پرورش اخلاق در فرزندان

دکتر محمد آذربایجانی [ اعصاب ، روان و مشاوره ]آدرس وب سایت : www.drazarbayejani.ir
آدرس مطب : اصفهان ، خیابان شمس آبادی ، خیابان پارس دوم ، مجتمع مریم ، واحد 46 تلفن مطب : 32347879 - 031

بسیاری از والدین دوست دارند فرزندانی داشته باشند که مقید به موازین اخلاقی باشند. اما روشهایی که به کار میبرند شاید روشهای نادرستی باشد که نتایج منفی را به دنبال میآورد. برای ایجاد رفتار اخلاقی باید نکاتی را در نظر گرفت. یکی از این نکات سن کودک، ارزشهای والدین، رفتار اخلاقی والدین و ... است.

به ویژگیهای سنی کودکان توجه داشته باشید.
مطابق با تحقیقات دقیقی که روانشناس بزرگ پیازو گلبرگ روی کودکان انجام دادهاند به این نتیجه رسیدهاند که اخلاق کودکان به شیوههای متفاوتی بروز میکند. و قواعدی کودکان سنین مختلف در رفتار اخلاقی خود به کار میبرند، متفاوت است. آنها قضاوتهای اخلاقی متفاوتی دارند. اگر داستانی به یک کودک خردسال تعریف میکنیم به این صورت که پسری بطور اتفاقی 15 فنجان را میشکند کار بدتری کرده است یا پسری که از روی لجبازی و عصبانیت هنگامی که مادرش در خانه نیست 1 عدد فنجان را شکسته است؟ دیده میشود که کودکان کوچکتر پسری را که 15 فنجان شکسته است را پسر بدتر میشناسند و معتقد کار و رفتار او بدتر از پسری بوده که از سر لجاجت یک شیئ فنجان را شکسته است.

بتدریج که کودکان بزرگتر میشوند حدود 12-13 سالگی پسری را مقصر و رفتار او را بد میدانند که یک فنجان را شکسته ولی کار بد او عمدی و از سر لجاجت بوده است. بنابراین لازم است در آموزش رفتار اخلاقی به کودکان سطح اخلاقی و میزان درک آنها را از رفتار اخلاقی مدنظر داشته باشیم. اگر تلاش کنیم به یک کودک خردسال تفهیم کنیم که پسر دوم کارش بدتر بوده موفق نخواهیم شد.

الگوی مناسبی برای فرزندان خود باشید.
خانواده و در راس آن والدین مهمترین الگوها برای فرزندانشان هستند. بنابراین اگر میخواهند رفتاری را به کودکان خود آموزش دهند در مرحله اول باید خود نسبت به انجام آن رفتار تعهد داشته باشند. و به این تریتب الگوی مناسبی برای فرزندانشان باشند. فرزندان ما بویژه در سنین پایین بیشتر از راه مشاهده و همانندسازی یاد میگیرند تا از راه آموزش مستقیم بویژه این مساله در مورد ایجاد رفتارهای اخلاقی آنها اهمیت دارد. به جای اینکه درس اخلاق به آنها بدهیم ابتدا الگوی خوبی برای آنها باشیم.

باور و عقاید اخلاقی خود را بشناسیم.
قبل از آنکه رفتارهای اخلاقی کودک را پرورش دهیم باید در مورد باورها و عقاید خود شناخت مناسب داشته باشیم. بنابراین در یک فرصت مناسب ارزشهایی که دارید را شناسایی کنید و سپس به دنبال روشهایی آموزش رفتار اخلاقی به کودک باشید. والدینی که کمک کردن به دیگران را جزو ارزشهای خود نمیدانند، نمیتوانند این رفتار را در کودک پرورش دهند.

در کمین فرصتهای مناسب باشید.
آموزش رفتارهای اخلاقی در منزل مانند آموزش دروس در مدرسه نیست که ساعت و زمان و برنامه مشخصی داشته باشد. والدین برای ایجاد این رفتارها باید در کمین فرصتها باشند. در زندگی روزمره و در مدت زمانی که فرزندان با والدین به سر میبرند فرصتهای زیادی پیش میآید که بتوان ذهن آنها را نسبت به مسائل اخلاقی آشنا ساخت. زمانی که مشغول یک فیلم اخلاقی هستید، زمانی که فرزند شما در مورد یک رفتار اخلاقی یا غیر اخلاقی همکلاسی اش صحبت میکند و ... فرصتهایی از این قبیل هستند.

