خطرات و عوارض رادیولوژی و رادیوگرافی چیست؟

دکتر غلامرضا سیف [ متخصص رادیولوژی و سونوگرافی ]آدرس وب سایت : www.drseif-radiology.ir
آدرس مطب : تهران ، یوسف آباد ، خیابان فتحی شقاقی ، بین چهلستون و بیستون ، راديولوژي و سونوگرافي شقایق تلفن مطب : 88553155 - 021

کشف اشعه ایکس یکی از مهم ترین دستاوردهای پزشکی بوده که منجر به تشخیص بسیاری از بیماری های بشر گردیده است. اشعه ایکس مانند نور و امواج رادیویی، فرمی از نیروی موجی است؛ اما برخلاف نور، اشعه ایکس می تواند به داخل بدن نفوذ کرده تصویری از ساختارهای درونی بدن ایجاد کند که رادیولوژیست ، تصاویر ایجاد شده را بر روی فیلم یا مانیتور مشاهده کند. تصاویر رادیولوژی اطلاعات ارزشمندی در رابطه با سلامت شما و ساختارهای آناتومیک بدن شما در اختیار پزشکان و دندانپزشکان قرار می دهد و آنها را در رسیدن به یک تشخیص دقیق و اجرای طرح درمان مناسب یاری می نماید. با وجود فواید اشعه، باید نسبت به خطرات اشعه نیز آگاه بود و از قرارگیری بیش از حد در برابر این پرتو و عوارض اشعه ایکس خودداری نمود. تشعشع بیش از حد مجاز می تواند سلول ها را نابود ساخته و در ساختار DNA انسان، تغییرات ایجاد کند.

کاربرد اشعه رادیولوژی

گرافی های این اشعه تصاویری هستند که از قسمت های داخلی بدن گرفته می شود. از این گرافی ها برای مواردی مانند:

• تشخیص پوسیدگی دندان در دندان پزشکی ها
• سرطان
• درد در ناحیه شکم
• دررفتگی مفاصل
• شکستگی استخوان و …

اگر جسمی توسط افراد بلعیده شده باشد با کمک این تکنولوژی می توان آن را در بدن پیدا کرد. می توان به عامل ایجاد کننده تنگی تنفس و یا نارسایی قلبی نیز دست پیدا کرد.

مزایای رادیوگرافی

منافع و مزایای رادیولوژی در مقایسه با دیگر روش های عکسبرداری عبارتند از:

1. سریع است. نتیجه عکس رادیولوژی همان روز ارائه می شود.
2. بدون درد و غیر تهاجمی است. این روش به آماده سازی قبلی نیازی ندارد (به جز وقتی که عکس رنگی نیاز باشد).
3. نیاز به طول درمان و زمان بهبود ندارد. می توانید بلافاصله بعد از عکسبرداری به مدرسه یا محل کار بروید.

افراد در معرض عوارض اشعه رادیولوژی

• کودکان : قرار گیری مختصر در معرض تابش یون ساز برای بزرگسالان زیاد نگران کننده نیست؛ زیرا سلول های بالغ می توانند به سرعت خود را ترمیم کنند؛ اما استخوان ها و بافت های بدن نوزادان و کودکان بیشتر در معرض خطر قرار دارد. سلول های کودکان همگام با رشد آنها سریع تر تقسیم می شوند و امکان جهش و آسیب رسیدن به DNA را که قرار است همانند سازی شود بیشتر می شود.
• زنان باردار نیز قبل از رفتن زیر دستگاه رادیولوژی باید پزشک را در جریان بارداری خود قرار دهند. اگرچه اکثر اسکن های پزشکی جنین را در معرض پرتو ها قرار نمی دهند؛ اما برای اطمینان بیشتر حتماً با یک پزشک در این زمینه صحبت کنید.

عوامل مؤثر بر تشدید عوارض اشعه ایکس در رادیولوژی

اثرات بیولوژیکی اشعه ایکس به عوامل زیر ارتباط دارد:

• نوع اشعه دریافتی: اشعه ایکس حاصل از سی تی اسکن که تصاویر سه بعدی از بدن بیمار گرفته نسبت به پرتو ایکس دستگاه های رادیولوژی که به صورت لحظه ای تصویر می گیرد دارای دوز بالاتر و خطر بیشتر می باشد.
• مقدار اشعه دریافتی: مقدار اشعه دریافتی ارتباط مستقیمی با زمان پرتوگیری افراد دارد. این خطر با بزرگی دوز و با تعداد تکرار تصویربرداری افزایش می یابد. به طور مثال در تصویر برداری حاصل از فلوروسکوپی حداقل زمان قرار گرفتن فرد در برابر پرتو به مدت 20 دقیقه بوده که دوزی معادل 20 میلی سیورت را به شخص تحمیل می کند.
• قسمتی از بدن که مورد تابش قرار می گیرد: با وجود اینکه شخص باید دارای پوشش حفاظتی کامل در برابر پرتو باشد؛ ولی بیشترین اثرات اشعه ایکس بر روی غده تیروئید، بیضه ها و تخمدان ها و همچنین عنبیه چشم به دلیل داشتن اثرات تکثیر شونده سلولی سریع می باشد.
• سن افراد: کودکان نسبت به بزرگسالان و همچنین زنان نسبت به مردان، اثرپذیری بیشتری نسبت به اشعه ایکس دارند
• خصوصیات ژنتیکی افراد: افراد با سطح بالاتر ایمنی بدن دارای مصونیت بیشتری نسبت به عوارض پرتوگیری هستند.

روشهای کاهش عوارض اشعه ایکس

1. در مرحله اول اطمینان حاصل کنید که به محل هایی مراجعه کنید که از دستگاه های قدیمی استفاده نمی کنند.
2. اگر خانم باردار نیاز به تهیه رادیوگرافی داشته باشد، لازم است آن را به تهیه کننده رادیوگرافی اطلاع داده و حفاظت های مورد نیاز را به عمل آورد.
3. بیماران برای گرفتن عکس حتماً باید از عینک مخصوص محافظ چشم، روپوش سربی و شیلد تیروئید استفاده کنند تا تحت تأثیر تشعشعات این دستگاه قرار نگیرند.

عوارض اشعه رادیولوژی

• یکی از عوارض رادیولوژی آن است که تابش اشعه رادیولوژی برای نوزادانی که در رحم مادر هستند بسیار خطرناک بوده و تا 40% خطر ابتلا به سرطان را در سنین بزرگسالی در این نوزادان افزایش می دهد.
• گزارش شده است که افرادی که در حدود 20 الی 30 سال گذشته، در ناحیه قفسه سینه یا بالاتر تصویربرداری رادیولوژی داشته اند اکنون دچار مشکلات تیروئیدی یا سرطان شده اند.
• یکی دیگر از عوارض رادیولوژی تابش مکرر اشعه ایکس بر بدن است که در دراز مدت سبب بروز سرطان مغز استخوان می شود.
• طبق اظهارات خود دانشمندان، تابش متعدد اشعه ایکس به نواحی شکم ممکن است باعث آسیب های ژنتیکی در افراد شود و در نهایت این آسیب ها به نسل بعدی منتقل شود.