کلیه نابجا یا اکتوپیک چیست؟

دکتر امیر بهنام فر [ فلوشیپ جراحی سرطان های دستگاه ادراری و تناسلی ]آدرس وب سایت : www.doctorbehnamfar.ir
آدرس مطب : اصفهان ، خیابان شیخ مفید ، بین چهارراه دهش و رکن الملک تلفن مطب : 36631677 - 031

کلیه ها در حالت طبیعی در دو طرف یا همان پهلوها حدوداً در ناحیه زیر دنده ها قرار دارند. کلیه های جنین در قسمت تحتانی شکم (لگن) به فرم جوانه های کوچک تشکیل شده و در دو ماهه اول رشد این اندام از سمت لگن به جایگاه طبیعی خود یعنی نزدیکی مهره 1 و 2 جابجا می شود. حال در برخی مواقع کلیه ها در جای مناسب طبیعی خود قرار ندارند که این یک مشکل مادرزادی شناخته می شود. این بیماری مادرزادی، کلیه نابجا نام دارد و اینگونه است که کلیه بالاتر یا پایین تر از ناحیه نرمال خود قرار دارد.

کلیه نابجا که با اصطلاح علمی کلیه اکتوپیک نیز شناخته می شود، یک بیماری مادرزادی است که در آن کلیه در موقعیت طبیعی خود قرار ندارد. این عارضه شیوع زیادی ندارد و فقط در برخی افراد، نیاز به درمان یا جراحی دارد.

کلیه نابجا یا اکتوپیک (لگنی) چیست؟

کلیه اکتوپیک یا نابجا یک نقص مادرزادی محسوب می شود که در هنگام تولد ملاحظه می شود. در این حالت کلیه یا در قسمت پایین یا در سمت مقابل و یا در قسمت بالاتر از محل معمول خود قرار می گیرد. این نقص به این دلیل ایجاد می شود که کلیه جنین در دوره رشد جنینی نتوانسته است به محل مشخص خود برسد.

علت کلیه نابجا

عوامل های زیر باعث کلیه نابجای لگنی می شود:

• نامناسب رشد کردن کلیه
• وجود نقص در بافت کلیه
• ناهنجاری های ژنتیکی
• بیمار بودن مادر
• قرار گرفتن مادر در معرض عامل هایی چون مواد شیمیایی یا داروها

علائم کلیه نابجا

بیشتر افراد مبتلا به کلیه اکتوپیک هیچ علائمی ندارند. در صورت بروز عوارض، علائم ممکن است پدیدار شود:

• درد در شکم یا کمر
• تکرر ادرار یا سوزش هنگام ادرار
• تب
• هماتوری یا خون در ادرار
• غده یا توده در شکم
• فشار خون بالا

تشخیص کلیه نابجا

پزشک مشکل کلیه نابجای لگنی را با استفاده از یک یا چند مورد از آزمایش های تصویربرداری زیر تشخیص می دهد:

• سونوگرافی: در سونوگرافی از دستگاهی به نام ترانسدیوسر استفاده می شود که امواج صوتی را به روشی ایمن و بدون درد به سمت اندام ها می فرستد تا تصویری از ساختار را ارائه دهد. محل کلیه ها در تصاویر سونوگرافی دیده می شود.
• پیلوگرافی داخل وریدی (IVP): به رادیوگرافی مجرای ادراری پیلوگرافی گفته می شود. رنگ مخصوصی موسوم به ماده حاجب در سیاهرگ بازوی بیمار تزریق می شود تا انسداد مجرای ادرار مشخص شود. البته در مورد کودکان معمولاً سونوگرافی به جای پیلوگرافی انجام می شود.
• سیستویورتروگرافی تخلیه ای (VCUG): نوعی رادیوگرافی از مثانه و پیشابراه است که در زمان پر بودن مثانه و حین ادرار کردن انجام می شود. مثانه و پیشابراه با ماده حاجب پر می شود تا ساختارها به وضوح در عکس دیده شود. دستگاه رادیوگرافی تصاویری را از ماده حاجب هنگام پر بودن مثانه و حین ادرار کردن ثبت می کند. ناهنجاری های داخل پیشابراه و مثانه و برگشت ادرار به سمت بالا و کلیه هنگام ادرار کردن مشخص می شود.
• اسکن رادیونوکلئید: نوعی روش تصویربرداری است که بر آشکارسازی مقادیر اندکی از تشعشع پس از تزریق مواد شیمیایی رادیواکتیو مبتنی است. چون مقدار مواد رادیواکتیو بسیار کم است، خطر آسیب دیدن سلول ها بسیار پایین است. از رایانه ها و دوربین های مخصوصی برای تهیه تصویر از مواد رادیواکتیو استفاده می شود. موقعیت کلیه نابجای لگنی و انسداد حالب در اسکن مشخص می شود.
• ام آر آی (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی): دستگاه ام آر آی از امواج رادیویی و آهن ربا برای تهیه تصاویر دقیق و پرجزئیات از اندام های داخلی بدن و بافت های نرم استفاده می کند. در این روش از اشعه ایکس استفاده نمی شود. ابتدا ماده حاجب تزریق می شود. طرز کار اکثر دستگاه های ام آر آی به این شکل است که بیمار روی تخت دراز می کشد، تحت وارد دستگاه تونل مانندی می شود که ممکن است انتهای آن باز یا بسته باشد. بعضی دستگاه های جدید به گونه ای طراحی شده اند که فضای بیشتری را در اختیار بیمار قرار می دهند. محل کلیه در اسکن ام آر آی دیده می شود.

