کاربرد رادیوگرافی دستگاه گوارش فوقانی

دکتر محمد اعظمی [ متخصص رادیولوژِی ]آدرس وب سایت : www.radiologymarkazi.ir
آدرس مطب : اصفهان ، خیابان شمس ابادی، روبروی عیسی بن مریم، ساختمان صبا تلفن مطب : 32202762 - 031

هضم، فرآیند پیچیده ای برای تبدیل غذا به مواد مغذی است. بدن از مواد مغذی برای تأمین انرژی، رشد و ترمیم سلول مورد نیاز برای زنده ماندن استفاده می کند. فرایند هضم باعث ایجاد سموم برای دفع از بدن می شود. دستگاه گوارش یک لوله پیچیده طولانی است که از دهان شروع می شود و به مقعد ختم می شود. این مجموعه از یک سری عضلات تشکیل شده که حرکت غذا و سایر سلول های تولید کننده آنزیم ها و هورمون ها را پشتیبانی می کند. دستگاه گوارش انسان، از قسمت معده به دو بخش بالایی و پایینی تقسیم می شود. بخش فوقانی شامل دهان و بخش های درون آن به همراه حلق و مری است و بخش پایینی را معده، کبد (مهم ترین تولید کننده ترشحات گوارشی)، روده باریک و روده بزرگ تشکیل می دهند. برای انجام رادیوگرافی دستگاه گوارش، پزشک، ممکن است رادیوگرافی دستگاه گوارش فوقانی یا تحتانی را تجویز نماید. با اینکه نحوه تصویربرداری در هر دو روش یکسان است؛ اما روش کار و آماده سازی فرد متفاوت است. رادیوگرافی دستگاه گوارش فوقانی (Upper GI) یکی از انواع تصویربرداری با استفاده از اشعه ایکس است که قسمت های فوقانی دستگاه گوارش مانند مری، معده و بخش ابتدایی روده کوچک که دوازدهه یا اثنی عشر نام دارد را عکسبرداری می کند. برای داشتن تصویر مطلوب و باکیفیت، رادیولوژیست با روش «بلع باریم» (Barium Swallow) برای بررسی بخش ابتدایی دستگاه گوارش و ناحیه حلق و مری و نیز معده و ابتدای اثنی عشر، محلول خوراکی باریوم را تجویز خواهد کرد. باریم یک پودری خشک، سفید و گچ مانند است که با آب مخلوط می شود تا یک نوشیدنی غلیظ حاصل شود. باریم جذب کننده تشعشعات است و بر روی تصویر رادیولوژی با رنگ سفید ظاهر میشود. در برخی از بیماران که قبلاً تحت عمل جراحی بوده اند به جای باریم از ید استفاده می گردد.

اجزای دستگاه گوارش فوقانی

در این قسمت به اختصار به بررسی هر قسمت از بخش های فوقانی دستگاه گوارش انسان می پردازیم:

• دهان: دهان کانال ورودی دستگاه گوارش است. غذا در ابتدا وارد حفره دهانی می شود، جایی که دندان ها، زبان و غدد بزاقی در آن وجود دارد. در این جا، جویدن، مخلوط کردن و بلع مواد غذایی اتفاق می افتد.
• غدد بزاقی: این غده ها در واقع غدد برون ریزی هستند که بزاق را در حفره دهان تولید می کنند. آنها آنزیمی به نام آمیلاز ترشح کرده که در تجزیه نشاسته به مالتوز کمک می کند. سه نوع غدد بزاقی وجود دارد که شامل غده زیر زبانی، بناگوشی، زیر آرواره ای هستند.
• زبان: این بخش مهمترین بافت ماهیچه ای در حفره دهان است که وظایف مختلفی دارد. زبان در فرایندهای تکلم و جویدن نقش مهمی دارند. این بخش همراه با گونه ها می توانند در مخلوط کردن غذا با ترشحات بزاقی همکاری کنند. روی سطح زبان غدد بسیاری وجود دارند که قادر به ترشح بزاق هستند. همچنین بر روی سطح زبان سلول های تخصص یافته ای تحت عنوان غدد چشایی وجود دارند که تشخیص مزه غذا از وظایف آنها است.
• حلق: این بخش از دستگاه گوارش شامل ماهیچه های اختصاصی است که می توانند توده نرم شده غذا را به طور مستقیم به مری هدایت کنند.
• مری: لوله باریکی است که از حلق تا معده امتداد دارد. در سطح داخلی مری سلول های ویژه ای وجود دارند که به سلول های مخاطی معروف هستند و با ترشح مخاط می توانند سطح مری را برای عبور مواد غذایی هموار کنند و از آسیب سلول های داخلی مری جلوگیری به عمل آورند.

