یبوست چیست و چه علائمی دارد؟

دکتر سلمان فلاح [ متخصص طب فیزیکی و توانبخشی ]آدرس وب سایت : www.drsalmanfallah.ir
آدرس مطب : اصفهان ، خیابان حکیم نظامی ، خیابان شریعتی غربی ، نبش کوچه 16 ، جنب مسجد امام حسن عسکری ، طبقه اول تلفن مطب : 91011414 - 031

وظيفه‌ روده و ركتوم (روده بزرگ) جدا كردن آب و الكتروليت های خاص از مدفوع و سپس نگهداري آن قبل از دفع مي‌باشد. اصطلاح عادی» می‌تواند معنای بسيار وسيعي داشته باشد؛ ولي در كل می‌توان گفت اجابت بايد حداقل هر سه روز يک بار و نه بيش از سه بار در روز رخ دهد. مدفوع بايد به راحتي دفع شود و نيازی به فشار زياد از حد نداشته باشد و در آخر شخص بايد پس از اجابت حس تخليه كامل داشته باشد. یبوست یکی از مشکلات شایع گوارشی است که گاهی ممکن است یک بیماری گوارشی باعث بروز آن شود. در آن حرکات روده سخت‌ تر و کمتر می‌شود.

دستگاه گوارش از دهان شروع شده و به مقعد ختم می‌شود. همچنین مسئولیت هضم و جذب مواد مغذی و دفع مواد زائد را بر عهده دارد. روده بزرگ در انتهای دستگاه گوارش قرار دارد، در روده بزرگ آب از مواد هضم شده جذب می‌شود و مدفوع از حالت مایع به جامد تغییر پیدا می‌کند. هر چه مواد هضم شده مدت زمان طولانی‌ تری در روده بزرگ بمانند، به دلیل جذب آب توسط روده، مدفوع سفت‌ تر می‌شود و یبوست به وجود می‌آید.

علت یبوست

یبوست ممکن است به دلایل مختلفی بروز کند. در ادامه لیستی از این دلایل را برای شما آورده‌ایم:

• تغییر در غذا یا فعالیت
• عدم استفاده از مقدار کافی آب یا فیبر در رژیم غذایی
• مصرف مقادیر زیادی از محصولات لبنی
• فعال نبودن
• مقاومت در برابر احساس دفع مدفوع
• استرس
• استفاده بیش از حد مسهل ها
• برخی داروها، به ویژه داروهای ضد درد مانند مواد مخدر، داروهای ضد افسردگی و قرص آهن
• داروهای ضد اسید که کلسیم یا آلومینیوم دارند
• اختلالات اشتها
• سندروم روده تحریک پذیر
• بارداری
• مشکل در اعصاب یا ماهیچه های دستگاه گوارش
• سرطان کولون
• بیماری های عصبی مانند بیماری پارکینسون یا بیماری ام اس
• کم کاری تیروئید که به آن هیپوتیروئیدی می گویند.

علائم یبوست چیست؟

• کمتر از سه دفع در طول یک هفته
• مدفوع خشک و سفت
• دفع سخت و دردآور
• احساس تورم در اطراف مقعد
• عدم داشتن دفع کامل در زمان رفع

چه زمانی یبوست خطرناک است؟

زمانی که دچار یبوست به همراه درد شکم و احساس پری بوده، همچنین دفع گاز روده و مدفوع نداشته باشید باید فوراً به پرستار یا پزشک خود مراجعه کنید. همچنین زمانی که تهوع و استفراغ و خونریزی از مقعد و سرگیجه و ضعف عمومی با یبوست همراه باشد، هرگز خوددرمانی نکرده و سریعاً به پزشک مراجعه کنید. مسئله مهم در مورد این عارضه این است که در صورت همراه بودن با موارد زیر، حتماً با پزشک خود مشورت کنید:

1. تغییر الگوی دفع (دفعات و چگونگی دفع مدفوع)، برای بیش از دو هفته
2. وجود خون همراه مدفوع
3. وجود درد هنگام دفع
4. کاهش وزن ناگهانی و یا بدون رژیم لاغری
5. قطر مدفوع شما کم شده باشد

پیشگیری از یبوست

• روزانه ۸ الی ۹ لیوان آب بنوشید.
• در رژیم غذایی روزانه ی خود منابع سرشار از فیبر مثل میوه ها و سبزیجات تازه قرار دهید.
• به محض احساس دفع مدفوع به دستشویی بروید و مدفوع خود را به تعویق نیندازید.
• از محصولات لبنی و گوشتی به طور متعادل استفاده کنید.
• استرس و اضطراب را در زندگی خود مدیریت کنید.
• در طول روز ورزش و تحرک کافی داشته باشید. نیم ساعت پیاده روی روزانه یکی از بهترین توصیه ها برای پیشگیری از یبوست است.

