به عضله ای که به طور غیرارادی و بدون اراده آگاهانه منقبض می شود، اسپاسم گفته می شود. گرفتگی عضلات، ماهیچه ای است که به طور غیرارادی و به اجبار منقبض می شود و شل نمی شود و باعث سفت شدن قابل مشاهده یا قابل لمس عضله درگیر می شود. اسپاسم، انقباض عضلانی ناگهانی و شدیدی است که کاملاً غیرارادی می باشد و بسته به علت، ممکن است برای هر قسمت از بدن اتفاق بیفتد و از چندین ثانیه تا چندین دقیقه یا حتی طولانی تر ادامه یابد. این عارضه ممکن است حتی هر روز صبح که بیدار می شوید اتفاق بیافتد. بیشتر افراد حداقل یک مرتبه دچار اسپاسم عضلانی شده اند و اگرچه مشکل چندان بزرگ و یا جدی نمی باشد؛ اما برای درمان آن و بهبودی کامل، بیمار را با دردسرهای بسیاری مواجه می سازد.

علت اسپاسم عضلانی

علل مختلفی باعث اسپاسم عضلات می شوند. اگر پزشک نتواند علت آن را پیدا کند، گرفتگی از نوع ایدیوپاتیک است؛ اما در سایر موارد علت آن عبارت است از:

• افزایش سن: با افزایش سن و کاهش توده عضلانی، فشار روی عضلات بیشتر می شود.
• کم آبی بدن: کم آبی بدن به خصوص در فصل گرما و ازدست دادن مایعات بدن هنگام فعالیت باعث گرفتگی می شود.
• سطح پایین الکترولیت: پایین بودن سطح کلسیم یا پتاسیم در خون باعث گرفتگی می شود.
• فشار فیزیکی: فعالیت شدید یا استفاده زیاد از عضلات هنگام ورزش باعث بروز این مشکل می شود.
• بارداری: یکی از عوارض بارداری گرفتگی عضلات است. در زنان باردار به دلیل کاهش سطح الکترولیت ها و فشار روی اعصاب احتمال اسپاسم عضلانی عصبی وجود دارد.
• سفتی عضلات: عدم تحریک و کشش کافی باعث این مشکل می شود.

علائم اسپاسم عضلانی

به طور کلی گرفتگی های عضلانی می توانند با ایجاد ناراحتی و یا درد شدید برای فرد همراه باشند. عضله دچار این نوع عارضه ممکن است تا دارای گره عضلانی قابل مشاهده بوده و تغییر حالت آن به وضوح قابل مشاهده باشد. مدت زمان بعضی از اسپاسم های عضلانی چند ثانیه و برخی دیگر می تواند 15 دقیقه و یا بیشتر باشند.

از نشانه های کلی آن می توان به موارد زیر اشاره داشت:

• ناراحتی شدید
• تورم و قرمزی روی سطح پوست
• ضعف عضلانی
• کشش عضلانی
• احساس سفت شدن عضلات زیر سطح پوست

اسپاسم عضلانی عصبی چیست؟

گرفتگی عصبی عضلات یک پدیده عصبی است. در این شرایط عضلات غیرارادی و ناگهانی دچار گرفتگی می شود. گرفتگی ممکن است در یک ماهیچه یا چند ماهیچه اتفاق بیفتد. معمولاً اسپاسم بین چند ثانیه تا ۱۵ دقیقه طول می کشد. هرکدام از عضلات بدن ممکن است دچار گرفتگی عصبی شود؛ اما این عارضه بیشتر در ران پا، ساق پا، بازوها و شکم دیده می شود. گاهی این انقباضات بسیار دردناک بوده و در زندگی روزمره اختلال ایجاد می کنند. زمانی که اعصاب کنترل کننده عضلات دچار اختلال می شوند، عملکرد آنها غیرطبیعی می شود. هرچه سیستم عصبی بیشتر تحت فشار باشد، گرفتگی عضلات شدیدتر است. در بیشتر مواقع اسپاسم عضلانی عصبی جدی نیست؛ اما گاهی ممکن است علت آن مشکلی در گردش خون یا بیماری زمینه ای مانند بیماری کبدی باشد.

