کنه یا مایت دمودکس Demodex folliculorum نوعی انگل است که بر روی بدن انسان زندگی می کند. در بیشتر اوقات این کنه ها مشکلی ایجاد نمی کنند. با این حال تراکم بالاتری از کنه های D. folliculorum می توانند علائم ناخواسته و مشکلات پوستی ایجاد کنند.
کنه های D. folliculorum در فولیکول های مو و غدد سباسه یا اطراف آن زندگی می کنند و از سلول های مرده پوست، روغن ها و هورمون های موجود در آن تغذیه می کنند. این انگل ها در فولیکول های مو و غدد چربی به خصوص پلک ها، بینی، گونه ها، قسمت های مجاور بینی و اطراف گوش یافت شده و از ترشحات زیر جلدی به خصوص سبوم تغذیه می کنند. این انگل بسیار کوچک بوده و اندازه آن 0.4-0.3 میلی متر و سیگاری شکل می باشد. امکان دیدن این انگل ها به صورت عادی وجود ندارد اما ندیدن آن ها دلیلی بر نبودن آن ها نیست.

طول عمر و چرخه زندگی دمودکس

• مایت های دمودکس شب ها در سطح پوست انسان جفت گیری می کنند و پس از حدود ۱۲ ساعت داخل فولیکول های مو یا غدد سباسه تخم گذاری می کنند.
• طول عمر یک انگل دمودکس در حدود 30 تا 90 روز است.
• انگل دمودکس به سادگی از چربی پوست و محصولات آرایشی و بهداشتی تغذیه می کند.
• کنه D. folliculorum در مردان نسبت به زنان شیوع بیشتری دارد.

ویژگی های مورفولوژی و طبقه بندی دمودکس

این مایت های میکروسکوپی، جاندارانی عنکبوتی با هشت پای کوچک و پرزدار در نزدیکی سرهایشان هستند و بدن آن ها نیمه شفاف است. اما بسیار شبیه به کرم هستند که در پوست هر انسان بالغ می توان آن ها را یافت. این حشرات کل عمر خود را روی پوست انسان سپری می کنند، آن جا متولد می شوند، زاد و ولد می کنند و پس از حدود یک الی سه ماه می میرند.
دو گونه از این جانداران میکروسکوپی روی پوست به ویژه در ناحیه سر و صورت انسان سکونت دارند: دمودکس فولیکولاروم و دمودکس برویس. این جانداران در دسته بندپایان قرار دارند که نزدیک ترین اقوام آن ها در میان حشرات عنکبوت ها و کنه ها هستند.
این جانداران در مناطق مختلفی از پوست انسان سکونت دارند. دمودکس فولیکولاروم (folliculorum) که به انگل فولیکول مو در انسان شهرت دارد و در فولیکول مو زندگی می کند و دیگری دمودکس بریویس (Demodex brevis) که به انگل غدد سباسه (غدد چربی) معروف می باشد و در غدد سباسه زندگی می کند. دلیل وفور این جانداران در پوست سر و صورت انسان، وجود حفره ها و غدد چربی بیشتر نسبت به دیگر نواحی بدن است.

شکل 1 کنه دمودکس

علائم وجود دمودکس

علائم کنه D. folliculorum ممکن است شامل خشکی، خارش، ضایعات آکنه مانند و قرمزی باشد.
این جانداران تمامی مواد زائدی که در طول زندگیشان در بدنشان تولید می شود درون بدن نگه می دارند تا زمانی که بمیرند و همین امر می تواند باعث تشدید موارد زیر شود:

1. خارش
2. گرگرفتگی
3. ضایعات آکنه مانند
4. قرمزی چشم
5. قرمزی پوست
6. بافت خشن پوستی همانند سمباده
7. احساس سوزش در پوست

علائم ناشی از کنه D. folliculorum گاهی اوقات با آکنه یا خشکی شدید پوست اشتباه گرفته می شود. تعداد زیادی از کنه های D. folliculorum می توانند علائمی مانند روزاسه را در پوست صورت ایجاد کنند.
در ضمن این جانداران می توانند در تشدید دیگر مشکلات پوست و مو نیز موثر باشند. به عنوان مثال مطالعات علمی و تجربی دانشمندان نشان می دهند، جمعیت دمودکس ها در صورت افراد مبتلا به روزاسه بسیار بیشتر از صورت افرادی است که مشکل روزاسه ندارند. میانگین تراکم دمودکس مایت بر روی پوست بیماران روزاسه ۸-۱۰ انگل است، که این تعداد در افراد سالم صفر تا ۷ انگل در سانتی متر مربع می باشد.

آیا شست وشو دمودکس را از بین می برد؟

برخلاف تصور بسیاری از بیماران شست وشوی زیاد و مرتب راه مناسبی برای خلاصی از شر انگل دمودکس نیست.
با توجه به این که احتمال انتقال این انگل از طریق تماس مستقیم و استفاده از لوازم مشترک نظیر کلاه، شانه و روسری یا مقنعه های مشترک وجود دارد، لازم است ضمن پیگیری احتمال ابتلا سایر افراد خانواده و نیز درمان آن ها مورد توجه قرار گیرد

راه های انتقال انگل دمودکس

انگل های دمودکس مسری هستند و به راحتی از طریق وسایل شخصی مانند حوله، شانه، برس مو، روبالشی یا از طریق تماس پوستی مانند بوسیدن از یک میزبان به میزبان دیگر منتقل می شوند. البته اماکن عمومی و از همه مهم تر سالن های زیبایی و آرایشگاه ها نیز از جمله مهمترین مناطق برای انتقال انگل های دمودکس هستند.

