فواید طب سوزنی در درمان دردهای اسکلتی عضلانی و سردرد

دکتر بیژن فروغ [ متخصص طب فیزیکی و توانبخشی ]آدرس وب سایت : www.drforogh.ir
آدرس مطب : تهران ، بزرگراه چمران ، ابتدای باقرخان غربی ، پلاک 89 قدیم ، 26 جدید ، طبقه همکف تلفن مطب : 66576424 - 021

طب سوزنی یکی از قدیمی ترین و در عین حال کاربردی ترین روشهای طبابت است که قدمت آن به 2500 سال پیش و به کشور چین باز می گردد.طب سوزنی روش درمانی سنتی چین است همانطور که طب سنتی ایران را طب بوعلی سینایی و طب سنتی هند را آیورودا میگویند. طب سنتی در اسطوره ها جای دارد بطوری که قدیمی ترین متنی که در توصیف طب سوزنی یافت شده متعلق به 1127 سال قبل از میلاد مسیح است. جادوگران بجای استفاده از سوزن، قطعات تیز سنگ را به کار میگرفتند و در سال 26 میلادی بود که نخستین کتاب در شرح طب سوزنی در چین نگاشته شد. استفاده از طب سوزنی تا قرنها به آسیا محدود بود تا اینکه فرانسویها در قرن 16 میلادی با آن آشنا شدند و استفاده از آنرا دراروپا گسترش دادند این در حالی بود که بین پزشکان مختلف در صحت و سقم طب سوزنی مدتها اختلاف نظر وجود داشت تا اینکه سازمان بهداشت جهانی در سال 1975 استفاده از طب سوزنی در تشخیص و درمان بیماریها را رسماً تایید کرد تا این روش طبابت امروزه در قرن بیست و یکم هم مورد استفاده قرار گیرد.

چینی های باستان معتقد بودند که بدن انسان علاوه بر گوشت و پوست واستخوان دارای کالبدی انرژیک است و انرژی در کانالهایی بنام مری دی ین جریان دارد. جالبست بدانیم که امروزه توسط روشهایی خاص این کانالها قابل رؤیت شده اند. همانطور که آب در رودخانه ها جریان دارد انرژی نیزدر کانالها(مری دی ین) در گردش است. تا زمانیکه انرژی جاریست و مانعی مثلاً بروز بیماری در دوران کودکی در سر راه آن قرار نگرفته باشد، اما به مرور زمان و تحت تأثیر عوامل خارجی و داخلی مانند مواد شیمیایی محیطی، تغذیه نامناسب، استرس، آلودگی صوتی، عدم تحرک و ... این آلودگی مانند زباله هایی جریان انرژی را متوقف یا کند میکند و در نتیجه بیماری شروع می شود.
شناخت دوباره این طب را به جرأت می توان مدیون روزنامه نگار مجله نیویورک تایمز یعنی جیمز رستون دانست که در سال 1971 طی مقاله ای به بررسی روشهای طبابت در چین که توسط سوزن انجام میشد پرداخت. دراصل، اصطلاح طب سوزنی تشریح کننده مجموعه ای از روشهاست که توسط آن نقاطی از بدن برای دریافت نتایج مورد نظر با روشهای خاص مانند استفاده از سوزن تحریک میشود. طب سوزنی امروزه با استفاده از فرو کردن سوزنهای خاصی به درون بدن از طریق پوست توسط دست و یا حتی جریان الکتریسیته انجام میشود. تشخیص در طب سوزنی کار بسیار دشواری است. از بیماری که مراجعه میکند باید یک شرح حال مفصل در مورد تمام اعضای بدن گرفت واو را ازنظر روحی روانی سنجید. معاینه از نحوه صحبت کردن، راه رفتن، نشستن روی صندلی، رنگ و حالت چهره، ناخنها و لبها شروع می شود و با معاینه نبض و زبان ادامه می یابد.
معاینه زبان درطب سوزنی اهمیت ویژه ای دارد و می توان از روی معاینه زبان به بسیاری از بیماریهای فرد پی برد. رنگ زبان، شکل آن، نوع باروری زبان و محل قرار گرفتن آن، تورم زبان و حس خطوطی که بارها هر یک از ما روی زبانمان مشاهده کرده ایم و ازآن سرسری گذشته ایم میتواند به تشخیص کمک کند.
براساس تشخیصی که پزشک برای بیمار در نظر گرفته مبادرت به انتخاب یک سری از نقاط روی بدن میکند که تعداد آنها بین 10 تا 15 و گاهی کمتر یا بیشتراست .
چینی های قدیم نقاطی را روی بدن کشف کرده اند که تحریک آنها می تواند آثار درمانی روی ارگانهای درونی بدن بگذارد مثلاً نقاط اطراف قوزک پا مربوط به کانال کلیه و مثانه است و یا نقاطی در زیر زانو مربوط به کانال معده است . درمان هفته ای 2 تا 3 مرتبه و هر دوره درمانی 12 جلسه است. ممکنست بعضی از بیماران به دو یا سه دوره درمانی نیاز داشته باشند واین بستگی به مزمن بودن بیماریشان دارد. هر جلسه درمانی حدود 1 تا 5 ساعت طول میکشد و گفتنی است که آموزش، تغذیه سالم، حرکات ورزشی مناسب، استفاده از گیاهان دارویی و مکمل های غذایی نیز به کمک طب سوزنی می شتابند.
نکته مهم در درمان اینست که علاوه بر محل سوزنها جهت عمق نفوذ، نحوه حرکت دادن سوزنها در بدن بسیار مهم است.