انواع اسپاسم عضلانی

گرفتگی و اسپاسم های عضلانی با توجه به علل وقوع آن و تأثیری که بر روی عضلات و عملکرد آنها می گذارند، به چند دسته تقسیم بندی می شود:

1. گرفتگی واقعی

گرفتگی واقعی نوعی از اسپاسم عضلانی بوده که در یک بخش از عضله و یا کل عضله اتفاق می افتد. این گرفتگی به دلیل تحریک بیش از حد عصب اتفاق افتاده و از شایع ترین انواع گرفتگی عضلات اسکلتی می باشد. این نوع اسپاسم و گرفتگی می تواند به دلیل کم آبی بدن، کمبود مواد مهم و ضروری، فعالیت شدید و یا بیماری و آسیب دیدگی در نواحی مختلف بدن ایجاد شود.

2. گرفتگی کزازی

نوعی از گرفتگی و اسپاسم عضلانی با فعال شدن تمام سلول های عصبی و تحریک کننده عضلات همراه بوده و موجب اسپاسم در سراسر بدن می شود. این گرفتگی در بعضی مواقع قابل تشخیص نبوده و با کاهش سطح کلسیم و منیزیم خون همراه می باشد.

3. گرفتگی دیستونیک

نوعی دیگر از اسپاسم های عضلانی، گرفتگی دیستونیک و یا کشیدگی طبیعی عضلانی می باشد. در این نوع اسپاسم، عضلاتی که نقش خاص حرکتی ندارند و در حرکت دادن بدن مورد نیاز نیستند، با انقباض عضلانی تحریک می شوند. این گرفتگی ها بر روی عضلات کوچک از جمله پلک، فک، حنجره و... نیز اثر می گذارند.

تشخیص اسپاسم عضلانی

برای بیمارانی که به طور مکرر دچار اسپاسم عضلانی می شوند و علت آن نیز پس از بررسی سوابق پزشک و انجام معاینات بالینی مشخص نمی شود باید برخی آزمایش ها انجام شود. این آزمایشات عبارتند از:

• آزمایش خون
• الکترومیوگرافی (ای ام جی)
• آزمایش خون

آزمایش خون ممکن است بسته به وضعیت و اطلاعات به دست آمده از بررسی سوابق پزشکی و معاینات بالینی علت را نشان بدهد یا ندهد. ممکن است آزمایش شمارش کل سلول های خون برای بررسی وضعیت کم خونی، الکترولیت (به خصوص سدیم، پتاسیم، کلسیم و منیزیم)، گلوکوز و کراتین (برای بررسی عملکرد کلیه ها) انجام شوند. انجام آزمایش تیروئید نیز ممکن است مورد توجه قرار گیرد. اگر اسپاسم عضلانی به مدت طولانی باقی مانده باشد این احتمال وجود دارد که باعث آسیب دیدگی عضلات شود. آزمایش فسفوکیناز کراتین خون نیز ممکن است برای این منظور انجام شود. ممکن است آسیب دیدگی یا تحریک بافت های عضلانی باعث ترشح برخی آنزیم ها در خون شود. ابتلا به رابدومیولیز ممکن است منجر به نارسایی کلیوی شود.

• الکترومیوگرافی (ای ام جی)

اگر اسپاسم عضلانی به دلیل اختلالات عضلانی یا عصبی بروز کرده باشد باید الکترومیوگرافی (ای ام جی) برای تعیین و تشخیص ناهنجاری های عضلانی یا عصبی یا هر دو انجام شود.

اگر احتمال ابتلا به بیماری های عروق محیطی وجود داشته باشد باید جریان خون در پاها مانند ارزیابی براکیال مچ که با مقایسه فشار خون در دست ها و پاها و اولتراسوند و آنژیوگرافی (غالباً استفاده از سی تی اسکن و ام آر آی) مورد ارزیابی قرار گیرد تا عروق خونی به طور مستقیم بررسی شوند.

