همه چیز در مورد آزمایش پروستات

دکتر امیر بهنام فر [ فلوشیپ جراحی سرطان های دستگاه ادراری و تناسلی ]آدرس وب سایت : www.doctorbehnamfar.ir
آدرس مطب : اصفهان ، خیابان شیخ مفید ، بین چهارراه دهش و رکن الملک تلفن مطب : 36631677 - 031

واژه ی PSA مخفف Prostate-specific antigen بوده و به معنی آنتی ژن ویژه ی پروستات می باشد. این آنتی ژن نوعی پروتئین است که تنها در سلول های پروستات تولید می شود. این سلول ها ممکن است طبیعی و سالم و یا بدخیم و سرطانی باشند. بصورت طبیعی پس از تولید PSA در پروستات بخشی از آن وارد جریان خون می شود. مقدار واردشده از این پروتئین به شرایط مختلفی مانند سن و وضعیت سلامتی پروستات وابسته است. هدف از انجام آزمایش PSA اندازه گیری سطح این آنتی ژن در خون مردان است. برای انجام این آزمایش لازم است تا نمونه ی خونی از فرد تهیه شود.
این نمونه در آزمایشگاه بررسی شده و نتیجه ی آن بصورت مقدار PSA در حجم مشخص خون بیان می شود. وجود مقدار پایینی از PSA در خون طبیعی است. مقدار PSA طبیعی در خون با افزایش سن و بزرگترشدن پروستات افزایش می یابد با این حال باید توجه داشت که افزایش غیرطبیعی در میزان PSA خون می تواند نشانگر وجود یک مشکل در پروستات باشد. مشکلات پروستات ممکن است خفیف باشند و یا اینکه پروستات با مشکل جدی تری مانند سرطان درگیر باشد.

آزمایش PSA برای چه کسانی توصیه می شود؟

آزمایش PSA برای مردانی که در سنین بالای 50 سال هستند توصیه می شود. همچنین در افراد سیاه پوست و نیز افرادی که سابقه ی خانوادگی سرطان پروستات دارند احتمال ایجاد سرطان پروستات بیشتر از سایرین است بنابراین توصیه می شود تا این افراد با مشورت پزشک متخصص از سنین 45 سالگی و بالاتر این تست را انجام دهند. در عین حال در سنین پایین تر نیز ممکن است این آزمایش توصیه شود. در صورتی که احتمال و علائم مرتبط با مشکلات پروستات در فرد وجود داشته باشند این آزمایش تجویز می شود.
در یک چک آپ یا آزمایش عمومی بدن نیز ممکن است آزمایش PSA توصیه شود. باید توجه داشت که بهتر است قبل از انجام این آزمایش نسبت به مزایا و معایب آن آگاهی داشته و سپس بسته به شرایط نسبت به انجام یا عدم انجام این آزمایش تصمیم گرفت.

چه عواملی بر میزان PSA موثر هستند؟

همانگونه که اشاره شد، PSA پروتئینی است که در سلولهای طبیعی و سالم پروستات نیز تولید می شوند بنابراین اینکه مقداری از آن در خون حضور داشته باشد طبیعی است. با توجه به اینکه با افزایش سن پروستات بزرگتر می شود میزان PSA طبیعی در خون نیز بالاتر می رود. مشکلات متعددی مانند پروستات بزرگ شده ی خوش خیم، التهاب پروستات و سرطان بدخیم پروستات می توانند منجر به افزایش غیرطبیعی میزان PSA در خون شوند. سایر مشکلاتی که می توانند منجر به افزایش PSA در خون شوند شامل موارد زیر هستند:

