تزریق بوتولینیوم توکسین (بوتاکس) در درمان اسپاسم و اسپاستیسیتی عضلات

دکتر سلمان فلاح [ متخصص طب فیزیکی و توانبخشی ]آدرس وب سایت : www.drsalmanfallah.ir
آدرس مطب : اصفهان ، خیابان حکیم نظامی ، خیابان شریعتی غربی ، نبش کوچه 16 ، جنب مسجد امام حسن عسکری ، طبقه اول تلفن مطب : 91011414 - 031

اسپاسم نوعی گرفتگی عضلات است و زمانی شروع می‌شود که عضله بیش‌ از اندازه فعالیت داشته باشد و درنتیجه اکسیژن به آن عضله کم رسیده و در نهایت سوخت و ساز در آن عضله ناقص می‌شود که باعث ایجاد الکل می‌گردد. در اثر الکل تولید شده در عضله، گرفتگی رخ می‌دهد که به آن اسپاسم عضلات می‌گویند؛ ولی اسپاستیسیتی در بیمارانی به وجود می‌آید که دچار آسیب‌های نخاعی، فلج مغزی ، سکته مغزی و ضربه‌ مغزی هستند. اسپاستیسیتی (Spasticity) به معنای افزایش مقاومت اندام در مقابل حرکت دادن است که به علت سفتی بیش از حد عضلات اندام مربوطه رخ میدهد. عوامل شایع بروز اسپاستیسیتی عبارتند از سکته مغزی (CVA)، ام اس (MS)، فلج مغزی کودکان یا سی پی (CP)، ضربه مغزی و آسیب نخاعی.

ثابت شده تزریق BTA که به آن تزریق بوتاکس نیز می‌گویند، اگر به مقدار بسیار کم باشد در فلج کردن عضلات اسپاستیک مؤثر خواهد بود. نواحی تزریق با دقت و بر اساس الگوی اسپاستیسیتی مشخص می‌شوند. وقتی بوتاکس به عضله یا عضلات تزریق می‌شود، ترشح استیل کولین مهار شده و در نتیجه عضلات بیش از اندازه فعال، شل و بی‌حرکت خواهند شد. این تزریق به طور کلی در عرض چند روز اثر خود را گذاشته و حدود ۱۲ تا ۱۶ هفته باقی خواهد ماند تا پایانه‌های عصبی جدید دوباره رشد کرده و عضلات مورد نظر ریکاوری شوند.

بوتاکس (سم بوتولینوم) یک داروی شل‌کننده عضلات است که از باکتری به نام «کلستریدیوم بوتولینوم» ساخته شده است. در بسیاری از موارد که درد ناشی از اسپاسم عضلانی است، مانند اسپاسم ناشی از ام اس، این تزریق‌ها می‌توانند اسپاسم را در منشأ آن متوقف کنند و به عضله آسیب‌دیده اجازه می‌دهند تا شل شود و به درد پایان می‌دهد.

علل اسپاستیسیتی

اسپاستیسیتی زمانی اتفاق می‌افتد که تکانه‌های عصبی که حرکت ماهیچه‌ای را کنترل می‌کنند قطع یا آسیب ببینند. شرایط مختلفی می‌تواند باعث این امر شود، از جمله:

• آسیب نخاعی
• آسیب مغزی
• بیماری‌هایی مانند اسکلروز جانبی آمیوتروفیک (ALS) و مولتیپل اسکلروزیس (MS)

علائم اسپاستیسیتی

شدت انقباض و گرفتگی عضلات در این بیماری در بیماران متفاوت می‌باشد. این انقباض ممکن است در حد یک گرفتگی ساده یا اسپاسم غیر قابل‌ کنترل باشد که سبب درد شدید و سفتی دست‌ها، پاها و مفاصل می‌گردد و انجام فعالیت‌های روزانه و معمولی مانند راه رفتن و صحبت کردن در بیمار مختل می‌گردد. در این بیماری گرفتگی عضلات و اسپاسم‌های غیرقابل‌ کنترل بیشتر در عضلات اطراف ران، روی ران، مچ دست، عضله دوسر بازو، عضلات انگشت و کتف بروز می‌کند. علائم اسپاستیسیتی عبارتند از:

• سفتی عضلات در حالی که حرکت دچار مشکل شود.
• حالت غیرطبیعی بدن
• درد عضلات و ماهیچه‌ها
• خستگی عضلات
• اسپاسم
• عفونت ادراری
• یبوست مزمن

انواع اﺳﭙﺎﺳﺘﻴﺴﻴﺘﻲ

دو نوع اﺳﭙﺎﺳﺘﻴﺴﻴﺘﻲ داریم:

1. ساکن:

انقباض عضلات یا سفتی توسط حرکتی خاص یا قرار گرفتن شکل و حالتی خاص از بدن به وجود می‌آید.

