اثرات ورزش برای بیماران مبتلا به دیابت نوع دوم

شهزاد محمدیان [ کارشناس ارشد تغذیه ]آدرس وب سایت : www.armitaclinic.ir
آدرس مطب : شهرک غرب بلوار فرحزادی تقاطع دریا خ نورانی پلاک 19 طبقه سوم تلفن مطب : 22366770 - 021

امروزه ما می دانیم که مقاومت بافتها در مقابل انسولین با ورزش کردن کاهش می یابد،اما مکانیسم خاص این پدیده هنوز ناشناخته مانده است.آنچه شناخته شده این است که با ورزش،پروتئین های ناقل گلوکز در مراحل رشد سلول چربی،افزایش می یابند،و در نتیجه،گلوکز بیشتری به داخل سلول منتقل می شود.کاهش ترشح انسولین نیز اگر به ناتوانی سلولهای بتای پانکراس در سنتز انسولین مربوط نباشد برطرف می شود.این اثر کوتاه مدت پس از توقف تمرینات بدنی،بمرور از بین می رود.در بیماران مبتلا به دیابت نوع اول نیز،ورزش می تواند نیاز به انسولین را کاهش دهد،زیرا مصرف ذخائر انرژی بدن را بالا می برد.تجویز ورزش برای افرادی که دیابت دارند،بدین لحاظ که بعضی از اینان دچار اختلال سیستم اعصاب خودکار نیز می شوند،کاری مشکل است.این اختلال،مانع از آن می شود که بیمار به حداکثر ضربان قلب برای سن خود دست یابد.بنابراین،تعیین شدت حرکات ورزشی بر اساس اندازه گیری تعداد ضربان،اغلب قابل اعتماد نیست.افراد دیابتی از عوارضی رنج می برند که بطور مستقیم یا غیر مستقیم روی ثمربخشی یک برنامه ورزشی تاثیر می گذارد.

از این جمله ، سه عارضه به شرح زیر را می توان عوارض بحرانی دیابت تلقی کرد :
ایسکمی ساکت : خیلی از دیابتی ها،اگر دچار کم خونی موضعی قلب شوند،به علت نوروپاتی اعصاب حس آنان،هیچ علامت و نشانه ای از خود بروز نمی دهند.یعنی برای فرد دیابتی،اگرچه ایسکمی قلبی انسیدانس بالایی دارد،اما صدمات قلبی ناشی از آن«بی سر و صدا»واقع می شود..در یک مطالعه تحقیقاتی روی 50بیمار دیابتی،معلوم شد که 36نفر از آنان(معادل 72%)در تست ورزش با «تالیوم»،دچار علائم ایسکمی شدند،درحالی که هیچ سمپتومی(نشانه ای)از درد قفسه صدری به هنگام انجام تست نداشته اند.این نسبت درصد،بسیار بالاتر از آن نسبتی است که در افراد غیر دیابتی مشاهده می شود.بنابراین،می توان چنین توصیه کرد که «هرفرد مبتلا به دیابت،قبل از آنکه تمرینات منظم ورزشی را شروع کند،بایستی حتماً از حیث قلبی مورد معاینه کامل قرار گیرد.

نوروپاتی : بسیاری از بیماران دیابتی،در سیر بیماری خود دچار نقص اعصاب حسی یا اعصاب حرکتی می شوند و این نوروپاتی دیابتی ممکن است باعث بذشکلی پا بصورت «پا چنبری»شود.در این حالت،پاها نمی توانند یطور طبیعی وزن بدن را تحمل کنند و فشار را بیشتر به ناحیه سرمتاتارسها(استخوانهای کف پا)انتقال می دهند.در نتیجه،فرد مستعد زخمهای فشاری می شود.از آنجا که پای بسیاری از بیماران دیابتی حس ندارد،احتمال دارد بر اثر ورزشهایی که با تحمل وزن همراهند دچار زخمهای شدید و عفونی شوند.این احتمال،با پوشیدن کفش و جوراب نامناسب تشدید می شود.به همین دلیل ورزشهایی که مستلزم تحمل وزن نیستند،یا در آنها وزن کمتر می شود،مانند شنا و دوچرخه سواری ارجحیت دارند.برای چنین افرادی یک برنامه جایگزین از نوع ورزشهای آبی توصیه می شود،زیرا شناور شدن در آب،میتواند ضربات وارده به مفاصل را کاهش دهد.ورزشهایی که مستلزم تحمل وزن هستند،مانند قدم زدن یا ورزشهای دارای حرکات چرخشی سریع مانند بسکتبال و تنیس،فرد دیابتی را در معرض خطر آسیب دیدگی پوست قرار می دهند.وارسی دقیق پاها و رعایت بهداشت آنها بعد از هر بازی واجب است.