کاربرد رادیوگرافی دستگاه گوارش فوقانی (Upper GI)

رادیوگرافی دستگاه گوارش فوقانی یا Upper GI می تواند عملکرد و نحوه هضم و بلع مواد را بررسی کند و به تشخیص موارد زیر کمک می کند:

• زخم های مسیر گوارشی
• تومورها و توده ها
• انسداد مسیر گوارشی
• فتق و بیرون زدگی دیواره گوارشی
• التهابات مری، معده و دئودنوم
• عملکرد غیر طبیعی ماهیچه ها ی دیواره گوارشی فوقانی

این روش برای بررسی علائم زیر در بیماران مفید است:

• مشکلات بلع غذا
• دردهای قفسه سینه و شکم
• رفلاکس مواد غذایی
• سوء هاضمه شدید
• دیده شدن خون در ادرار
• حالت تهوع و استفراغ بی دلیل و مزمن

مزایای رادیوگرافی دستگاه گوارش فوقانی (Upper GI)

1. رادیوگرافی دستگاه گوارش فوقانی یک روش بسیار ایمن و غیر تهاجمی است.
2. نتایج رادیوگرافی دستگاه گوارش فوقانی معمولاً منجر به ارزیابی دقیق مری، معده و اثنی عشر می شود.
3. از آنجایی که باریم در خون جذب نمی شود، واکنش های آلرژیک بسیار نادر است.
4. پس از معاینه، هیچ تشعشعی در بدن شما باقی نمی ماند.

روش انجام رادیوگرافی دستگاه گوارشی فوقانی

رادیولوژی دستگاه گوارش فوقانی ممکن است به صورت سرپایی انجام شود یا جزئی از مدت بستری شما در بیمارستان باشد. نوع انجام آن بستگی به وضعیت شما و تخصص پزشک شما دارد. معمولاً رادیولوژی دستگاه گوارش فوقانی به صورت زیر است:

• از شما در خواست می شود تا تمامی لباس ها، زیورآلات یا دیگر مواردی که ممکن است بر روی رادیولوژی تأثیر بگزارد را در بیاورید. اگر از شما درخواست شود تا لباستان را عوض کنید، به شما لباس بیمارستانی برای پوشیدن داده می شود.
• شما بر روی تخت رادیولوژی قرار داده می شود. ممکن است گاهی در طول تصویربرداری از شما خواسته شود تا موقعیت خود را تغییر دهید (برای مثال: دراز کشیدن به پهلو، پشت، یا شکم).
• ممکن است اول از قلب، ریه و شکم رادیولوژی معمولی انجام شود.
• رادیولوژیست از شما می خواهد تا نوشیدنی غلیظ از جنس کنتراست را قورت دهید. این نوشیدنی معمولاً طعم دهنده مصنوعی دارد؛ اما ممکن است مزه خوبی نداشته باشد.
• با قورت دادن کنتراست، رادیولوژیست تصاویر تکی، چندتایی از تصاویر یا ویدیویی (فلوروسکوپی) ایجاد می کند تا حرکت کنتراست درون حلق را بررسی کند.
• اگر رادیولوژی شما با باریم انجام شود، یک نوشیدنی رقیق تر از جنس باریم به شما داده می شود. رادیولوژی ویا فلوروسکوپی حرکت باریم داخل حلق را ارزیابی می کنند. همچنین ممکن است به شما قرصی از جنس باریم داده شود که میتواند برخی از مشکلات ساختاری مری را نمایش دهد.
• رادیولوژیست ممکن است در طول رادیولوژی شکم شما را فشار دهد تا در نمایش و در برگرفتن کنتراست به دیواره شکم کمک کند.

آمادگی برای رادیوگرافی دستگاه گوارش فوقانی

1. باید حدود ۸ ساعت قبل از تست، خوردن و آشامیدن را متوقف کنید. به طور کلی، این به معنای بعد از نیمه شب است.
2. اگر باردار هستید یا فکر می کنید ممکن است باردار باشید، قبل از برنامه ریزی برای تست به پزشک خود اطلاع دهید.
3. در مورد تمام داروهایی که مصرف می کنید به پزشک خود اطلاع دهید. این شامل داروهای نسخه دار، داروهای بدون نسخه و مکمل های گیاهی است.
4. اگر اخیراً آزمایش دستگاه گوارش فوقانی انجام داده اید، به پزشک خود اطلاع دهید.

موارد منع انجام رادیوگرافی دستگاه گوارش فوقانی

• انجام این آزمایش ها به خانم های باردار به هیچ عنوان توصیه نمی شود.
• افرادی که دچار انسداد در مجرای گوارشی هستند هم نمیتوانند این آزمایش را انجام دهند.
• رادیولوژی رنگی برای افراد زیر 12 سال انجام پذیر نمی باشد.

عوارض جانبی رادیوگرافی دستگاه گوارش فوقانی

همیشه در اثر قرار گرفتن بیش از حد در معرض تشعشع، احتمال سرطان کمی وجود دارد. با این حال، با توجه به مقدار کمی پرتوهای مورد استفاده در تصویربرداری پزشکی، مزایای تشخیص دقیق، بسیار بیشتر از خطر مرتبط است. بیماران گاه به گاه ممکن است به طعم دهنده های اضافه شده به برخی از مارک های باریم حساسیت داشته باشند. احتمال کمی وجود دارد که مقداری باریم باقی بماند و منجر به انسداد سیستم گوارشی شود، بنابراین بیمارانی که دارای انسداد شناخته شده در دستگاه گوارش هستند، نباید تحت این معاینه قرار گیرند.