تشخیص بیماری ام اس با رادیولوژی

دکتر غلامرضا سیف [ متخصص رادیولوژی و سونوگرافی ]آدرس وب سایت : www.drseif-radiology.ir
آدرس مطب : تهران ، یوسف آباد ، خیابان فتحی شقاقی ، بین چهلستون و بیستون ، راديولوژي و سونوگرافي شقایق تلفن مطب : 88553155 - 021

مالتیپل اسکلروزیس یا ام اس، یک بیماری فلج‌کننده‌ی مغز و نخاع (دستگاه عصبی مرکزی) می‌باشد. در بیماری ام اس، سیستم ایمنی بدن به غلاف محافظ (میلین) بافت عصبی حمله کرده و موجب اختلال در ارتباط بین مغز و دیگر مناطق بدن می‌شود. درنهایت، این بیماری منجر به تخریب و یا آسیب دائمی به اعصاب می‌شود. علائم و نشانه‌های ام اس بسیار متفاوت بوده و به‌ شدت و محل آسیب بستگی دارد. برخی از افراد مبتلا ممکن است توانایی راه رفتن به‌صورت مستقل را ازدست‌داده و یا کاملاً فلج شوند درحالی‌که عده‌ای دیگر از افراد مبتلا به این بیماری، دوره‌های طولانی را بدون تجربه‌ی هیچ علائمی پشت سر می‌گذارند.

درمان بیماری ام اس راه حل قطعی ندارد، با این‌حال می‌توان با تشخیص زودهنگام آن، سرعت بهبودی پس از حمله‌ی بیماری را سریع کرده، روند بیماری را اصلاح‌کرده و یا علائم آن را کنترل نمود. یکی از روش های تشخیصی تصویر برداری است که تصاویر بسیار واضحی از داخل بدن را بدون استفاده از اشعه ایکس تولید می کند.

تشخیص ام اس توسط ام آر آی بهترین روش برای کمک به تشخیص این بیماری می باشد. ام‌ آر آی یک روش تصویربرداری پزشکی غیرتهاجمی و ایمن است که برای بررسی دقیق اعضای بدن و استخوان‌ها و اسکلت مورد استفاده قرار می‌گیرد. ام‌آرآی تصاویر با وضوح بالایی از داخل بدن ایجاد می‌کند که می‌تواند برای تشخیص انواع مشکلات و بیماری‌ها به پزشک کمک کند.

علل ام اس

این بیماری یک اختلال خود ایمنی در بدن انسان است. این شرایط به معنی این است که سلول های سیستم ایمنی بدن که بطور عادی به باکتری ها، ویروس ها و سایر موارد مانند آن حمله می کنند، در این بیماری به خود بدن فرد حمله می نمایند. هنگامی که بیماری فعال شود، بخش هایی از سیستم ایمنی که عمدتاً به آنها سلول های T گفته می شود، به غلاف میلین عصب که فیبرهای عصبی در مغز و ستون فقرات را در بر گرفته، حمله می کنند. این شرایط باعث ایجاد لکه های التهاب کوچک و آسیب دیدگی بر روی این غلاف می شود. احتمالاً عوامل مشخص باعث فعال شدن سیستم ایمنی و عملکرد آن بطور نادرست می شود.

یک تئوری مطرح شده در این رابطه به وجود عامل ویروسی یا سایر فاکتورهای محیطی اشاره داد. این فاکتورها می توانند بر وضعیت بعضی افراد که سیستم ایمنی آنها دارای شرایط ژنتیک خاص است، تأثیر گذاشته و باعث ابتلا به این بیماری شوند. با ابتلا به بیماری، التهاب ایجاد شده اطراف پوسته یا غشای عصب باعث می شود فیبرهای عصبی آسیب دیده نتوانند عملکرد مناسب خود را انجام دهند و به این ترتیب علائم بیماری پیشرفت می کند. هنگامی که التهاب ایجاد شده در این پوسته توسط بدن شناسایی شود، غلاف میلین آسیب دیده ممکن است توسط بدن ترمیم شده و بهبود پیدا کند. به این ترتیب فیبرهای عصبی فعالیت خود را مجدداً آغاز می نمایند. به هر حال التهاب یا آسیب دیدگی مجدد می تواند جراحت های کوچک (اسکلروز) در غشای میلین ایجاد نماید و بطور دائمی باعث وارد شدن آسیب به فیبرهای عصبی شود.