شکل 2 راه های انتقال انگل دمودکس

عوارض دمودکوزیس

دمودکوزیس توسط انگل دمودکس برویس ایجاد می شود. علائم آن نیز می توانند شامل حساسیت پوستی همراه با خارش شوند. دمودکس برویس اغلب علائمی ایجاد نمی کند، اما تعداد زیاد انگل ها (بیش از ۵ عدد در هر سانتی متر مربع پوست) می تواند دمودکوزیس را ایجاد کند. دمودکوزیس یک بیماری التهابی است که علائم آن شامل موارد زیر می شوند:

• تغییر رنگ پوست
• فلس مانند شدن پوست
• قرمزی پوست
• حساسیت یا تحریک پذیری پوست
• خارش
• تحریک چشمی
• ضخیم شدن پلک ها
• ریزش مژه ها
• دمودکس برویس در بدتر کردن بیماری های پوستی از جمله اگزما و آکنه روزاسه نیز دخالت دارد.
• دمودکس برویس بیشترین شیوع را در بین افراد ۲۰ تا ۳۰ ساله دارد، زیرا میزان سیبوم در این دوره زمانی به بیشترین مقدار خود می رسد.
• این انگل ها در کودکان زیر ۵ سال بندرت دیده می شوند، زیرا تولید سیبوم در این افراد کم است.

شرایط انجام تست دمودکس

1. به مدت ۴٨ ساعت قبل از انجام تست، سر و صورت با شوینده شسته نشود.
2. با صلاح دید پزشک حدود ٧٢ ساعت تا یک هفته از استفاده آنتی بیوتیک های خوراکی و موضعی اجتناب شود.
3. روز تست لوازم آرایش روی پوست استفاده نشود.
4. حدود یک هفته تا ده روز از پاک سازی پوست گذشته باشد.

مراقبت خانگی دمودکس

چندین راه برای به حداقل رساندن تعداد انگل های دمودکس برویس و کاهش خطر ابتلا به عوارض بر روی پوست وجود دارد.

نکات مراقبت فردی شامل موارد زیر می شوند:

• استحمام روزانه جهت کاهش ترشحات چربی که انگل از آن ها تغذیه می کند.
• شستن موها و مژه ها به وسیله یک شامپوی ملایم
• استفاده از یک پاک کننده غیرصابونی بر روی صورت دو بار در روز
• لایه برداری متداول پوست جهت از بین بردن سلول های پوستی مرده و سبوم موجود در آن ها
• دوش گرفتن پس از ورزش یا قرارگیری در معرض نور خورشید
• اجتناب از مصرف پاک کننده ها، لوسیون ها و ضدآفتاب های چرب و روغنی

درمان پزشکی دمودکس

در صورتی که درمان های خانگی علائم را برطرف نکرده و تعداد انگل ها را کاهش ندهند، امکان دارد جهت کاهش سبوم اضافی بر روی پوست به دارو نیاز باشد.

عوامل خطر دمودکس

کنه D. folliculorum معمولا بی عارضه است اما می تواند در افرادی که سیستم ایمنی ضعیف مشکلاتی ایجاد کند.
بنابراین افرادی که در معرض خطر علائم دمودکس هستند شامل کسانی هستند که:

1. از کورتیکواستروئیدها مانند پردنیزون استفاده می کنند.
2. سابقه سرطان یا بیماری کبدی دارند.
3. با HIV زندگی می کنند.
4. برخی از افراد دیگر ممکن است از نظر ژنتیکی به D. folliculorum حساس باشند و در نتیجه به حضور کنه ها حساس تر هستند.

شکل 3 افرادی که در معرض خطر علائم دمودکس هستند.

همچنین کنه D. folliculorum گاهی اوقات در افراد با برخی بیماری های پوستی به تعداد بیشتری وجود دارد. نمونه هایی از این موارد عبارتند از:

• آکنه روزاسه

روزاسه نوعی بیماری التهابی پوستی است که باعث برافروختگی صورت، قرمزی و ضایعات پوستی شبیه آکنه در صورت می شود.
برخی مطالعات نشان داده است که یک فرد مبتلا به روزاسه می تواند بعضی اوقات چهار برابر بیشتر از فرد بدون این بیماری، کنه های Demodex داشته باشد. در میان افراد مبتلا به روزاسه کسانی که دارای زیرگروه 1 هستند به احتمال زیاد تعداد زیادی از این مایت ها را روی پوست خود دارند.
کنه D. folliculorum نیز در مجاری اشک افراد مبتلا به روزاسه چشمی دیده شده است.

