های اسکولیوز

بریس پشت اسکولیوز را اصلاح نمی کند؛ اما در عوض به کند شدن یا توقف پیشرفت کمک می کند. بریس های اسکولیوز بریس های ستون فقرات ویژه TLSO (ارتز توراکولومبوساکرال) هستند. بریس های TLSO برای افرادی که کمردرد دارند آشنا هستند. بریس اسکولیوز متداول، بریس بوستون است؛ اما بریس های تخصصی دیگر از جمله بریس چارلستون یا بریس اسپاین، ممکن است بر اساس ماهیت بیماری ترجیح داده شوند. بریس اسکولیوز به صورت سفارشی برای بدن بیمار و ماهیت منحنی طراحی خواهد شد.

• فیزیوتراپی

حتی برای اسکولیوز خفیف از فیزیوتراپی و ورزش اغلب برای مکمل درمان در بیماران با انحنای کمتر از 50 درجه استفاده می شود. تمرینات خاصی به نام ورزش فیزیوتراپی اختصاصی اسكولیوز (PSSE) برای اصلاح وضعیت بدن، تقویت عضلات، بهبود تنفس و تثبیت و صاف كردن ستون فقرات استفاده می شود. اثربخشی فیزیوتراپی بحث برانگیز است؛ اما نشان داده شده است که نتایج حاصل از ترکیب با بریس بهبود می یابد.

داروهای اسکولیوز

اسکولیوز توسط داروها درمان نمی شود. این تا حد زیادی یک مشکل فیزیکی است که با بریس، ورزش و در موارد شدید با جراحی درمان می شود.

• داروی ضد درد

به نظر می رسد کمردرد در بیماران اسکولیوز، مگر در موارد شدیدتر بیش از کل جمعیت شیوع ندارد. با این حال، بیماران مبتلا به اسکولیوز دژنراتیو ممکن است درد بیشتری نسبت به سایر افراد به دلیل انحطاط دیسک زمینه ای (نه به دلیل منحنی اسکولیوز) دارند. این درد به طور معمول با مسکن های بدون نسخه مانند استامینوفن یا (آسپرین یا ایبوپروفن) کنترل می شود. درد ناشی از انحطاط پیشرفته دیسک یا انحنای شدید، در شدیدترین موارد شامل تجویز داروی بدون نسخه یا مواد افیونی است.

• سایر داروها

اسکولیوز عصبی عضلانی یا اسکولیوز مرتبط با سندروم از اثرات ثانویه سایر بیماری ها مانند فلج مغزی، میلو دیسپلازی، دیستروفی عضلانی دوشن یا نوروفیبروماتوز است. این شرایط با داروهای خاص بیماری درمان می شود؛ اما این داروها بر اسکولیوز (که با بریس یا جراحی درمان می شود) تأثیری نخواهد داشت.

جراحی اسکولیوز

جراحی ستون فقرات برای اصلاح منحنی های ستون فقرات در بزرگسالان بیش از 45 درجه یا در بزرگسالان 50 درجه استفاده می شود. برای اصلاح منحنی، جراحان ستون فقرات با استفاده از پیوند استخوان از لگن یا قسمت دیگر بدن، برخی از مهره ها را با هم پیوند می دهند یا فیوز می شوند. مهره های فیوز شده به طور موقت با دستگاه های مکانیکی، مانند میله، پیچ یا قلاب پشتیبانی می شوند. هم جوشی ستون فقرات تا حدی ستون فقرات را صاف می کند؛ اما با توجه به محل هم جوشی، برخی از حرکات از دست می رود.

اسکولیوز برگشت ناپذیر

در این نوع از عارضه ستون فقرات خاصیت انعطاف پذیری خود را از دست داده است و بیمار هر وضعیتی به خود بگیرد این انحراف از بین نمی رود. اسکولیوز برگشت ناپذیر ممکن است به دلایل زیر شکل گیرد:

• به دنبال تغییر شکل مهره ها به دلیل نرمی یا پوکی استخوان یا شکستگی استخوان مهره ها و یا در تغییر شکل مادرزادی مهره ها
• به دنبال فلج اطفال یا فلج مغزی
• در بیماری های عضلانی مانند دیستروفی عضلانی
• در بیماری های مادرزادی مانند نوروفیبروماتوز و اسپانیابیفیدا
• گاهی بدون هیچ دلیل زمینه ای شاهد بروز اسکولیوز در بیمار هستیم که به این مدل اسکولیوز ایدیوپاتیک گفته می شود و شایع ترین نوع اسکولیوز از همین نوع می باشد.

درمان اسکولیوز برگشت ناپذیر

زمانی که شدت انحراف ستون مهره زیر ۲۰ درجه است یا سن کودک نزدیک سن بلوغ است پزشک ارتوپد معمولاً فقط بیمار را تحت نظر گرفته و درمانی انجام نمیدهد. در این موارد پزشک معالج هر ۶-۳ ماه از بیمار عکسبرداری کرده و شدت قوس را اندازه گیری میکند تا اگر قوس شدیدتر شد درمان مناسب را انجام دهد.

اگر شدت قوس ستون مهره بین ۴۵-۲۵ درجه باشد و کودک هنوز در حال رشد باشد پزشک ارتوپد معمولاً از بریس استفاده میکند. هدف از استفاده از بریس این است که تا کامل شدن بلوغ فرد از بیشتر شدن شدت قوس جانبی ممانعت به عمل آید. بریس ها وسایلی هستند که به دور کمر و تنه بسته میشوند.

گاهی در بیمارانی که سن کمی دارند ممکن است پزشک معالج تصمیم بگیرد موقتاً از بریس استفاده کند تا وقتی سن وی کمی بیشتر شد عمل جراحی را انجام دهد. معمول ترین بریسی که در درمان اسکولیوز به کار میرود بریس میلواکی است که از ناحیه لگن تا گردن فرد را میگیرد و از کنار هم به قفسه سینه فشار میاورد تا انحراف جانبی را اصلاح کند. این بریس بای تا پایان بلوغ پوشیده شود و در آن زمان در یک بازه زمانی ۱۲-۶ ماه کم کم کنار گذاشته شود.

اگر شدت قوس ستون مهره بیش از ۴۵ درجه باشد و کودک هنوز در حال رشد باشد پزشک معالج ممکن است توصیه به عمل جراحی کند.

در قوس های بیش از ۵۵-۵۰ درجه حتی وقتی سن رشد کامل شده است ممکن است عمل جراحی انجام شود. در مواردی هم که علی رغم استفاده از بریس شدت انحراف جانبی ستون مهره همچنان رو به افزایش است هم از عمل جراحی استفاده میشود.

مورد دیگری که از عمل جراحی برای درمان اسکولیوز استفاده میشود زمانی است که به دنبال بیماری های عصبی یا عضلانی ایجاد شده باشند. این اسکولیوز ها معمولاً پیشرونده بوده و به درمان با بریس جواب مناسبی نمیدهند. در حین جراحی پزشک با استفاده از وسایل فلزی مخصوصی به شکل پیچ، قلاب، سیم و میله ستون مهره را صاف تر کرده و آنها را در همین حال نگه میدارد. در این اعمال جراحی معمولاً از پیوند استخوان هم استفاده میشود تا مهره ها را در وضعیت اصلاحی جدید به یکدیگر جوش بدهند.

نسخه اصلی مطلب درمان انواع اسکولیوز را در سایت دکتر علی فرخانی بخوانید.

---