2. دینامیک:

انقباض عضلات یا سفتی مرتبط با این بیماری فقط در موقعیت‌های خاص یا در حالت‌های ویژه به وجود می‌آید.

تشخیص اﺳﭙﺎﺳﺘﻴﺴﻴﺘﻲ

به منظور تشخیص این بیماری فرد باید آزمایشات گسترده ‌ای انجام دهد و فاکتورهای متعددی مورد بررسی قرار بگیرند مانند:

1. طرز راه رفتن
2. نشانه های درد که در بیمار بروز می‌ کند.
3. اسپاسم ‌های عضلانی
4. کنترل حرکتی انتخابی که با مشاهده توانایی فرد جهت انجام حرکات مختلف ارزیابی می شود.
5. تعادل مفصل
6. تون عضلانی که از طریق مقیاس آشورس انقباضات و کشش ها بررسی می شوند.
7. تاریخچه خانوادگی و پزشکی بیمار

عوارض اسپاستیسیتی

• اسپاستیسیتی می تواند دردناک باشد.
• اسپاستیسیتی می تواند باعث کاهش دامنه حرکتی در مفاصل شود (انقباضات).
• اسپاسم شدید می تواند رانندگی یا انتقال ایمن یا نشستن صحیح در صندلی چرخدار را دشوار کند.
• اسپاستیسیتی در عضلات قفسه سینه ممکن است نفس کشیدن عمیق را دشوار کند.
• اسپاسم شدید در عضلات کمر یا پاها باعث می شود هنگام تغییر موقعیت و انتقال از صندلی چرخدار خود بیرون بیافتید.
• اسپاسم عضلانی مکرر در شب می تواند باعث کم خوابیدن و خستگی روز شود.
• اسپاستیسیتی می تواند کنترل حرکت را دشوارتر کند، بنابراین ممکن است فعالیت هایی مانند راه رفتن، لباس پوشیدن و … را با اختلال مواجه کند.

فواید تزریق بوتاکس در بیماری ام اس

ام اس بر سلول‌های عصبی مغز و نخاع اثر می‌گذارد و بیماران طیف وسیعی از علائم را تجربه می‌کنند. به طور معمول، اعصاب شما پیام‌های الکتریکی به ماهیچه‌های شما می‌فرستند تا بتوانید آنها را حرکت دهید. این پیام‌ها از طریق یک ماده شیمیایی به نام استیل کولین از اعصاب به ماهیچه‌ها می‌رسد؛ اما اگر مبتلا به ام اس هستید، این بیماری به اعصاب آسیب می‌زند و این سیگنال‌ها را از همگام‌سازی خارج می‌کند. باعث می‌شود ماهیچه‌های شما منقبض شوند و زمانی که شما نمی‌خواهید، حرکت کنند. به خوبی ثابت شده است که بوتاکس برای درمان اسپاسم عضلانی با مهار آزادسازی استیل کولین در پایانه عصبی درون عضله عمل می‌کند. این مهار، بیش فعالی عضلانی را کاهش می‌دهد و در اصل عضله را شل می‌کند؛ بنابراین بوتاکس در شرایط دردناک عضلانی ناشی از اسپاسم عضلانی، انقباض یا فعالیت بیش از حد، مانند نقاط ماشه ای میوفاسیال و برخی موارد سندرم درد میوفاشیال مؤثر است.

مزایای تزریق بوتاکس برای درمان ام اس

• بوتاکس معمولاً در آرامش عضلات تزریق شده مؤثر است و اثر پایداری برای چندین ماه دارد.
• بوتاکس می‌تواند باعث تسکین درد و درمان اسپاستیسیتی در چند گروه عضلانی در یک زمان شود.
• بوتاکس معمولاً به خوبی برای بدن قابل تحمل است به این دلیل که فقط مقادیر بسیار کمی از دارو وارد جریان خون می‌شود.

