به نشت ادرار خارج از کنترل ادرار از مثانه، بی اختیاری ادرار (Urinary incontinence) گفته می شود. سیستم ادراری از کلیه ها، مثانه، حالب و پیشابراه تشکیل شده است. ادرار با تصفیه خون در کلیه ها تشکیل می گردد و سپس از طریق حالب به مثانه وارد می گردد. سپس ادرار در مثانه ذخیره می گردد و پس از پر شدن مثانه، اسفنکتر انتهایی آن باز می گردد و از طریق پیشابراه از بدن خارج می گردد.

در صورت بروز اختلال در عملکرد سیستم فوق، بی اختیاری ادراری رخ می دهد. اگرچه که احتمال بی اختیاری ادرار با افزایش سن بالاتر می رود؛ ولی بی اختیاری بخشی از روند طبیعی سالمندی محسوب نمی گردد. انجام سونوگرافی از دیگر تجویزات پزشک برای بررسی عملکرد مثانه در تشخیص علت بی اختیاری ادرار است. در بررسی بیماران بی اختیاری ادرار حتماً باید سونوگرافی با تعیین باقیمانده ادراری به دنبال ادرار کردن یعنی با مثانه پر و خالی انجام شود.

هرچه میزان نگهداشت ادرار در داخل مثانه بیشتر باشد، احتمال انسداد مسیر خروج و بیماری های مرتبط با اعصاب و عضلات مثانه بیشتر است. همچنین در سونوگرافی تعیین ضخامت جدار مثانه هم حائز اهمیت است.

بی اختیاری ادرار چیست؟

بی اختیاری ادرار زمانی اتفاق می افتد که کنترل اسفنکتر ادراری که وظیفه آن کنترل مجرای ادراری است از بین می رود یا ضعیف می شود. درنتیجه نیاز ناگهانی و شدید به ادرار کردن پیدا می کنید که قادر به کنترل آن نخواهید بود. فشاری که بر اثر خندیدن، عطسه یا ورزش کردن به شخص وارد می شود ممکن است سبب نشت شود. همچنین این مشکل زمانی رخ می دهد که عصب های کنترل کننده ی عضلات مثانه و پیشابراه دچار مشکل شوند.

علت بی اختیاری ادرار

• به طور کلی خطر بی اختیاری ادرار با افزایش سن، بالا می رود؛ اما نمی توان بی اختیاری ادرار را روندی طبیعی از سالمندی نیز محسوب نمود.
• سرطان پروستات (هم خود سرطان پروستات و هم درمان آن هر دو با افزایش خطر بی اختیاری همراه می باشند).
• پس از یائسگی به دنبال افت سطح استروژن در بدن
• هورمون درمانی پس از یائسگی
• زایمان های طبیعی متعدد
• مصرف مقادیر زیاد ویتامین C
• مصرف بیش از حد شیرین کننده های مصنوعی
• مصرف بیش از حد فلفل تند و شکلات
• استعمال سیگار و الکل
• مصرف برخی داروهای پایین آورنده فشارخون و آرام بخش ها
• مصرف بیش از حد مرکبات
• افراد چاق
• افراد مبتلا به یبوست شدید و طولانی مدت

عوامل خطر ابتلا به بی اختیاری ادرار

فاکتورهایی که خطر ابتلا به بی اختیاری ادراری را افزایش می دهند، عبارتند از:

