درمان ساییدگی یا استئوآرتریت مفصل زانو با طب فیزیکی

دکتر علی فرخانی [ متخصص طب فیزیکی و توانبخشی ]آدرس وب سایت : www.drfarkhani.com
آدرس مطب : اصفهان، خیابان شمس آبادی، چهارراه قصر، روبروی بانک ملت، کوی26 تلفن مطب : 32367465 - 031

استئوآرتریت یا سائیدگی زانو که به آن آرتروز زانو هم میگویند از شایعترین علل درد زانو در سنین متوسط و بالا است که در آن غضروف مفصل دچار آسیب و خوردگی می شود. درمان های متفاوتی برای استئوآرتریت یا سائیدگی مفصل زانو وجود دارد که بعضی از آنها ممکن است در بعضی از افراد تاثیر بیشتری داشته باشد و در بسیاری اوقات بیمار باید با پزشک خود در انتخاب نوع درمان مشارکت فعال داشته باشد. استئوآرتریت یک بیماری مزمن پیشرونده است که می تواند هر یک از مفاصل بدن از قبیل زانو را درگیر کند. مهم ترین علامت این بیماری از بین رفتن غضروف بین مفاصل است. غضروف به استخوان ها کمک می کند به آرامی در امتداد هم بلغزند. هنگامی که غضروف از بین می رود حرکات استخوان روی هم تشدید خواهد شد. مفاصلی که بدن را تحمل می کنند از قبیل مفاصل پا بیشتر در معرض خطر این اختلال قرار خواهد گرفت. در دو دهه گذشته شواهد و مدارک به دست آمده که نشان می دهد علاوه بر تحلیل رفتگی غضروف، نحوه عملکرد مینیسک های اطراف مفصل نیز به طرز قابل توجهی تغییر می کند و از عملکرد صحیح آنها کاسته خواهد شد که این امر باعث می شود مفصل آسیب دیده بیشتر تحت فشار قرار بگیرد و دامنه حرکات آن کاسته شود و به این ترتیب سرعت پیشرفت و بدتر شدن استئوآرتریت افزایش پیدا کند. زمانی بهترین و بیشترین نتیجه را از برنامه ی درمانی خود خواهید گرفت که مشکل آرتروز زانوی شما در مراحل اولیه، تشخیص داده شده و برنامه ی درمانی شما آغاز شود. در صورت اقدام به موقع در مراحل اولیه ی آرتروز زانو، اغلب بیماران می توانند آرتروز خفیف یا متوسط خود را به طور موفقیت آمیزی کنترل کنند. امروزه طب های نوین نظیر طب فیزیکی در درمان آرتریت زانو پیشرفت های زیادی در زمینه کاهش درد و درمان آرتروز زانو در مراحل مختلف بیماری را داشته است. هدف از درمان آرتروز زانو با طب فیزیکی، کاهش درد و برگشت کارایی و فعالیت به زانو است.

علت استئوآرتریت مفصل زانو

• سن: با افزایش سن میزان بروز آرتروز در افراد بیشتر می شود. هرچند بسیاری از افراد میانسال که روند آرتروز در آنها آغاز شده، ممکن است هیچ گونه علامتی نداشته باشند؛ اما به تدریج و با بالاتر رفتن سن تغییرات مربوط به آرتروز بیشتر نمایان می شود.
• ژنتیک: یکی دیگر از فاکتور های مؤثر بر ایجاد آرتروز، زمینه ی ژنتیکی در خانواده می باشد که با افزایش بروز و همچنین افزایش شدت علائم آرتروز همراه است. نقش ژنتیک در آرتروز مفاصل دست بارزتر از سایر مفاصل می باشد.
• جنس: به طور کلی آرتروز در خانم ها بیشتر از آقایان دیده می شود.
• چاقی: اضافه وزن و چاقی از عوامل مهم و تأثیرگذار در ابتلا به آرتروز محسوب می شود و باعث تشدید علائم در فرد مبتلا می گردد. همچنین در افرادی که وزن پایینتری دارند پاسخ به درمان های غیرجراحی و حتی جراحی تعویض مفصل زانو بهتر و طولانی تر از سایر بیماران می باشد.
• آسیب های مکرر زانو: این مورد درباره بعضی مشاغل سنگین که شامل زانوزدن های مکرر و بلند کردن اجسام سنگین می باشد، صادق است. در این افراد به دلیل فشار زیادی که به زانو وارد می آید احتمال ابتلا به آرتروز زانو بیشتر است. این افراد ممکن است در سن کمتری نسبت به همسالان خود دچار آرتروز شوند.
• بیماری های زمینه ای: افراد مبتلا به روماتیسم مفصلی و یا بعضی بیمار های متابولیک خاص (مانند اضافه بار آهن) بیشتر در معرض ابتلا به آرتروز قرار دارند.