• عفونت ادراری: با توجه به اینکه عفونت ادراری می تواند موجب افزایش میزان PSA در خون شود بنابراین قبل از انجام آزمایش PSA لازم است تا این عفونت درمان شود. برای درمان عفونت ادراری به حداقل 6 هفته زمان نیاز است و پس از آن می توان آزمایش PSA را برای بررسی وضعیت پروستات انجام داد. در صورتی که این آزمایش زمانی که فرد مبتلا به عفونت ادراری است انجام شود نتایج آن می توانند نشانگر میزان بالای PSA و وجود خطراتی در پروستات باشند در حالی که مشکل اصلی نه در پروستات بلکه در دستگاه ادراری است.
• ورزش و تحرک بدنی شدید: با توجه به اینکه فعالیت فیزیکی بالا می تواند منجر به افزایش سطح PSA در خون شود بنابراین توصیه می شود دو روز (48 ساعت) قبل از آزمایش PSA از فعالیت شدید بدنی دوری شود.
• فعالیت جنسی و انزال: این عامل نیز ممکن است در نتیجه ی آزمایش PSA اختلال ایجاد کند بنابراین توصیه می شود 48 ساعت قبل از آزمایش PSA از هرگونه فعالیت جنسی و انزال منی خودداری شود.
• آمیزش مقعدی یا تحریک پروستات در طی آمیزش: در صورتی که فرد آمیزش مقعدی داشته باشد یا در هنگام هر نوع آمیزشی پروستاتش تحریک شود می تواند در میزان PSA خون تاثیر بگذارد. برای جلوگیری از تاثیر این عامل در نتیجه ی آزمایش PSA بهتر است یک هفته پس از تجربه ی این فرایند آزمایش PSA گرفته شود.
• بیوپسی پروستات: بیوپسی پروستات به این معنی است که بخش کوچکی از بافت پروستات بصورت فیزیکی و با تجهیزات پزشکی مخصوصی جدا شود تا سلو لهای پروستات بصورت مستقیم در آزمایشگاه بررسی شوند. لازم است تا حداقل 6 هفته پس از بیوپسی پروستات نسبت به گرفتن آزمایش PSA اقدام شود.
• استفاده از برخی داروها: برخی داروها وجود دارند که میزان PSA خون را افزایش می دهند بنابراین لازم است تا قبل از آزمایش PSA در مورد مصرف هرگونه دارو به پزشک یا مسئول آزمایشگاه اطلاعاتی داده شود. معمولا این داروها برای درمان مشکلات مرتبط با پروستات تجویز می شوند.
• سایر انواع آزمایش ها یا جراحی ها: در صورتی که هر نوع آزمایش یا جراحی مرتبط با پروستات یا مثانه انجام شده باشد لازم است تا فرد 6 هفته صبر کند و سپس آزمایش PSA انجام دهد زیرا این عوامل نیز می توانند با افزایش میزان PSA خون نتیجه ی آزمایش PSA را دچار اختلال کنند و گزارش درستی از وضعیت پروستات ارائه ندهند.
• استفاده از کاتتر ادراری: در صورتی که فرد از کاتترهایی برای خارج کردن ادرار از مثانه استفاده می کند لازم است تا 6 هفته صبر کند و سپس آزمایش PSA دهد.

نتیجه ی طبیعی آزمایش PSA چگونه مشخص می شود؟

باید توجه داشت که میزان طبیعی یا غیرطبیعی از آنتی ژن PSA در خون یک مقدار معین یا مشخص نیست و میزان آن در یک فرد در طی بازه های مختلف زندگی او متفاوت است. در گذشته مقدار مناسب و طبیعی PSA در خون کمتر یا مساوی 4 نانوگرم در میلی لیتر فرض می شد و افرادی که میزان PSA خون آنها بیشتر از این مقدار بود توصیه می شد تا افراد نسبت به بیوپسی پروستات اقدام کنند تا از وجود یا نبود سرطان یا سایر اختلالات پروستات اطمینان حاصل شود.

امروزه این نتیجه گیری لزوما درست نیست و ممکن است فردی میزان PSA خون کمتری از 4 نانوگرم در میلی لیتر داشته باشد و مبتلا به سرطان پروستات باشد. افرادی نیز وجود دارند که میزان طبیعی PSA خون آنها بالاتر از این مقدار است بنابراین نتیجه گیری بر اساس عدد 4 نانوگرم در میلی لیتر لزوما وضعیت فرد را به درستی توصیف نمی کند.
بنابراین نتیجه گیری در مورد وضعیت پروستات بر اساس نتیجه ی آزمایش PSA به پزشک متخصص وابسته است. بطور کلی میزان بالای PSA می تواند نشانگر احتمال بالایی برای وجود سرطان پروستات در افراد باشد. در صورتی که میزان PSA فرد در طول زمان به تدریج در حال افزایش باشد نیز این احتمال بیشتر می شود.

در صورتی که احتمال وجود مشکلات و خطرات جدی در پروستات وجود داشته باشد آزمایش های تکمیلی مانند بیوپسی پروستات یا آزمایش PSA مجدد توصیه می شود.
بنابراین باید توجه داشت که عوامل متنوعی بر روی میزان PSA خون تاثیر می گذارند. همین مسئله موجب می شود تا فرد قبل از انجام آزمایش PSA نکاتی را رعایت کرده و از برخی رفتارها دوری کند تا نتیجه ی آزمایش PSA او به درستی نشانگر وضعیت پروستات باشد.