هیپوگلیسمی : خطر واکنش هیپوگلیسمیک(پایین افتادن قند خون)در طول انجام ورزشهای شدید و طولانی مدت،وحتی به فاصله 24 تا48 ساعت بعد از انجام چنین ورزشهایی،زیاد است.پس در پاسخ به این سوال که چرا هیپوگلیسمی ناشی از ورزش،شایع ترین مشکل ورزشکار دیابتی است،باید اذعان کرد که ورزش دارای اثر شبه انسولینی است.پزشک و فرد مبتلا به دیابت،هرزمان که برنامه ورزی منظم را شروع کنند،باید با دقت«میزان قند سرم خون»را کنترل کنند.این کار باعث می شود تا احتمال هیپوگلیسمی ناشی از ورزش شناسایی شود،و ازاین رهگذر،«دوز دارو»برحسب نیاز تنظیم شود.در افرادی که از انسولین یا داروهای خوراکی پایین آورنده قندخون استفاده می کنند،هیپوگلیسمی می تواند در طول تمرین و هم بعد از آن پدید آید.پس،ورزشهایی که در ساعات عصر یا هنگام غروب انجام می شوند،برای این افراد می توانند خطرناک باشند.زیرا باعث هیپوگلیسمی شبانه می شوند.

ورزش دائمی می تواند از اثرات زیانبار دیابت در طول زندگی بیمار بکاهد،و بویژه می تواند دستگاه قلبی-عروقی را متناسب سازد.حفظ وزن بدن در حد وزن بدون چربی،از انتشار عوارض دیابت به سایر اعضای بدن جلوگیری می کند.توصیه عمومی این است که برنامه ورزشی هرطور که هست،شامل تمرینات استقامتی برای حداقل نیم ساعت،به مدت 3بار در هفته،و در حد 50تا 70 درصد از حداکثر ظرفیت آئروبیک نیز باشد.بسیاری از بیماران دیابتی قادرند ورزشهایی با شدت 40تا85 درصد از «حداکثر ظرفیت آئروبیک»را انجام دهند.لیکن برای یک دیابتی چاق (دارای اضافه وزن)،ورزشهای سبک تا متوسط (با شدت40تا 60درصد)ولی با زمان طولانی تر در هر نوبت(در ابتدا20 دقیقه و با افزایش تدریجی تا دو یا سه برابر)،منطقی تر است.آن دسته از افراد دیابتی که به«رتینوپاتی»(ضایعه شبکیه چشم)دچار شده اند نباید در تمرینات ورزشهایی شرکت کنند که مستلزم حرکات جهشی یا تماس مستقیم بدنی با حریف است.ورزشهای مقاومتی نیز که باعث بالا رفتن فشار خون می شوند نیز باید برای آنان قدغن شود.بیماران مبتلا به «نفروپتی دیابتی»(عوارض کلیوی دیابت)براثر فعالیت شدید بدنی در معرض این خطر قرار می گیرند که پروتئین بیش از اندازه از طریق ادرار دفع کنند،و به«پروتئینوری»دچار شوند.بنابراین،برای چنین بیمارانی فقط حرکات ورزشی با شدت متوسط توصیه می شود.