علائم استئوآرتریت مفصل زانو

• دردی که در هنگام فعالیت افزایش و در هنگام استراحت کاهش می یابد.
• تورم
• احساس گرما در مفصل
• سفتی و خشکی زانو، مخصوصاً در هنگام صبح یا زمانی که فرد مدتی نشسته است.
• کاهش تحرک زانو که باعث می شود سوار و پیاده شدن از ماشین، استفاده از پله یا راه رفتن برای فرد مشکل شود.
• صدا دادن زانو، صدای تق تقی که در هنگام حرکت زانو شنیده می شود.

مراحل استئوآرتریت مفصل زانو

از آنجایی که علائم استئوآرتریت زانو تا زمان پیشرفت اختلال ظاهر نمی شوند، روند درمان کمی سخت تر خواهد بود. افراد مبتلا به این اختلال باید متوجه هر گونه تغییر در علائم باشند. مراحل پیشرفت این اختلال عبارت است از:

مرحله اول: جزئی

• در این مرحله آسیب غضروف جزئی است و تغییرات مختصری در مفصل وجود دارد و رادیوگرافی طبیعی است. در این مرحله، تغییری در فضای ما بین استخوان ها دال بر تحلیل رفتن غضروف مشاهده نخواهد شد. به ندرت پیش می آید که افراد مبتلا به استئوآرتریت زانو در این مرحله، از درد و یا ناراحتی در زانو شکایت کنند. تست های تصویربرداری نیز در این مرحله، نتایج نرمال و طبیعی را نشان خواهد داد.

مرحله دوم: خفیف

• در این مرحله، فرد متوجه یک سری علائم و تغییرات خواهد شد. تست های تصویربرداری نیز علائمی از رشد استئوفیت ها و نازک شدن غضروف را نشان خواهد داد. فضای ما بین استخوان در این مرحله هنوز تغییری نکرده است. ممکن است فرد در این مرحله با علائمی مانند درد و یا سفتی زانو مواجه شود. نواحی اطراف مفصل زانو نیز به تدریج سفت خواهد شد که این حالت عمدتاً بعد از نشستن های طولانی مدت احساس می شود.

مرحله سوم: متوسط

• در این مرحله، شاهد پیشرفت آسیب وارده به غضروف هستیم و شکاف و فضایی ما بین استخوان ها ایجاد خواهد شد، که در تست های تصویربرداری به خوبی مشخص می شود. فرد در این مرحله هنگام انجام فعالیت هایی مانند دویدن و یا راه رفتن، متوجه درد و ناراحتی در زانوی خود خواهد شد. که جزء علائم اولیه التهاب مفصل زانو می باشد. با پیشرفت استئوآرتریت، غضروف تحلیل می رود و بافت اطراف مفصل نیز سفت و متورم خواهد شد.

مرحله چهارم: شدید

• این مرحله، شدیدترین مرحله استئوآرتریت زانو در نظر گرفته می شود که علائم نیز به خوبی قابل تشخیص خواهند بود. فضای ما بین استخوان در مفصل به مرور کمتر می شود و غضروف تحلیل خواهد رفت. در نتیجه، شاهد سفتی مفصل، التهاب و تحلیل رفتن مایع اطراف مفصل خواهیم بود. تست های تصویربرداری نیز علائم و موارد گفته شده را به خوبی نشان می دهند. در موارد شدیدتر، شاهد تغییر فرم مفصل زانو نیز خواهیم بود. جراحی، راه درمان استئوآرتریت زانو در این مرحله می باشد.

