ژنووالگوم یا زانوی ضربدری چیست؟

دکتر بیژن فروغ [ متخصص طب فیزیکی و توانبخشی ]آدرس وب سایت : www.drforogh.ir
آدرس مطب : تهران ، بزرگراه چمران ، ابتدای باقرخان غربی ، پلاک 89 قدیم ، 26 جدید ، طبقه همکف تلفن مطب : 66576424 - 021

ژنووالگوم(Genu valgum) ، معروف به زانوی ضربدری(knock-knees) ، ناهمگونی زانو است که زانوها را به سمت داخل می چرخند. هنگامی که افراد با زانوهای ضربدری می ایستند، بین مچ پای آن ها تقریبا 7 سانتی متر یا بیشتر فاصله وجود دارد. این به این دلیل است که زانوهای آن ها تا این حد به سمت داخل خم شده است.ژنووالگوم در کودکان خردسال شایع است و معمولاً با رشد آن ها اصلاح می شود. بیش از 75 درصد از کودکان بین 3 تا 5 سال زانوی ضربدری دارند. به گزارشی از بیمارستان کودکان شهر بوستون در حدود 99 درصد از این موارد تا زمانی که کودکان مبتلا به ژنووالگوم به سن 7 یا 8 سالگی برسد، زانوی ضربدری اصلاح می شود.

زانوی ضربدری همچنین می تواند در سال های بعدی زندگی از موارد زیر ایجاد شود:

• آسیب یا عفونت در زانو یا پا
• کمبود شدید ویتامین D و کلسیم
• چاقی
• آرتروز زانو

این بیماری قابل پیشگیری نیست، اما می توان اثرات آن را به حداقل رساند. فیزیوتراپی و ورزش اغلب جایگزین موفقی برای جراحی هستند.

علائم زانوی ضربدری :

این ناهنجاری که در دوران کودکی ادامه می یابد، ممکن است علائمی غیر از زانوهای ضربدری نشان دهد. این علائم عبارتند از:

• مفاصل سفت
• زانو درد
• راه رفتن با لنگیدن

رباط ها و ماهیچه های تحت فشار نیز می توانند باعث درد در لگن ، مچ پا یا پاها شوند. اگر فقط یک زانو از خط خارج شده باشد ممکن است وضعیت بدن نامتعادل باشد.

علل زانوی ضربدری :

زانوی ضربدری تقریباً همیشه یک تغییر خوش خیم در رشد کودک به حساب می آید. اگرچه به طور تصادفی رخ می دهد، اما به نظر می رسد که دلایل ژنتیکی و ارثی نیز دخیل باشد. زانوی ضربدری ممکن است به دلایل زیر ایجاد شود:

• آسیب یا عفونت در زانو یا پا
• ناهنجاری استخوانی ناشی از راشیتیسم و کمبود ویتامین D و کلسیم
• سایر بیماری های استخوانی
• چاقی و فشار وزن
• آرتروز در مفاصل زانو

به گفته مجله ارتوپدی اطفال، چاقی می تواند ژنووالگوم را تشدید کند. این مجله گزارش داد که در یک بررسی 71 درصد از کودکان مبتلا به ژنووالگوم چاق بوده اند.

تشخیص زانوی ضربدری :

هنگامی که زانوی ضربدری در کودک بزرگتر یا بزرگسال وجود دارد، مهم است که علت اصلی آن مشخص شود. بیماری استخوانی یا آرتریت باید درمان شود.

پزشک در مورد سابقه پزشکی خانوادگی و همچنین وجود درد، سوالاتی را مطرح می کند. در طول معاینه فیزیکی، پزشک نحوه ایستادن و راه رفتن را مشاهده می کند. آن ها همچنین به دنبال ارزیابی موارد زیر هستند:

• نابرابری در طول پا
• زاویه تراز زانو
• ناهمواری در نحوه پوشیدن کفش

در برخی موارد پزشک ممکن است برای بررسی ساختار استخوان اسکن اشعه ایکس یا MRI تجویز کند.