شکل 4 کنه دمودکس در مجاری اشک

• بلفاریت

بلفاریت همان التهاب پلک ها است که می تواند باعث ایجاد پوسته پوسته شدن و قرمزی شود. افزایش تعداد کنه های دمودکس در افراد مبتلا به بلفاریت مشاهده شده است.

• آلوپسی آندروژنتیک

آلوپسی آندروژنتیک یک بیماری ارثی ریزش مو است که مردان و زنان را درگیر می کند.
دیده شده که یک ماده شیمیایی تولید شده توسط کنه ها ممکن است یک واکنش التهابی ایجاد کند که می تواند بر فولیکول های مو تاثیر بگذارد. اگرچه کنه های دمودکس آلوپسی آندروژنتیک ایجاد نمی کنند اما ممکن است وضعیت و شدت آن را بدتر کنند.

• درماتیت صورت غیراختصاصی

افزایش تعداد کنه های دمودکس نیز با علائم درماتیت غیراختصاصی در صورت همراه است. این علائم شامل خارش، لکه های آکنه مانند و لکه های اطراف لب است.

شکل 5 بیماری های پوستی مستعد کنه دمودکس

تشخیص کنه های دمودکس

تا زمانی که فرد علائم یا عوارضی را تجربه نکرده است، نیازی به آزمایش بررسی ابتلا به انگل ندارد. پزشک تشخیص D. folliculorum را با گرفتن شرح حال پزشکی و معاینه پوست آغاز می کند. کنه ها با چشم غیر مسلح دیده نمی شوند، بنابراین پزشک معمولا نمونه برداری از پوست را انجام می دهد. این فرایند شامل برداشت نمونه کوچکی از پوست و بررسی آن زیر میکروسکوپ می شود. تعیین مقدار کنه هایی که روی پوست زندگی می کنند مهم است چرا که اصولا تعداد اندک آکنه ها باعث ایجاد مشکلات پوستی فرد نمی شود.
در صورتی که مقدار انگل ها در فولیکول های مو بالا باشد، ابتلا به دمودکوزیس تشخیص داده می شود.

درمان کنه های دمودکس

پزشک ممکن است درمان با کرم هایی مانند کروتامیتون یا پرمترین را توصیه کند. این ها حشره کش های موضعی هستند که می توانند کنه ها را از بین ببرند و بنابراین تعداد آن ها را کاهش می دهند. پزشک همچنین ممکن است مترونیدازول موضعی یا خوراکی را تجویز کند که یک آنتی بیوتیک است.
فرد می تواند با استفاده از دستمال مرطوب صورت یا حوله های مخصوص دمودکس دور چشم خود را تمیز کند.
پزشکان همچنین ممکن است محلول الکل با غلظت بالا را به صورت فرد بمالند. این مایت های Demodex را به سطح پوست می آورد، سپس پزشک می تواند موادی را به پوست بمالد که مایت ها را از بین برده و بیماری را درمان می کند.
برای افرادی که سیستم ایمنی بدنشان بسیار ضعیف است، پزشک ممکن است ایورمکتین تجویز کند.

شکل 6 درمان کنه های دمودکس

درمان های خانگی کنه های دمودکس

برخی اقدامات پیشگیرانه نیز وجود دارد که فرد می تواند در خانه انجام دهد. این شامل:

• روزانه دو بار صورت را با یک پاک کننده ملایم بشویید.
• مالش دادن پلک ها با شامپوی کودک نیز ممکن است کمک کند.
• اجتناب از مواد پاک کننده با روغن و آرایش روغنی که می تواند غذای بیشتری برای کنه ها فراهم کند.
• هفته ای یک یا دو بار لایه برداری برای از بین بردن سلول های مرده پوست
• تمیز و خشک نگه داشتن پوست و همچنین رفع هرگونه شرایط زمینه ای ممکن است به کاهش تعداد کنه های D. folliculorum کمک کند.

سخن آخر

برای اکثر افراد وجود کنه D. folliculorum در صورت بی ضرر است. با این حال در تعداد بیشتری این کنه ها می توانند علائمی شبیه روزاسه ایجاد کنند. افرادی که بیماری پوستی خاصی دارند یا سیستم ایمنی ضعیف دارند بیشتر در معرض خطر ابتلا به این علائم هستند. یک پزشک می تواند با انجام بیوپسی از پوست مشخص کند آیا فردی با کنه ها به میزان غیرطبیعی بالا زندگی می کند یا خیر. درمان شامل تمیز کردن منظم صورت و استفاده از داروهای مختلف برای از بین بردن کنه ها است.
وفور این انگل پوستی که از جنبه های پاتوژنز، راه انتقال و پیچیدگی های درمانی که همچنان ناشناخته مانده است، دارای اهمیت کلینیکی بسیار می باشد. عموما حضور دمودکس همراه با بیماری های پوستی از قبیل آکنه، روزاسه، اریتما، پیتریازیس و بیماری های چشمی مانند بلفارایت، شناسائی و مورد تشخیص قرار می گیرد. در ارتباط با نقش بیولوژیک این موجود در موفقیت درمان و تاثیر حضور آن ها در طول دوره بیماری جای مطالعه فراوان دارد.

---