نحوه عملکرد کلیه ها و مجرای ادراری

دکتر امیر بهنام فر [ فلوشیپ جراحی سرطان های دستگاه ادراری و تناسلی ]آدرس وب سایت : www.doctorbehnamfar.ir
آدرس مطب : اصفهان ، خیابان شیخ مفید ، بین چهارراه دهش و رکن الملک تلفن مطب : 36631677 - 031

عملکرد سیستم ادراری فیلتر کردن خون و تولید ادرار به عنوان یک محصول جانبی زائد است. اندام های دستگاه ادراری شامل کلیه ها، لگنچه کلیه، حالب، مثانه و مجرای ادرار است.بدن مواد مغذی را از غذا می گیرد و آن ها را به انرژی تبدیل می کند. پس از اینکه بدن مواد غذایی مورد نیاز خود را دریافت کرد، مواد زائد در روده و خون باقی می مانند.

کلیه و سیستم ادراری به بدن کمک می کند تا مواد زائد مایعی به نام اوره را دفع کند و مواد شیمیایی مانند پتاسیم و سدیم و آب را متعادل نگه دارد. اوره زمانی تولید می شود که غذاهای حاوی پروتئین مانند گوشت، مرغ و برخی سبزیجات در بدن تجزیه شوند. اوره در جریان خون به کلیه ها منتقل می شود و از آن جا همراه با آب و سایر مواد زائد به شکل ادرار خارج می شود.

سایر وظایف مهم کلیه ها شامل تنظیم فشار خون و تولید اریتروپویتین است که تولید گلبول های قرمز خون را در مغز استخوان کنترل می کند. کلیه ها همچنین تعادل اسید و باز را تنظیم کرده و مایعات بدن را حفظ می کنند.

آناتومی دستگاه ادراری و عملکرد اندام های آن:

• کلیه ها:

یک جفت اندام قهوه ای مایل به ارغوانی در زیر دنده ها به سمت پشت قرار دارد. عملکرد آن ها این است که:

1. مواد زائد و داروها را از بدن خارج کند
2. مایعات بدن را متعادل کند
3. ترشح هورمون برای تنظیم فشار خون
4. کنترل تولید گلبول های قرمز

کلیه ها اوره را از طریق واحدهای فیلترکننده کوچکی به نام نفرون خارج می کنند. هر نفرون از یک توپ تشکیل شده از مویرگ های خونی کوچک به نام گلومرول و یک لوله کوچک به نام توبول کلیوی تشکیل شده است. اوره همراه با آب و سایر مواد زائد، هنگام عبور از نفرون ها و پایین لوله های کلیوی، ادرار را تشکیل می دهد.

• حالب ها:

این لوله های باریک ادرار را از کلیه ها به مثانه می برند. ماهیچه های دیواره حالب به طور مداوم سفت و شل می شوند و ادرار را به سمت پایین و دور از کلیه ها سوق می دهند. اگر ادرار به عقب برگردد یا اجازه داده شود که ثابت بماند، ممکن است عفونت کلیه ایجاد شود. تقریباً هر 10 تا 15 ثانیه، مقدار کمی ادرار از حالب ها به مثانه تخلیه می شود

• مثانه:

این اندام توخالی مثلثی شکل در قسمت پایین شکم قرار دارد. توسط رباط هایی که به سایر اندام ها و استخوان های لگن متصل هستند در جای خود نگه داشته می شود. دیواره های مثانه شل شده و برای ذخیره ادرار منبسط می شوند و هنگام تخلیه ادرار از طریق مجرای ادرار منقبض و صاف می شوند. مثانه بالغ سالم معمولی می تواند تا دو فنجان ادرار را برای دو تا پنج ساعت ذخیره کند.

• اعصاب مثانه:

اعصاب زمان ادرار کردن یا تخلیه مثانه را به فرد هشدار می دهند.

• مجرای ادرار:

این لوله اجازه می دهد تا ادرار از خارج از بدن عبور کند.

• ماهیچه های دستگاه ادراری:

دستگاه ادراری شامل دو مجموعه ماهیچه است که به عنوان اسفنکتر با هم کار می کنند و مجرای ادرار را می بندند تا ادرار را در مثانه نگه دارند.

1. عضلات اسفنکتر داخلی: که در گردن مثانه و مجرای ادرار هستند، بسته می مانند تا زمانی که مغز سیگنال فرآیند ادرار کردن را بفرستد.
2. عضلات اسفنکتر خارجی: که عضلات اسفنکتر داخلی را احاطه کرده و فشار اضافی برای بسته نگه داشتن مجرای ادرار ایجاد می کند. می توان آگاهانه اسفنکتر خارجی و عضلات کف لگن را فشار داد تا ادرار نشت نکند.

مفهوم رنگ ادرار:

• ادرار طبیعی و سالم به رنگ زرد کمرنگ یا شفاف است.
• ادرار زرد تیره یا عسلی به این معنی است که بدن به آب بیشتری نیاز دارد.
• رنگ قهوه ای تیره ممکن است نشان دهنده مشکل کبد یا کم آبی شدید باشد.
• ادرار صورتی یا قرمز ممکن است به معنای وجود خون در ادرار باشد.

فرآیند ادرار کردن:

برای ادرار کردن، مغز به ماهیچه های مثانه سیگنال می دهد که سفت شوند تا ادرار را از مثانه خارج کنند. در همان زمان، مغز به ماهیچه های اسفنکتر سیگنال می دهد که شل شوند تا ادرار از طریق مجرای ادرار از مثانه خارج شود. هنگامی که همه سیگنال ها به ترتیب درست انجام شوند، فرآیند طبیعی ادرار رخ می دهد.

اینکه هر چند وقت یک بار نیاز به ادرار کردن دارید بستگی به این دارد که کلیه ها با چه سرعتی ادرار تولید کرده و مثانه را پر می کنند و همچنین اینکه مثانه چه میزان ادرار را می تواند به راحتی در خود نگه دارد.

عوامل موثر بر میزان ادرار تولید شده:

مقدار ادراری که تولید می شود به عوامل زیر بستگی دارد:

• مقدار مایع و غذای مصرفی
• مقدار مایع از دست رفته از طریق تعریق و تنفس
• برخی داروها، شرایط پزشکی و انواع غذا

لازم به ذکر است که کودکان نسبت به بزرگسالان ادرار کمتری تولید می کنند.

سلامت دستگاه ادراری:

با رعایت برخی نکات اساسی می توان به حفظ سلامت دستگاه ادراری خود کمک کرد:

• نوشیدن مایعات به خصوص آب کافی
• منظم نگه داشتن حرکات روده
• انتخاب مواد غذایی سالم
• داشتن سبک زندگی سالم
• عدم نگه داشتن ادرار برای مدت طولانی
• اختصاص زمان کافی جهت تخلیه کامل مثانه
• رعایت بهداشت فردی بخصوص در هنگام مقاربت و اجابت مزاج
• انجام تمرینات عضلات کف لگن