آیا می توان از ایجاد کلیه نابجا جلوگیری کرد؟

پاسخ منفی است. این بیماری جزء نقایصی است که دلیل خاص و دقیقی برای به وجود آمدن نداشته و کشف نشده است که چگونه باید از آن جلوگیری کرد

عوارض لگنی و درمان اکتوپیک

• زمانی که کلیه ها در محل درست خود قرار نگرفته باشند ممکن است در تخلیه و دفع ادرار مشکل ایجاد شود. در برخی موارد حتی ممکن است ادرار از مثانه به سمت کلیه ها برگشت داشته باشد که به آن رفلکس یا برگشت ادرار گفته می شود. جریان غیرطبیعی و غیرعادی ادرار می تواند باعث ایجاد برخی مشکلات و بیماری ها شود.
• عفونت: به طور طبیعی، جریان ادرار باکتری ها را در مسیر شسته و از رشد آنها در کلیه ها و مجاری ادراری جلوگیری می کند. زمانی که کلیه در محل درست خود قرار نداشته باشد، ادرار در لوله حالب یا در کلیه باقی مانده و محبوس می شود. باقیمانده ادرار در مجرای ادرار باعث می شود که باکتری ها امکان رشد و گسترش پیدا کنند. علامت عفونت ادراری شامل تکرر ادرار ، سوزش ادرار ، رسوبات ادراری و شکم درد، شکم درد، کمر درد، تب و لرز می شود.
• تشکیل شدن سنگ: سنگ کلیه از موادی که در ادرار وجود دارد مانند کلسیم و اگزالات تشکیل می شود. زمانی که ادرار به مدت طولانی در مجرای ادراری باقی بماند ممکن است این مواد به مرور تبدیل به سنگ شوند. علائم وجود سنگ در مجرای ادرار شامل درد شدید کمر، پهلوها یا لگن می شود و همچنین ممکن است در ادرار خونین دیده شده، فرد دچار تب و لرز شود، استفراغ کند یا در هنگام ادرار کردن دچار سوزش و درد شود.
• نارسایی کلیه : اگر ادرار در کلیه ها باقی بماند باعث آسیب دیدگی کلیه ها می شود. در نتیجه کلیه ها نمی توانند مواد زائد و مایعات اضافی را از خون فیلتر کنند.
• ضربه: اگر کلیه نابجا در قسمت پایین شکم یا لگن اتفاق افتاده باشد ممکن است مستعد آسیب دیدگی و وارد آمدن ضربه باشد. افراد مبتلا به کلیه نابجای لگنی که در فعالیت ها و ورزش های پربرخورد شرکت می کنند باید از محافظ استفاده کنند.
• در مجموع کلیه های نابجا نیاز به درمان در صورت نداشتن علائم نخواهند داشت. درمان کلیه ی نابجا بر اساس علایم و شدت عوارض متغیر است. در برخی موارد، لازم است که تغییر موقعیت از طریق جراحی برای کلیه انجام شود تا جریان ادراری بهبود پیدا کند. سنگ های کلیوی، انسداد مسیر جریان ادرار، انباشته شدن ادرار یا جوش خوردگی متقابل کلیه ها نیاز به درمان جراحی دارد. اگر کلیه آسیب شدیدی دیده باشد، جراحی برداشت کلیه ممکن است لازم باشد. ضرورتی برای انجام پیوند کلیه وجود ندارد چون همه می توانند با داشتن یک کلیه فعال زندگی سالمی داشته باشند.