عوارض یبوست

خارج نشدن مدفوع و یا سخت خارج شدن آن از بدن می‌تواند عوارض زیر را همراه داشته باشد:

1. سردرد خفیف
2. کاهش اشتها
3. حالت تهوع
4. نفخ شکم
5. ضعف عمومی
6. احساس خستگی
7. بی‌حوصلگی
8. دل درد
9. کمبود انرژی
10. ناراحتی و درد پایین شکم
11. درد پایین کمر

برای درمان یبوست چه بخوریم؟

خوراکی‌ها و مواد غذایی که برای یبوست می‌توانند مفید باشند، آنهایی هستند که حاوی فیبر و آب به مقدار کافی باشند. رژیم غذایی برای یبوست باید سرشار از میوه و سبزیجات بوده و از فست‌فودها و گوشت قرمز در آن کمتر استفاده شود. توجه کنید که اگر یبوست با تغییر در تغذیه باز هم به صورت مزمن وجود داشته باشد و درمان نشود، باید از درمان‌های پزشکی استفاده کرد.

مواد غذایی مفیدی برای رهایی از بیماری یبوست وجود دارد ۱۰ ماده غذایی جادویی برای رهایی از یبوست عبارتند از:

۱ - خانواده توت‌ها

مصرف غذاهای حاوی فیبر می‌تواند به هضم خوب غذا و جلوگیری از ابتلای فرد به یبوست کمک شایانی کند. خانواده توت‌ها در رأس میوه‌هایی قرار دارند که حاوی فیبر بالا هستند. این میوه‌ها شامل تمشک، توت، شاه توت، توت فرنگی و بلوبری می‌شود. هر یک فنجان از این میوه‌ها شامل نزدیک به ۸ گرم فیبر است. در عین حال، به دلیل آنکه این میوه‌ها آب دار هستند می‌توانند به آب رسانی به روده‌ها و فرآیند دفع مدفوع کمک بزرگی کنند.

۲ - قهوه

اگر زمانی که پس از صرف قهوه صبحگاهی سریعاً به توالت مراجعه می‌کنید، این موضوع اتفاقی نیست. دلیل منطقی برای این کار وجود دارد و آن قهوه‌ای است که مصرف کرده اید. قهوه دارای موادی است که باعث تحریم عضلات روده می‌شود و برای برخی انسان‌ها مانند یک ملین (ضد یبوست) عمل می‌کند.

۳ - دانه‌های چیا

دانه‌های چیا بسیار کوچک، اما قوی هستند. هر ۳۰ گرم از دانه‌های چیا دارای بیش از ۱۰ گرم فیبر است که می‌تواند ۴۲ درصد نیاز روزانه بدن را تأمین کند. دانه‌های چیا پس از تماس با آب، متورم و بزرگ شده و مانند ژله عمل می‌کند. این عمل باعث می‌شود مدفوع نرم شده و عبور آنها از روده و دفع آن آسان شود.

اگر نتوانستید دانه‌های چیا پیدا کنید، می‌توانید از تخم شربتی استفاده کنید. تخم شربتی از دیرباز در میان ایرانیان رواج دارد و همانند دانه‌های چیا عمل می‌کند و می‌تواند راهکار مناسبی برای جلوگیری از یبوست و دفع راحت مدفوع باشد.

۴ - خانواده آلوها

خانواده میوه آلو بهترین درمان برای افراد مبتلا به یبوست است. آلوها دارای فیبر غیر محلول هستند. این نوع فیبر باعث رسیدن آب به روده بزرگ و اضافه شدن آن به مدفوع تجمع شده می‌شود. همچنین این میوه به دلیل دارا بودن سوربیتول می‌تواند سرعت حرکت مدفوع در روده را افزایش دهد. سوربیتول یک قند الکلی است که در برخی میوه‌ها یافت می‌شود و برای حرکت مناسب روده‌ها بسیار مفید است.