آمادگی جهت تزریق بوتاکس

یک هفته قبل از قرار ملاقات خود الکل ننوشید. نوشیدن الکل و مصرف شراب قرمز به ویژه می‌تواند احتمال کبودی شما را پس از بوتاکس افزایش دهد. برای جلوگیری از این امر، بیماران باید برای هفت روز قبل از درمان، شراب را ترک کنند. علاوه‌براین، در طول هفته قبل از جلسه درمانی خود، از داروهای ضدالتهابی استفاده نکنید.

نحوه تزریق بوتاکس

به طور کلی، در طول درمان، پزشک اقدامات زیر را انجام می‌دهد:

• عضله‌های آسیب دیده را شناسایی می‌کند: وی ممکن است از دستگاه سونوگرافی یا نوار عصب و عضله برای شناسایی عضلات و یافتن بهترین مکان برای تزریق استفاده کند.
• تزریق بوتاکس به عضله: ممکن است بوتاکس را با استفاده از یک سوزن کوچک و ظریف به عضله تزریق کنند.
• چندین تزریق کوچک در اطراف عضله انجام می‌شود: دلیل چندین تزریق کوچک این است که بوتاکس معمولاً فراتر از جایی که پزشک آن را تزریق می‌کند گسترش نمی‌یابد.
• باید انجام برخی از فعالیت‌ها را محدود کنید: دلیل این دستورالعمل این است که فعالیت‌های خاصی می‌توانند اثربخشی تزریق را کاهش دهند.

بهبود بیماران سکته مغزی با تزریق بوتاکس

برخی اندام ها بعد از سکته مغزی دچار حالت انقباضی می‌شوند؛ زیرا در اثر سکته برخی سلول های مغزی آسیب بیشتر و برخی آسیب کمتری می بینند. عضلات مربوط به سلول هایی که آسیب بیشتری دیده اند، ضعیف می ماند و قسمتی که آسیب کمتری دیده عضله اش قوی می شود و وارد حالت انقباضی می‌شود که با استفاده از بوتولینوم توکسین عضلاتی که قوی شده اند به طور موقت ضعیف شده و با انجام اقدامات توانبخشی مانند فیزیوتراپی تلاش می‌شود تا هر دو عضله با هم قوی شوند. تزریق بوتاکس همراه با اقدامات توانبخشی در حدود 30 درصد منجر به بهبودی بیماران می شود. استفاده از بوتاکس در همه بیماران سکته مغزی و در هر سنی کاربرد دارد. بیمارانی که سه ماه از بروز سکته مغزی در آنها گذشته باشد بهترین کاندید تزریق بوتاکس هستند‌. بوتاکس به عنوان یک روش درمانی مؤثر می‌ تواند به بیماران سکته مغزی کمک قابل توجهی کند.

اثرات تزریق بوتاكس در ضایعات مغزی و نخاعی

بوتاکس با اثر بر محل اتصال عصب به عضله (سیناپس) و جلوگیری از عبور پیام عصبی به عضله باعث فلج عضله میشود. این ویژگی سبب شده که در درمان بسیاری از بیماری هایی که عضلات بیش از حد فعالیت می کنند به کار رود. بوتاکس در درمان اسپاستیسیتی یا انقباض مداوم عضلات پس از سکته مغزی، ضایعات نخاعی، فلج مغزی و ... کاربرد دارد. البته از این دارو برای درمان دیستونی که یک نوع اختلال عضلانی می باشد نیز استفاده می شود.

عوارض بوتاکس درمانی

عوارض جانبی رایج بوتاکس عبارتند از:

• درد
• خستگی
• حالت تهوع
• ضعف عضلانی
• سردرد
• کبودی
• درد مفاصل

در حالی که درد عمومی و کبودی در نزدیکی محل تزریق طبیعی است، عوارض جدی تری مانند ضعف عضلانی، مشکلات تنفسی، مشکلات بینایی و از دست دادن کنترل مثانه نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارد. اگر بعد از تزریق بوتاکس برای بیمار مغزی با این عوارض مواجه شدید با پزشک خود تماس بگیرید.

هزینه بوتاکس درمانی

هزینه بوتاکس درمانی تا تاریخ [مرداد 1404] با تعرفه آزاد حدوداً ۶۰۰ هزار تومان و هزینه با بیمه نیز حدوداً ۶۰۰ هزار تومان است. البته این مبلغ می‌ تواند بسته به عواملی مانند میزان دوز تزریق‌ شده، تعداد نواحی تحت درمان و شدت بیماری متفاوت باشد.