از کودکان خود انتظار رفتار اخلاقی داشته باشید.
برخی از والدین با اینکه ارزشها و رفتارهای اخلاقی برایشان مهم است اما این توقع و انتظار را بنا به دلایلی که دارند به فرزندنشان منتقل نمیکنند.اگر انتظارات شما مطابق با سن اخلاقی فرزندانشان هست حتما آنها را از توقع خود مطلع سازید. والدینی که چنین توقعی از فرزندانشان فرزندان اخلاقی تری دارند.

زور و اجبار ممنوع
از استفاده روشهایی چون تحمیل رفتار اخلاقی، ایجاد محدودیت شدید، و زور اجبار خوددداری کنید. در صورتی که از این روشها استفاده کنید هر چند ممکن است رفتار اخلاقی را در فرزند خود مشاهده کنید، اما این رفتار در او درونی نمیشود و در فرصتهای که به دور از اجبار و تحمیل شما باشند خواسته خود را انجام خواهند داد نه رفتار اخلاقی را که شما به او دیکته کردهاید.

رفتارهای اخلاقی را تقویت کنید.
در هنگام مشاهده رفتار اخلاقی در فرزندتان نسبت به آن بیتوجه نباشید. برخی از والدین انجام آن رفتار را عادی میدانند و واکنش لازم را نشان نمیدهند. این مساله ممکن است موجب دلسردی فرزندتان شود. برای تقویت و تداوم این رفتارها در فرزندان حتما به آنها تقویت دهید، تشویق کنید و توجه نمائید. در مقابل در صورت مشاهده یک عمل غیر اخلاقی واکنش مناسب نشان دهید. روشهایی درست تنبیه را به کار ببرید و به او تفهیم کنید کارش از نظر شما مردود است.

با رفتار نامناسب در مورد شخصیت فرزندتان قضاوت کنید.
وقتی یک عمل اخلاقی از فرزندتان میزند شخصیت او را بطور کلی زیر سوال نبرید. از رفتار او انتقاد کنید، نه از شخصیت او. او به هیچ وجه یک فرد غیر اخلاقی نیست. اما رفتار و واکنش نامناسب شما ممکن است بتدریج در او مشکلاتی را بوجود بیاورد. بنابراین از رفتار او ناراحت شوید نه از شخصیت او.

برنامه عملی برای انجام رفتار اخلاقی تهیه کنید.
فرزندان اگر به صورت عملی کاری انجام دهند بهتر یاد میگیرند. برای اینکار برنامهای تهیه کنید و سعی کنید این کار را با کمک فرزندانتان انجام دهید و هر روزی که رفتار و عمل اخلاقی را انجام دهید. میتوانید خودتان نیز با کلیه اعضا خانواده در این برنامه شرکت کنید.

خداباوری را در فرزندانتان تقویت کنید.
تکیه به قوانین و دستورات مذهبی عمل اخلاقی و انجام آن را تسهیل میسازد و موجب میشود فرد نیروی قویتری برای دوری از اعمال غیر اخلاقی داشته باشد. برای اینکار از همان دوران کودکی به تقویت خداباوری در کودک خود بپردازید و او را با مفاهم اولیه و بتدریج با مفاهیم عمیقتر آشنا کنید.

سخن آخر
تا خود را پرورش و تربیت نکنیم نمیتوانیم دیگران را تربیت کنیم. ابتدا باید الگوها و ارزشهای خود را بشناسیم و سپس آنها را به فرزندان خود انتقال دهیم وکمک کنیم ارزشهای اخلاقی مناسبی کسب کنند. زور و اجبار و تنبیه آموزش کلاسی و تئوریک به تنهائی و ... مناسب نیستند. برای اینکار باید عملا در یک عملی وارد شویم. و بتدریج فرزندان با اعمال و رفتار اخلاقی آشنا کنیم. این کار را باید با توجه به سطح سنی کودک انجام داد