مضرات رادیوگرافی در بارداری

دکتر محمد اعظمی [ متخصص رادیولوژِی ]آدرس وب سایت : www.radiologymarkazi.ir
آدرس مطب : اصفهان ، خیابان شمس ابادی، روبروی عیسی بن مریم، ساختمان صبا تلفن مطب : 32202762 - 031

اشعه ایکس نوعی تابش الکترومغناطیسی است که می تواند از اجسام جامد، از جمله بدن عبور کند. در پزشکی از اشعه ایکس برای دیدن تصاویر استخوان ها و دیگر ساختارهای بدن استفاده می شود. در رادیوگرافی، بخشی از بدن بیمار در معرض اشعه ایکس قرار می گیرد. هنگامی که پرتوهای ایکس از بدن عبور می کنند، بسته به نوع بافتی که اشعه ایکس از آن عبور می کند تصاویر حاصل از رادیولوژی به شکل سایه های سیاه و سفید به نظر می رسند. رادیوگرافی یکی از ابزارهای مهم برای بررسی و ارزیابی اندام‌های بدن در شرایط حاد و ضروری است که گاهی ممکن است در دوران بارداری نیاز به استفاده از این روش‌ تصویر برداری باشد. دوران بارداری یکی از حساس ترین دوران زندگی است، لذا باید سعی کرد از انجام کارهایی که برای سلامتی خود و جنین خطرناک است دوری کنید. یکی از این موارد رادیوگرافی است که باید با مشورت پزشک انجام شود؛ زیرا برای جنین خطرناک است.

اثر اشعه ایکس بر جنین

• قرار گرفتن در معرض اشعه ایکس کمتر از 10 راد در هفته سه یا چهار بارداری تقریباً بی خطر است؛ اما بیشتر از 10 راد خطر سقط احتمالی به همراه دارد. در هفته های پنج تا ده، اما بین 5-10 راد، اثرات بالقوه از نظر علمی قطعی نیستند و احتمالاً به اندازه ای کم هستند که از نظر بالینی قابل تشخیص نیست. با دوز بیش از 10 راد احتمال بدشکلی افزایش می یابد.
• در هفته های 11 تا 17 با مقدار اشعه ایکس 5-10 راد، اثر بالقوه از نظر علمی قطعی نبوده و احتمالاً به اندازه ای کم است که از نظر بالینی نمی توان آن را تشخیص داد. متخصصان خاطرنشان می کنند که احتمال آسیب به ضریب هوشی در دوز بیش از 10 راد با افزایش قرارگیری در معرض اشعه، افزایش می یابد.
• در هفته های 18 تا 27، چنانچه مقدار اشعه ایکس بیشتر از 10 راد نباشد، خطری پیش نمی آید به این معنی که نقص ضریب هوشی قابل تشخیص نیست. مقادیر کمتر از 5 راد در هر مرحله از بارداری هیچ مشکلی ایجاد نمی کند.

عوامل مؤثر بر عوارض رادیوگرافی در بارداری

1. سن حاملگی در هنگام مواجهه
2. دوز تشعشع اشعه: دوز آستانه برای ایجاد اثرات نامطلوب بر روی جنین در حال تکامل حداقل 5 راد بوده و میزان اشعه لازم برای ایجاد مالفورماسیون (بدشکلی های جنینی) حداقل 10 راد می باشد. از سوی دیگر میزان تابش اشعه در بررسی های رادیوگرافی معمول حدود 2 الی 700 میلی راد می باشد که بسیار کمتر از حد آستانه بوده و بنابراین شانس وقوع عوارض جنینی بسیار اندک می باشد.

اقدامات ایمنی لازم برای رادیوگرافی در بارداری

• با رعایت نکات زیر می‌توان خطرات احتمالی را کاهش داد.
• پوشیدن پیش بند سربی سالم و بدون شکستگی
• اعلام بارداری به تکنسین عکسبرداری و انجام توصیه های او
• استفاده از حداقل شدت مورد نیاز برای عکسبرداری

نحوه انجام رادیوگرافی

بعد از اینکه تکنیسین رادیولوژی بیمار را در وضعیت مناسب قرار داد و اندامی که قرار است تصویربرداری کند را عکسبرداری کرد، او را در وضعیت مناسبی قرار می‌دهد. بعد از آن یک صفحه فلزی که مخصوص فیلم رادیولوژی می‌باشد را زیر اندام یا کنار آن قرار می‌دهد که به آن صفحه کاست Cassette می‌گویند. در مرحله بعد منبع اشعه ایکس که بر روی دسته فلزی خاصی قرار گرفته را در نزدیکی اندام قرار می‌دهد به طوری که قسمتی از اندام که نیاز به تصویربرداری دارد بین منبع اشعه ایکس و کاست قرار گیرد. از بیمار خواسته می‌شود تا در همین وضعیت بی‌حرکت باقی بماند. تکنسین رادیولوژی اتاق را ترک کرده و در اتاق مجاور کلید تولید اشعه ایکس را می‌فشارد. تابش اشعه ایکس به اندام مورد نظر در کسری از ثانیه صورت می‌گیرد. در بسیاری اوقات عکس‌برداری از اندام در دو یا چند جهت انجام می‌شود به این معنی که چند عکس از اندام از زاویه‌های مختلف گرفته می‌شود. در این موارد تکنسین رادیولوژی مجدداً اندام را در وضعیت دیگری قرار داده و مراحل قبل را تکرار می‌کند.

عوارض رادیوگرافی در بارداری

عدم آگاهی از بارداری و انجام رادیوگرافی می تواند تأثیرات منفی روی جنین داشته باشد؛ اما به‌طور کلی اطلاعات به دست آمده از رادیوگرافی نسبت به ریسک بالقوه آن اهمیت بیشتری دارد.

سقط جنین:

رادیوگرافی از ناحیه شکم در بارداری به دلیل داشتن اشعه می تواند منجر به سقط جنین یا تأثیرات منفی بر جنین در حال رشد می شود.

ناتوانی ذهنی و یادگیری:

در هفته دوم و هشتم بارداری خطر محدودیت رشد جنین یا نقص های مادرزادی را افزایش می دهد و قرارگیری در معرض اشعه پس از هفته هشتم، خطر ناتوانی ذهنی و یادگیری و خطر احتمال سرطان را به همراه خواهد داشت.

مشکلات ژنتیک:

اشعه در دوزهای زیاد برای خانم های بارداری که تحت رادیوگرافی قرار می گیرند، می تواند سبب مشکلات ژنتیک و خطرهای تولید مثل در جنین شود.