۵ - کلم بروکلی

بوی بد بروکلی به دلیل ماده‌ای به نام سولفورافان در آن است. این ماده می‌تواند باعث ایجاد بوی نامطبوع شود؛ اما مهم‌تر از آن می‌تواند مانع از رشد بیش از حد میکروارگانیسم‌های دستگاه گوارشی شود. این میکروارگانیسم‌ها می‌توانند در فرآیند هضم سالم مواد غذایی در معده و روده تداخل ایجاد کرده و باعث ایجاد یبوست در فرد شود.

۶ - حبوبات

حبوباتی مانند نخود، نخود فرنگی، لوبیا و عدس بهترین گزینه برای مصرف افرادی است که به یبوست مبتلا شده اند. این مواد غذایی می‌توانند به سادگی باعث رفع یبوست در افراد شوند؛ زیرا دارای فیبر بالایی هستند. برای مثال یک فنجان عدس بیش از ۱۵ گرم فیبر دارد. افراد می‌توانند از عدس در سوپ یا سالاد در کنار غذا استفاده کنند. یکی از خوراکی‌هایی که می‌تواند به عنوان تنقلات مصرف شود، لوبیای بو داده است. این خوراکی بسیار مفید است و به دلیل دارا بودن فیبر می‌توان از آن به عنوان تنقلاتی سالم برای کودکان استفاده کرد.

۷ - کنگر فرنگی

کنگر فرنگی خاصیت فوق العاده‌ای برای مقابله با یبوست دارد. علاوه بر دارا بودن فیبر، این ماده غذایی دارای اینولین است. اینولین یک هوموپلی ساکارید» است که به وسیله آنزیم‌های روده هضم نمی‌شود و از سوی باکتری‌های مفید دستگاه گوارش به عنوان غذا جذب می‌شود. این باکتری‌ها در هضم غذا و کارکرد درست دستگاه گوارش بسیار اهمیت دارند. زمانی که در کارکرد سیستم گوارشی تعادل به وجود بیاید، احتمال ابتلای فرد به یبوست کاهش می‌یابد.

۸ - انجیر

انجیر یک خوراکی دوست داشتنی و مفید برای سلامت بدن است. خوردن ۵ عدد انجیر در طول روز می‌تواند ۵ گرم فیبر لازم بدن را تأمین کند. انجیر یک ماده غذایی مناسب برای مصرف به همراه چای و نیز افزودن به سالاد است. مصرف انجیر می‌تواند حرکت مواد در روده بزرگ را تسهیل کند و باعث دفع راحت مدفوع شود.

۹ - گلابی

گلابی میوه‌ای است که مبتلایان به یبوست کمتر به آن توجه دارند. یک گلابی کوچک می‌تواند نزدیک به ۶ گرم فیبر مورد نیاز بدن را تأمین کند. گلابی میوه‌ای شیرینی است و می‌توان آن را در میان وعده کودکان گنجاند.

۱۰ - اسفناج

اسفناج سرشار از فیبر و منیزیم است. منیزیم از مواد معدنی مورد نیاز برای کارکرد درست دستگاه گوارش است. منیزیم می‌تواند باعث تحریک حرکات روده و نیز سهولت آبرسانی به روده بزرگ شود. مصرف اسفناج مانع از ابتلای افراد به یبوست و نیز دفع راحت مدفوع می‌شود. محققان می‌گویند علاوه بر داشتن رژیم غذایی سالم و سرشار از فیبر، افرادی که مستعد ابتلا به یبوست هستند بهتر است به طور مستمر ورزش کنند. زنان باردار نیز در ماه‌های پایانی برای جلوگیری از یبوست باید از ملین استفاده کنند.

بهترین ورزش ها برای درمان یبوست

یک برنامه پیاده روی منظم به مدت ۱۵-۱۰ دقیقه چند بار در روز به شما و سیستم گوارشی شما در رسیدن به حداکثر فعالیتش کمک بسیاری خواهد نمود. چنانچه از نظر بدنی آمادگی نسبی دارید انجام ورزشهای هوازی را به شما توصیه می کنیم. نمونه این ورزشها شامل:

دویدن، پیاده روی سریع، شنا و ورزشهایی مثل بسکتبال و اسکیت می باشد. ورزشهای کششی مثل یوگا در درمان این بیماری بسیار مؤثر بوده اند.