درمان زانوی ضربدری:

• درمان زانوی ضربدری بستگی به علت و شدت علائم دارد. به عنوان مثال اگر راشیتیسم باعث زانوی ضربدری شده است، پزشک احتمالاً مکمل های ویتامین D و کلسیم را برای کمک به بازگرداندن میزان طبیعی این مواد در بدن تجویز می کند.
• اگر داروهایی مانند ناپروکسن، درد را تسکین ندهند، پزشک ممکن است داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی تجویز کند.

یک برنامه درمانی معمولی شامل یک یا چند مورد از موارد زیر است:

• کاهش وزن: چاقی می تواند فشار بیشتری روی زانوها ایجاد کند و ژنووالگوم را بدتر کند. اگر بیمار اضافه وزن داشته باشد، پزشک با او همکاری کرده تا یک برنامه کاهش وزن سالم ایجاد کند.
• ورزش و فیزیوتراپی: برای اکثر افراد مبتلا به ژنووالگوم، ورزش می تواند به تنظیم مجدد و تثبیت زانو کمک کند. پزشک یا فیزیوتراپیست می تواند راه رفتن را ارزیابی کرده و تمریناتی را برای تقویت عضلات پا و ران پیشنهاد کند. کشش های خاص نیز ممکن است در تسکین علائم مفید باشد. تمرینات تقویتی می توانند ساده باشند مانند بالا آوردن پا در حالت نشسته یا دراز کشیده. با پیشرفت در تمرینات ورزشی، می توان وزنه هایی روی پا اضافه کرد تا بیشتر موثر باشد.
• ارتز: برای اصلاح راستای پاها، استفاده از بریس و اسپلینت در هنگام شب توصیه می شود. این بریس ها خصوصاً برای افرادی مناسب هستند که سابقه خانوادگی ابتلا به زانوی ضربدری را دارند. وظیفه یک بریس متصل به کفش که شب ها از آن استفاده می شود، هل دادن زانو به بالا برای قرار دادن آن در وضعیت صحیحش است. گاهی اوقات نیاز است که این بریس ها با قالبگیری از پای خود بیمار ساخته شوند. برای کودکانی که ژنووالگوم آن ها تا 8 سالگی برطرف نمی شود، بریس یا آتل ممکن است به رشد استخوان کمک کند.
• کفش و کفی طبی: کودکان مبتلا به ژنووالگوم می توانند کفش هایی با بالابرنده پاشنه یا تکیه گاه قوس بپوشند. این دو وسیله در داخل کفش و یا در زیر کفش قرار می گیرند. در این کفش های مخصوص گوه هایی تعبیه شده که با صاف کردن مچ پا، وضعیت پاها را اصلاح می کنند. در برخی موارد می توان در این کفش ها از پد قوس کف پا که آن هم کار اصلاح وضعیت قرارگیری استخوان های پا نسبت به یکدیگر را انجام می دهد استفاده کرد. کفی های تهیه شده از قالب پای مبتلایان به عارضه ژنووالگوم، کفی هایی هستند که به اصلاح حرکت غیرطبیعی مچ پا و توزیع وزن قرار گرفته بر روی مچ پاهای این بیماران کمک می کنند. خصوصاً در مواردی که کف پا از ناحیه پایین قوزک شدیداً به بیرون چرخیده است. این کفی ها باعث ثبات مچ پا می شوند و مواردی از عدم تعادل که می توانند باعث آسیب شوند را اصلاح می کنند.
• عمل جراحي: وقتی ژنووالگوم شدید است یا وقتی ورزش برای تسکین درد و تثبیت زانو کافی نیست، پزشک ممکن است جراحی را توصیه کند. برای افراد جوانتر یک صفحه فلزی کوچک که در زانو قرار داده می شود می تواند به رشد آینده استخوان ها کمک کند. این روش جزئی را جراحی رشد هدایت شده می نامند. هنگامی که رشد استخوان اصلاح می شود، صفحه برداشته می شود. بزرگسالان ممکن است از استئوتومی بهره ببرند. در این جراحی از صفحات فلزی دائمی برای یکنواخت نگه داشتن استخوان ها استفاده می شود. این می تواند استخوان های پا را تنظیم کرده و زانوها را مرتب کند. جراحی تعویض مفصل زانو نیز برای افراد مسن یک گزینه مناسب است.