روشهای درمان اسپاسم عضلانی

تشخیص علت اسپاسم، روش درمان اسپاسم را تعیین می کند. در صورتی که هیچ بیماری زمینه ای وجود نداشته باشد که منجر به اسپاسم شود، درمان خانگی تجویز خواهد شد. این برنامه مراقبتی منظم، شامل نوشیدن مقدار زیادی آب و استراحت بیشتر است و اگر علائم دوباره بازگردد، می توانید از حرکات کششی توصیه شده، استفاده کنید. اگر عضله ای به شدت کشیده شود، مصرف داروهای ضدالتهاب مانند ایبوپروفن توصیه می شود. در صورتی که علائم شدید و مداوم باشد، پزشک ممکن است شل کننده عضله تجویز کند و اگر بیماری زمینه ای تشخیص داده شود، ممکن است آزمایشات و مراجعات بیشتر به پزشک لازم باشد. در اینجا چند روش درمانی بیان شده است:

ماساژ

• ماساژ می تواند یک روش بسیار عالی برای تسکین درد جسمانی و گرفتگی عضله باشد.
• عضله ای که دچار گرفتگی شده را به آرامی مالش دهید.
• در گرفتگی های مداوم کمر، نواحی اطراف آن را با دو انگشت، محکم فشار داده و چند دقیقه نگه دارید. اگر به آن ناحیه دسترسی ندارید، نیاز است از فرد دیگری بخواهید اینکار را برای شما انجام دهد.

کمپرس سرد و گرم

• درمان درد و اسپاسم ها با سرما یا گرما درمانی کاملاً مؤثر است. هنگامی که دچار اسپاسم مداوم می شوید، روی آن عضله هربار به مدت 15 تا 20 دقیقه و چند بار در روز، یک کیسه یخ قرار دهید. کیسه یخ را حتماً در یک حوله نازک یا پارچه بپیچید و یخ را بطور مستقیم روی پوست قرار ندهید.
• استفاده از پد گرمایی به مدت 15 تا 20 دقیقه در هربار، در ناحیه ای که دچار اسپاسم شده نیز، نتیجه بخش است؛ اما پس از آن از کیسه یخ استفاده کنید. گرما با وجود اینکه برای کاهش درد مؤثر است؛ اما ممکن است التهاب را شدیدتر کند. یخ التهاب را کم می کند.
• دیگر گزینه های گرمایی شامل، حمام گرم یا وان آب گرم یا چشمه آبگرم است که در صورت دسترسی به هرکدام، میتوانند عضلات شما را شل کرده و درد را تسکین دهند.

آبرسانی به بدن

هنگامی که دچار اسپاسم می شوید، سعی کنید کمی آب بنوشید. بویژه اگر ورزش می کنید یا هوا گرم است، برای جلوگیری از تکرار اسپاسم، آب نوشیده و بدن را هیدراته نگه دارید. حدود 80 درصد از آب مورد نیاز بدن را، می توانید از نوشیدنی هایی مانند آب خالص و 20 درصد آن را از غذایی که می خورید، دریافت کنید.

ورزش های سبک

برخی از افراد به این نتیجه رسیده اند که می توان از گرفتگی های پا در هنگام شب (که بیش از 60 درصد از افراد بزرگسال آن را تجربه می کنند)، با انجام ورزش های سبک قبل از رفتن به رختخواب، پیشگیری کرد.

برخی از ورزش های سبک شامل:

• درجا زدن
• بالا و پایین رفتن از پله
• استفاده از دوچرخه ثابت به مدت چند دقیقه
• استفاده از دستگاه روئینگ بدنسازی
• پریدن روی ترامپولین

اگرچه ورزش های سبک می توان کمک کننده باشد؛ اما ورزش های متوسط یا شدید ممکن است بر خواب شما اثر بگذارد، از این رو، قبل از خواب از انجام آنها خودداری کنید. کشش در نواحی که دچار اسپاسم عضلات می شود، معمولاً به بهبود یا جلوگیری از تکرار اسپاسم کمک می کند.

درمان های بدون نسخه

چندین داروی خوراکی وجود دارد که ممکن است به درمان اسپاسم عضلانی کمک کند:

• داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی NSAIDs. داروهای بدون نسخه ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) اغلب، با کاهش التهاب و درد، علائم را تسکین می دهند.
• مکمل ها. برخی افراد از قرص های نمک، ویتامین ب 12 و مکمل منیزیم برای درمان و پیشگیری از اسپاسم عضلات استفاده می کنند. بیان این نکته حائز اهمیت است که شواهد محدودی نیز تأثیر این درمان را نشان می دهند.
• شل کننده عضله. پمادهای موضعی که ضدالتهاب و مسکن هستند. این پمادها شامل محصولاتی است که حاوی لیدوکائین، کافور یا منتول است.