1. جنسیت: احتمال ابتلا به بی اختیاری ادراری اضطرابی در زنان بیشتر است. بارداری، زایمان، یائسگی و آناتومی طبیعی زنانه علل این تفاوت هستند. با این حال، مردان مبتلا به مشکلات غده پروستات در معرض خطر شدید ابتلا به بی اختیاری اضطرابی و بی اختیاری سرریزشونده هستند.
2. سن: همزمان با افزایش سن عضلات مثانه و پیشابراه قدرت خود را از دست می دهند. تغییرات ناشی از افزایش سن باعث کاهش ظرفیت مثانه در نگهداری ادرار و افزایش شانس ابتلا به بی اختیاری ادرار می شود.
3. اضافه وزن: وزن اضافی باعث افزایش فشار روی مثانه و عضلات اطراف آن می شود که آنها را ضعیف می کند و باعث نشت ادرار هنگام سرفه و عطسه می شود.
4. سیگار کشیدن: استفاده از تنباکو خطر ابتلا به بی اختیاری ادرار را افزایش می دهد.
5. سابقه خانوادگی: اگر یک عضو نزدیک خانواده، بی اختیاری ادراری داشته باشد، به ویژه بی اختیاری همراه با فوریت دفع، خطر ابتلا به این بیماری بالاتر است.
6. بیماری های دیگر: بیماری عصبی یا دیابت ممکن است خطر ابتلا به بی اختیاری ادراری را افزایش دهد.

انواع بی اختیاری ادرار

برخی انواع بی اختیاری عبارت است از:

1. بی اختیاری استرسی: در این نوع بی اختیاری، ادرار در پی فشار وارده به مثانه هنگام سرفه، عطسه، خندیدن، ورزش کردن و یا بلند کردن اجسام سنگین تراوش می کند.
2. بی اختیاری اضطراری: فرد نیاز فوری به دفع ادرار پیدا می کند. این نوع بی اختیاری می تواند به دلیل شرایطی مانند عفونت ها، اختلالات عصبی و یا دیابت ایجاد شود.
3. بی اختیاری سرریزی: فرد به صورت مکرر و ادامه دار و به دلیل عدم تخلیه کامل مثانه، ترشح ادرار دارد.
4. بی اختیاری عملکردی: اختلالات ذهنی و فیزیکی می توانند مانع رفتن فرد به دستشویی شوند. به عنوان مثال، افراد مبتلا به آرتروز قادر به درآوردن سریع لباس های خود نیستند.

کاربرد سونوگرافی در بی اختیاری ادرار

اطلاعاتی که سونوگرافی در رابطه با بی اختیاری در اختیار ما قرار می دهد عبارتند از:

• حجم پر مثانه
• وضع کلیه ها
• گشاد شدگی حالب
• ادرار باقیمانده
• وضع مخاط و ضخیم شدگی دیوار مثانه

آمادگی قبل از سونوگرافی بی اختیاری ادرار

به طور کلی سونوگرافی کلیه و مثانه نیاز به آمادگی خاصی مانند پرهیز غذایی یا مصرف دارو نیاز ندارد. تنها ممکن است نیاز داشته باشید قبل از انجام سونوگرافی آب بنوشید تا مثانه پر شود. البته ممکن است به تشخیص پزشک پیش از انجام سونوگرافی برای کاهش درد یا التهابات کلیه، داروی خاصی تجویز شود.

نحوه انجام سونوگرافی بی اختیاری ادرار

این سونوگرافی به منظور تشخیص میزان باقی مانده ادرار انجام می گردد و در ابتدا فرد برای تشخیص با مثانه پر سونوگرافی را انجام می دهد. سپس به منظور میزان باقی مانده ادرار مجدد سونوگرافی با مثانه خالی انجام می شود. پزشک مقداری ژل مخصوص را بر روی شکم شما آغشته می کند. بعد از انجام این کار با پروب دستگاه سونوگرافی نواحی مختلف را مورد بررسی قرار می دهد و تصویر درون بافت های بدن شما بر روی مانیتور به نمایش در می آید.

عوارض سونوگرافی

سونوگرافی مثانه روش ایمن برای بررسی بیمار و دریافت تصاویر حیاتی بدون خطر ابتلا به اشعه است.

درمان بی اختیاری ادرار

شیوه عملکرد درمان دارویی عمدتاًٌ با کاهش انقباضات مثانه و در نتیجه کاهش فشار مثانه و در برخی داروها با افزایش قدرت عضلانی اسفنگتر مجرای ادراری است. اولین خط درمان دارویی، داروهای آنتی موسکارینی هستند که هم در درمان مثانه بیش فعال و هم بی اختیاری ادراری فوریتی مؤثر بوده اند. این داروها با بلوک گیرنده ای موسکارینی در عضله دترسور مثانه باعث کاهش انقباض عضله دترسورو در نتیجه کاهش احساس فوریت ادرار و بی اختیاری فوریتی و کاهش تکرار ادرار می شوند. این داروها مانند اکسی بوتنین، تولترودین و سولیفناسین توسط پزشک تجویز می شوند. در صورت بهبود علائم، بیمار می تواند تا 6 ماه از دارو استفاده نماید و سپس تدریجاً کم کند.