تشخیص استئوآرتریت زانو

تشخیص استئوآرتریت زانو با معاینه فیزیکی توسط پزشک شروع می شود. همچنین پزشک سوابق پزشکی بیمار را نیز بررسی می کند. حتماً پزشک را از مواردی که باعث بهبود یا تشدید درد می شوند آگاه کنید تا بتواند تشخیص دهد علت درد استئوآرتریت است یا علت دیگری دارد. همچنین بررسی کنید که آیا شخص دیگری نیز در خانواده شما به آرتریت مبتلا هست یا خیر. پزشک آزمایش های دیگری نیز برای شما تجویز خواهد کرد که عبارتند از:

• عکس های رادیوگرافی که استخوان و غضروف آسیب دیده و همچنین وجود زائده استخوانی را نشان می دهند.
• ام آر آی زمانی تجویز می شود که عکس های رادیوگرافی علت درد مفصل را نشان ندهند یا نشان دهنده ی آسیب در دیگر بافت های مفصل باشند. ممکن است پزشک از آزمایش های خون برای رد دیگر بیماری هایی که باعث ایجاد درد می شوند، مانند آرتریت روماتوئید که نوع دیگری از آرتریت است و در اثر اختلال در عملکرد سیستم ایمنی ایجاد می شود، نیز استفاده کند.

درمان ساییدگی زانو در طب فیزیکی

هر چند آرتروز زانو ممکن است به دلایل مختلفی ایجاد شود؛ اما علائم ناشی از آن همیشه یکسان است و برای بهبودی علائم ناشی از ساییدگی مفصل زانو و کنترل روند پیشروی بیماری نیز از روش های درمانی یکسانی استفاده می شود. برای کاهش درد زانو لازم است کارهای زیر انجام شوند:

• کاهش التهاب زانو
• حذف کردن یا کاهش عامل فشار بر مفصل زانو
• تقویت عضلات و تاندون های اطراف زانو
• مراقبت از کشکک زانو و مفصل زانو در هنگام انجام فعالیت

هر چند هیچ روش قطعی برای از بین بردن کامل ساییدگی زانو وجود ندارد؛ اما با به کارگیری روش هایی می توان درد ناشی از ساییدگی زانو را کاهش داد و روند پیشروی بیماری را کنترل نمود. پزشک شما برای رسیدن به این هدف روش های درمانی زیر را اتخاذ می کند:

• دارودرمانی: استفاده از داروهای مانند Advil و Mortin و سایر داروهای غیرتجویزی که دارای ایبوبروفن و ناپروکسن هستند، موجب کاهش درد و التهاب زانو می شوند.
• تزریق: تزریق کورتیزون معمولاً به طور تضمین شده ای، درد زانو را بین چند هفته تا چند ماه به طور کامل برطرف می کند. تزریق ژل های حاوی هیالورونیک اسید نیز می تواند برای برخی از افراد مؤثر باشد. البته این روش درمانی برای درمان آرتروز زانو در بیماران مختلف تأثیرات مختلفی دارد و نتایج آن پیش بینی شده و تضمینی نیست.

درمان های فیزیوتراپی

• درمان دستی: هدف از انجام درمان دستی برای آرتروز، رفع گرفتگی عضلات، کاهش درد و بهبود انعطاف پذیری است. درمان دستی می تواند شامل تکنیک های جا اندازی و جابه جایی مفاصل و بافت های عمقی و ماساژ دادن باشد.
• ماساژ: ماساژدرمانی در کنار سایر درمان های انجام شده برای ساییدگی زانو می تواند تأثیر مثبتی داشته باشد و موجب بهبود انعطاف پذیری مفصل و افزایش جریان خون در ناحیه مورد نظر شود.
• لیزرتراپی: لیزردرمانی با پرتوهای پرانرژی تأثیرات مثبت زیادی بر بهبود ساییدگی زانو دارد. لیزردرمانی موجب بهبود وضعیت بیوشیمیایی سلولی، افزایش جریان خون و کاهش درد می شود.