داروهای تجویز شده

در صورتی که دچار اسپاسم عضلانی مداوم هستید، بخصوص اگر این درد شدید است، ممکن است پزشک شل کننده عضله یا داروی مسکن تجویز کند. شل کننده های عضله که برای درمان اسپاسم عضلانی به کار می رود، شل کننده عضلات اسکلتی با عملکرد مرکزی (SMRs) نامیده می شوند و اغلب برای یک دوره 2 تا 3 هفته ای تجویز می شوند.

درمان فیزیوتراپی

اکثر اسپاسم های عضلانی بطور خودبخود و سریع برطرف می شوند و دردهای طولانی یا آسیبی وارد نمی کنند. با این حال، اگر اسپاسم شما تکرار می شود، مدت زیادی طول می کشد یا درد شدیدی ایجاد می کند، بهترین راه مراجعه به فیزیوتراپ است.درمان اسپاسم عضلانی، علت اسپاسم را تشخیص داده و سپس سعی می کند تا در وهله اول، از شرایطی که اسپاسم را ایجاد کرده، جلوگیری کند. پزشک یک طرح درمان کلی خاص را بسته به شرایط اسپاسم ها و شرایط جسمانی شما طراحی می کند. اگر اسپاسم ناشی از آسیب باشد، باید آسیب را درمان کرد تا از شکل گیری گره های عضلانی جلوگیری شود. گره های عضلانی دردناک تر است و درمان آن نیز سخت تر است. ماساژ ممکن است به عنوان یک روش درمانی برای بهبود گره های عضلانی یا نقاط ماشه ای بکار می رود که ممکن است شامل ورزش های فیزیوتراپی، سرما یا گرمادرمانی، سونوگرافی، تحریک الکتریکی و تزریق نقاط ماشه ای باشد.

تزریق آمپول گرفتگی عضله برای درمان اسپاسم عضلانی

اسپاسم های عضلانی و درد اغلب با شل کننده های عضلانی مانند متوکاربامول درمان می شوند که سیستم عصبی را برای تسکین موقت درد سرکوب می کنند. متوکاربامول یکی از داروهای شل کننده عضلات است. متوکاربامول معمولاً با نام تجاری Robaxin به فروش می رسد. تحقیقات نشان می دهد که متوکاربامول در درجه اول با سرکوب سیستم عصبی با مسدود کردن سیگنال های عصبی از ستون فقرات عمل می کند. همچنین ممکن است استیل کولین استراز، آنزیمی که تجزیه کننده انتقال دهنده عصبی استیل کولین است که نقش مهمی در فعال سازی عضلات دارد، مسدود کند. اگرچه از این دارو به عنوان آرامش بخش عضله یاد می شود، به نظر نمی رسد که متوکاربامول مستقیماً روی انقباض عضلات تأثیر بگذارد. با این وجود، متوکاربامول ممکن است دوره مقاومت عضلات را افزایش دهد، این دوره زمانی است که ماهیچه شل می شود و قادر به پاسخگویی به سیگنال های اعصاب نیست. فرم تزریقی متوکاربامول همچنین در کنترل انقباضات عضلانی بیماری کزاز تجویز می شود. گرفتگی های عضلانی (افراد بالای 18 سال) برای دردهای متوسط معمولاً دوز 1000 میلی گرم این دارو به داخل عضله و یا به صورت وریدی تزریق خواهد شد. برای دردهای شدید و یا بعد از عمل جراحی دوز 1000 میلی گرم به صورت عضلانی یا وریدی هر 8 ساعت یک بار تزریق شده که نباید این کار بیش از 3 روز انجام شود.

پیشگیری از اسپاسم عضلانی

شواهدی درخصوص تأثیر درمان ها برای جلوگیری از اسپاسم عضلانی وجود دارد. اگر از سلامت عمومی خود اطمینان دارید و گاهی اوقات دچار اسپاسم عضلات می شوید، کارشناسان روش های زیر را پیشنهاد می دهند:

1. آبرسانی به بدن
2. انجام حرکات کششی سبک قبل و بعد از ورزش
3. داشتن رژیم غذایی سالم
4. با توجه به یک تحقیق ساده بر دوندگان، استفاده از نوارهای کینزیوتیپ یا جوراب های کامرپشن یا واریس می تواند در جلوگیری از اسپاسم عضلانی در پاها کمک کننده باشد.

---