علائم ام اس

علائم و نشانه های MS متعدد ممکن است در هر فرد و در طول دوره بیماری بسته به موقعیت فیبرهای عصبی آسیب دیده متفاوت باشد. علائم اغلب بر حرکت تأثیر می گذارند مانند:

• بی حسی یا ضعف در یک یا چند اندام که به طور معمول در یک طرف از بدن هر بار اتفاق می افتد یا پاها همراه با تنه
• احساس برق گرفتگی که با حرکات خاصی در گردن ایجاد می شود به خصوص خم شدن گردن به جلو (علامت لرمیت)
• لرزش، عدم هماهنگی یا راه رفتن ناپایدار
• مشکلات بینایی نیز رایج است، از جمله:

1. از بین رفتن جزئی یا کامل بینایی، معمولاً هر بار دریک چشم اغلب همراه با درد هنگام حرکت دادن چشم
2. دوبینی طول کشیده
3. تاری دید

علائم مالتیپل اسکلروز همچنین ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• لکنت زبان
• خستگی
• سرگیجه
• مور مور شدن یا درد در قسمت هایی از بدن
• مشکلات عملکرد جنسی، روده و مثانه

انواع بیماری ام اس

انواع بیماری ام اس را دانشمندان توصیف کرده‌اند که شایع‌ترین آنها شامل:

1. ام اس عود کننده فروکش کننده
2. ام اس پیشرونده اولیه
3. ام اس پیشرونده ثانویه

عوارض بیماری ام اس

عوارض بیماری ام اس می‌تواند شامل موارد زیر شوند:

• اضطراب
• اختلال عملکرد مثانه و روده
• افسردگی
• اسپاستیسیته عضلانی
• درد
• اختلال عملکرد جنسی
• مشکلات خواب
• تغییرات شناختی مانند فراموشی یا نوسانات خلقی

مزایای انجام ام آر آی

1. مطالعات نشان داده‌اند که عکس ام آر آی مغز (Brain MRI) در کسانی که علائمی از ام اس دارند، بهترین نوع تصویربرداری از مغز است.
2. قدرت تشخیصی ام آر آی در ام اس بسیار بالا است و روش تصویربرداری بسیار حساس و مناسبی است.
3. ام آر آی (MRI) نسبت به سی تی اسکن (CT-Scan) می‌تواند ضایعات بیشتری را در مغز و نخاع نشان دهد و می‌توان با آن پلاک‌های ام اس را به خوبی مشاهده کرد.
4. ام آر آی تشخیص ام اس را راحت تر می کند و روی پروسه بیماری نظارت بیشتری دارد.

نحوه عملکرد ام آر آی در تشخیص بیماری ام اس

حداکثر ۶۰ درصد بدن انسان بالغ را آب تشکیل می دهد. در ام آر آی از یک میدان مغناطیسی قدرتمند و امواج رادیویی تولید شده توسط رایانه برای اندازه گیری میزان آب در مناطقی از بدن مانند بافت ها، اعصاب، اندام ها و استخوان ها استفاده می شود و غیر تهاجمی ترین و حساس ترین روش موجود برای تصویربرداری از مغز نخاع و سایر نواحی بدن است. تجهیزات اسکن ام آر آی یک میدان مغناطیسی در اطراف بدن ایجاد می‌کند که به اندازه کافی قوی بوده و می ‌تواند درصد کم اما قابل توجه از مولکول های آب را در بافت ها دوباره ترسیم کند. پس از تراز شدن در جهت این میدان، سپس امواج رادیویی عبور می ‌کنند تا این تراز جدید را شکسته و به مولکول های آب اجازه می دهند تا با توقف امواج سست شوند.