هیدروتراپی (آب درمانی)

• اولتراسوند: در این روش از امواج اولتراسوند برای رفع اسپاسم و گرفتگی عضلانی و درد مفصل استفاده می شود.
• الکتروتراپی با TENS (تحریک الکتریکی عصب ها): در این روش از جریان الکتریکی ضعیفی برای تحریک الکتریکی عصب ها و کاهش درد استفاده می شود.
• اوزون تراپی: تزریق گاز اوزون در زانو و اوزون تراپی موجب کاهش درد و بهبود کارایی و عملکرد مفصل شده و بدین طریق کیفیت زندگی شخص مبتلا به آرتروز زانو را بالا تر می برد.
• پی آر پی: از آنجایی که ساییدگی زانو هیچ روش درمان قطعی ندارد و از سوی دیگر تزریق پلاسمای غنی از پلاکت (PRP) عوارض جانبی بسیار محدودی دارد، برخی از پزشکان معتقدند که تزریق PRP ارزش امتحان کردن را دارد. بیماران باید در نظر داشته باشند که روش PRP یک روش درمانی مستقل نیست و بهترین تأثیر آن زمانی خواهد بود که همراه با ایجاد تغییراتی در سبک زندگی و انجام سایر روش های درمانی مانند فیزیوتراپی، کاهش وزن، زانوبند طبی و دارودرمانی باشد.
• کمپرس سرد یا گرم: زمانی که درد زانو بسیار شدید است، قراردادن کمپرس سرد موجب کاهش التهاب زانو می شود و کمپرس گرم نیز با افزایش جریان خون موجب کاهش درد شدید زانو می شود.

ورزش

• تمرینات کششی: انجام تمریناتی برای کشش عضلات چهار سر رانی، همسترینگ و عضلات ساق پا موجب نرم و منعطف شدن عضلات و تاندون ها می شود. این حرکات باید قبل از ورزش، در هنگام ورزش و بعد از ورزش انجام شوند.
• تمرینات قدرتی: انجام تمریناتی برای حفظ تعادل بهتر، تقویت زانو و عضلات اطراف آن، موجب می شود که ساختار مفصل زانو و همچنین بافت های اطراف آن ثبات و قدرت بیشتری پیدا کنند.
• بریس و ارتز زانو: شما می توانید یک زانوبند کشی، بریس زانو یا زانوبند طبی مخصوص ثبات مفصل زانو خریداری کنید یا از یک کفی یا کفش طبی مخصوص استفاده کنید. استفاده از این محصولات موجب کاهش فشار وارد شده به مفصل زانو و خصوصاً قسمت های آسیب دیده ی مفصل در هنگام انجام فعالیت شده و با کاهش فشار به مفصل زانو، به شما اجازه می دهد با داشتن درد کمتری به فعالیت های خود ادامه دهید.
• جراحی: روش های جراحی مختلفی برای درمان ساییدگی زانو وجود دارد. روش جراحی می تواند اصلاح دفرمیتی های زانو با آرتروسکوپی (جراحی بسته) و یا تعویض کامل مفصل زانو باشد.

پیشگیری از آرتروز زانو

از انجام ورزش های پرفشار و پربرخورد خودداری کنید. به حالت دو زانو ننشینید و به طور کلی زمانی که نشسته اید، برای مدت زمان طولانی در یک حالت باقی نمانید. سعی کنید به طور مداوم زمانی برای استراحت به خودتان بدهید و در این زمان زانوی خود را به طور کامل در نهایت دامنه ی حرکتی آن کشش دهید؛ چراکه با این حرکت مایع سیناویال در تمامی قسمت های زانو به حرکت در می آید و غضروف زانوی شما نیز بیشترین مواد غذایی مورد نیاز خود را از طریق مایع سیناویال در مفصل به دست می آورد.