درمان یبوست

• شیاف: انواع مختلفی از شیاف‌ها عملکردی مشابه تنقیه دارند و نسبت به آن کم‌تهاجمی‌تر هستند. شیاف بیزاکودیل و شیاف گلیسیرین می توانند مقعد را برای دفع تحریک کنند. گذاشتن انگشت درون مقعد حین جاگذاری شیاف نیز می‌تواند حس اجابت مزاج فرد را بیدار کند.
• لوبیپروستون: این داروی با فعال کردن کانال کلرید باعث افزایش ترشح یون کلرید از سلول های مخاط روده به درون کولون روده می‌شود. سپس به دنبال یون‌های کلرید، یون‌های سدیم و آب به داخل کولون روده حرکت می‌کنند و باعث نرمی مدفوع می‌شوند. این دارو برای مصرف زنان و مردان بالای ۱۸ سال مبتلا به یبوست مزمن مورد تأیید سازمان غذا و دارو است. لوبیپروستون باعث افزایش حرکات روده، بهبود قوام مدفوع و کاهش زور زدن حین اجابت مزاج می‌شود.
• لیناکتولاید: این داروی خوراکی از روده جذب نمی شود و با تحریک سلول‌های پوششی روده‌ی کوچک به ترشح مایع به داخل روده به درمان یبوست می‌کند. افزایش ترشح مایعات منجر به افزایش تعداد حرکات روده می‌شود. همچنین این دارو درد شکمی ناشی از سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر همراه با یبوست را نیز کاهش می‌دهد.
• اورلیستات: اورلیستات (زنیکال) دارویی است که در درجه اول برای کاهش وزن استفاده می‌شود. با مسدود کردن مسیر فعالیت آنزیم‌های موظف به هضم چربی در روده در کاهش وزن اثر می‌گذارد. در واقع چربی هضم نشده توسط بدن جذب نمی‌شود و توسط باکتری‌های موجود در روده هضم شده و باعث افزایش ترشح آب یا تحریک عضلات روده می‌شود. این دارو در حال حاضر فقط برای درمان یبوست در افراد دارای اضافه وزن استفاده می‌شود.
• بازتوانی کنترل ماهیچه‌های کف لگن: افرادی که به دلیل اختلال در عملکرد عضلات کف لگن دچار مشکل در دفع و یبوست شده‌اند نیز باید تحت روان‌درمانی و بازتوانی کنترل عضلات کف لگن با تمرینات خاص قرار گیرند. بسیاری از عضلات کف لگن و اطراف مقعد و راست‌ روده دارای درجاتی از کنترل ارادی هستند، بنابراین، آموزش می‌تواند بیماران مبتلا به اختلال کف لگن کمک کند تا عضلات خود را بیشتر و بهتر در حین اجابت مزاج کنترل کنند. در طول آموزش می‌توان با ورود یک لوله‌ی باریک فشارسنج از طریق مقعد به راست روده میزان فشار را در هر بار انقباض ارادی فرد اندازه‌گیری کرد و با بررسی الگوی ثبت شده به فرد در کنترل انقباض و انبساط عضلات کف لگن کمک نمود.
• ورزش: افرادی که زندگی بی‌تحرکی دارند، غالباً بیشتر از افرادی که فعال هستند به یبوست دچار می‌شوند. با این وجود، مطالعات محدودی نشان می دهند که ورزش در رفع یبوست و تحریک حرکات روده تأثیر چندانی ندارد و فقط به منظور فواید دیگر آن در حفظ سلامتی توصیه می‌شود و نمی‌توان از آن به عنوان یک خط درمانی یبوست به تنهایی بهره برد.
• جراحی: در افراد مبتلا به یبوستی که با توجه به بیماری‌های روده بزرگ به درمان دارویی پاسخ نمی‌دهد، جراحی درمان نهایی است. در طول عمل جراحی، بسیاری از قسمت‌های روده‌ی بزرگ، به جز راست‌روده برداشته می‌شود و سپس قسمت انتهایی روده کوچک به باقی‌مانده‌ی روده‌ی بزرگ و مقعد متصل می‌شود.