هنگامی که مولکول های آب سست می شوند و تراز قبلی خود را از سر می ‌گیرند، پروتون های آنها سیگنال‌های رزونانس را آزاد می کند سپس کامپیوتر تصاویر 3-D یا برش 2-D از بافت را پردازش می کند. تمایز در پاسخ مولکول آب بین فیبرهای عصبی سالم و مایع زدایی شده در تشخیص و ردیابی اس ام اس مؤثر است. اختلال های ایجاد شده، بسته به نوع اسکن مورد استفاده در تصاویر حاصل از اسکن به صورت لکه های سفید روشن یا تیره تر می باشند.

نکات قبل از انجام ام آر آی

• به منظور بالا بودن دقت نتایج حاصل از ام آر آی و تشخیص پزشک، لازم است بیماران قبل از انجام MRI و در حین انجام آن نکاتی را رعایت نمایند.
• به دلیل اینکه برای انجام ام آر آی، بیمار درون یک میدان مغناطیسی قرار می گیرد، وجود اجسام فلزی ممکن است موجب اختلال و حتی خطر شوند، از این رو در صورت داشتن سمعک، باتری یا دریچه مصنوعی قلب، کاشت حلزون گوش، پلاتین در بدن و …. حتماً پزشک را آگاه کنید. همچنین باید از همراه داشتن وسایل الکترونیکی مانند تلفن همراه، زیور آلات، کارت اعتباری و … خودداری کنید.
• در صورتی که قصد انجام ام آر آی از سر یا صورت خود را دارید، از آرایش و داشتن لنزهای تماسی اجتناب نمایید.
• در مواردی خاصی، لازم است بیمار قبل از شروع MRI بیهوش شود. بنابراین لازم است بیمار طبق دستور پزشک از مدتی قبل ناشتا باشد و هرگونه بیماری زمینه‌ای را به پزشک اطلاع دهد.
• گاهی برای تشخیص بهتر، پزشک استفاده از ماده حاجب را توصیه می‌کند. این ماده در داخل سیاهرگ بیمار تزریق می‌شود. از این رو بیمار باید قبل از تزریق، هرگونه حساسیت دارویی یا غذایی را به پزشک اطلاع دهد.

نحوه انجام ام آر آی

برای انجام ام آر آی جهت تشخیص ام اس، بیمار بر روی تخت معاینه قرار گرفته و از یک هدفون برای کاهش سر و صدای ناشی از دستگاه هنگام تصویر برداری استفاده می شود. در صورتی که نیاز به تزریق ماده حاجب باشد که به شناسایی ناهنجاری ها در قسمت های خاصی بدن تصاویر کمک می کند پرستار یا تکنسین این ماده را به داخل رگ بیمار تزریق می کند. در حین انجام این روش بیمار به داخل دستگاه رفته و تصویربرداری از مناطق خاص انجام می گیرد.

موارد منع انجام ام آر آی

در بیشتر موارد، ام آر آی برای بیمارانی که ایمپلنت‌های فلزی دارند بی‌خطر است مگر در موارد زیر:

• ایمپلنت حلزون گوش
• برخی انواع گیره‌های مورد استفاده در آنوریسم مغزی
• برخی انواع کویل‌ های فلزی که در عروق خونی قرار داده می‌ شوند.
• تقریباً تمام دیفیبریلاتورها و پیس میکرهای قلبی

عوارض ام‌ آر‌ آی

در‌صورتی‌ که اصول ایمنی هنگام انجام تصویر برداری رزونانس مغناطیسی رعایت شوند، روی ام‌ آر‌ آی روش تصویربرداری بسیار ایمن و کم‌ خطری است. انجام ام‌آر‌آی کاملاً بدون درد بوده و عارضه کوتاه‌ مدت یا بلند‌ مدت شناخته‌ شده‌ای نیز ندارد.