• دولوکستین: تنها دارویی که مجوز (FDA) را جهت درمان دارویی بی اختیاری ادراری استرسی دارد و با افزایش قدرت اسفنگتر مجرای ادراری مانع از ریزش ادرار می شود.
• استروژن: مصرف خوراکی آن باعث تشدید بی اختیاری ادراری میشود؛ ولی مصرف کرم موضعی آن در خانم های یائسه باعث کاهش عفونت ادراری و بهبود مخاط سیستم ادراری و کمک به کنترل ادرار می شود.

درمان های جراحی بی اختیاری ادراری در زنان

نکته مهم قبل از انتخاب هرگونه عمل جراحی توسط پزشک، استفاده از ارزیابی دقیق قبل از عمل و انجام حتمی تست یورودینامیک (نوار مثانه) است. این تست جهت افتراق انواع بی اختیاری ادراری و انتخاب بهترین نوع عمل برای بیماران ضروری است و بدون انجام آن احتمال شکست جراحی بالا است. علاوه بر این جراح باید با معاینه دقیق، پرولاپس های لگنی را نیز بررسی کند. در صورتیکه علاوه بر بی اختیاری ادراری، افتادگی مثانه، رحم و یا رکتوم وجود داشته باشد، باید همراه با جراحی بی اختیاری ادراری، پرولاپس ها هم ترمیم گردند.

روش های جراحی برای بی اختیاری ادراری عمدتاً سه دسته اند:

الف- روش های جراحی شکمی مانند روش برچ که هم به صورت باز و هم لاپاراسکوپیک انجام می شود. این روش جزو جراحی های شکمی است و سالها شیوه اصلی برای درمان بی اختیاری ادراری بود ه است. در این جراحی بخش های طرفی و قدامی واژن با نخ های غیرقابل جذب به لیگمان کوپر فیکس می شوند. این عمل هم به صورت باز و هم لاپاراسکوپیک انجام می گردد.

ب- روش های جراحی از طرق واژن مانند اسلینگ مجرای میانی با مش، اسلینگ با فاشیای عضله زکتوس

• روش اسلینگ با فاشیای خود بیمار

در این شیوه معمولاً از فاشیای رکتوس یا فاشیالاتای بیمار استفاده میشود. نواری به عرض 2-1 سانت به طول مناسب برداشته و زیر گردن مثانه گذاشته می شود.

• روش اسلینگ مجرای میانی مجرای با مش

در این شیوه یک عدد مش پلی پروپیلین با عرض 2-1 سانت زیر قسمت میانی مجرا گذاشته می شود و با ابزار مخصوص دو طرف مش یا از سوراخ های ابتوراتور دو طرف خارج میشود یا از پشت استخوان عانه عبور میکنند. در حال حاضر این شیوه یکی از شایع ترین روشهای جراحی بی اختیاری ادراری استرسی است. موفقیت درمان با این روش 90 -75 درصد بوده و عوارض آن کمتر از روش برچ است.

ج- روش های آندوسکوپی که تزریق مواد حجم دهنده از طریق آندوسکوپی در گردن مثانه انجام میشود. در این شیوه که با مواد مختلفی مثل چربی، کلاژن و حتی سلول های بنیادی انجام شده، با اثر کوتاه مدت و اثربخشی کمی همراه بوده است.
به طور خلاصه در حال حاضر روش اسلینگ با فاشیای رکتوس و روش اسلینگ مجرای میانی با مش پلی پروپیلن یا همان MUS روش های پیشنهادی اول جهت درمان جراحی بی اختیاری ادراری استرسی میباشند.

---