سوزنهایی که درین طب ازآن استفاده می شود فلزی هستند و تقریباً به قطر چند تار موی سر میباشند طول این سوزنهای انعطاف پذیر از 1تا 10 سانتیمتر متغیر است و درهنگام وارد کردن این سوزنها بطورعمودی بین انگشتان قرار میگیرد.
عمق فرو کردن سوزن از چند میلیمتر تا 5 سانتیمتر (با توجه به محل نقطه) متغیر است و سوزنها به مدت 10 تا 30 دقیقه در جای خود باقی می مانند. بیمارانی که این روش درمان را برای خود انتخاب میکنند اظهارات متفاوتی دارند اما درمجموع اغلب آنها بیان میکنند که هنگام فرو کردن سوزن به بدنشان احساس درد زیادی نمیکنند. معمولاً تجربه و تخصص پزشک معالج در استفاده از سوزن میتواند میزان درد حاصله را کاهش یا افزایش دهد.
طب سوزنی که در سه دهه اخیر جایگاه ویژه ای در اروپا و امریکا پیدا کرده است در چندین دانشگاه معتبر اروپا و امریکا تدریس میشود و مورد قبول سازمان بهداشت جهانی و سازمان غذا و داروی امریکاست. سازمان مدیریت تغذیه و داروی امریکا در سال 1996 استفاده از سوزنهای مخصوص برای این نوع از روش درمان را تأیید کرد .
این سوزنها باید استریل باشند و میتوان هر یک از آنها را برای یکبار و فقط یک بیمار استفاده کرد. هم چنین قبل ازهربار استفاده از سوزنها باید آنها را با الکل یا مواد ضد عفونی کننده تمیز کرد.
با وجودی که بسیاری از پزشکان اعتقادی به این نوع از روش طبابت ندارند بسیاری دیگر با استناد به آمار بدست آمده از بهبود بیماران این روش را برای معالجه توصیه میکنند. آزمایشها نشان میدهد این روش میتواند برای کاهش درد پس از جراحی، شیمی درمانی، جراحیهای دندان و ... بسیار مؤثرواقع شود. همچنین شواهد بسیاری موجود است که طب سوزنی میتواند درمعالجه بیماریهایی چون اعتیاد به مواد مخد، فعال کردن دوباره ماهیچه های تنبل( ام،اس)، سردرد، انواع آسم و تنگی نفس، کمردرد، آسیبهای ورزشی، سیاتیک وانواع آرتروزها درد گردن، کمر، زانو و درد مفاصل به عنوان یک راه حل و یا حداقل در کناردرمان دارویی استفاده شود.

تحقیقات جدید نشان میدهد که طب سوزنی توانایی کاهش و حتی برطرف کردن انواع درد را داشته و میتواند تواناییهای قسمتهای مختلف بدن افراد را بالا ببرد و در درمان انواع بیماریهای روحی و روانی، کاهش و افزایش وزن و مشکلات گوارشی مؤثر واقع شود.درباره چگونگی عملکرد طب سوزنی چنین میتوان گفت طب سنتی چین که به TCM ( (Traditional Chines medicineمعروف است بدن انسان تحت تأثیر دو نیروی مخالف هم به نامهای یین و ینگ (yin&yang) قرار دارد. Yin به صفاتی چون سردی آرامی و در کل حالت غیر فعال برمی گردد. در حالی که yang به صفاتی چون گرمی هیجان و فعال بودن نسبت داده می شود...

در این نگرش سلامت بدن هنگامی حاصل میشود که میان این دو نیرو تعادل برقرار باشد و عدم تعادل این دو نیرو باعث میشود که جریان حیاتی در بدن که به Qi ( کی، چی یا شی تلفظ میشود) معروف است مختل شود. این جریان از راهها و نقاط خاصی در بدن عبور می کند. تعداد 12 عدد از این مسیرها و نقاط به عنوان نقاط اصلی و تعداد 8 عدد به عنوان نقاط سطح دوم معرفی میشوند و در مجموع بیش از 2هزار نقطه دیگر نیز به آنها متصل است .
اساس طب سوزنی بر تحریک این نقاط استوار است که میتوان جریان Qi در بدن را کنترل نماید. اینکه مدل چینی ها برای بدن درست است یا خیر جای بحث دارد اما دانشمندان به این نتیجه رسیده اند که تحریک این قسمتهای بدن می تواند روی وضعیت شیمیایی و عصبی مغز تأثیر بگذارد و در نهایت منجر به عکس العملهایی مانند کاهش درد، تغییر فشار خون و... شود ودر نهایت سلامت بیمار را منجر گردد.

همان گونه که گفتیم، طب سوزنی در درمان بیماریهای بسیاری از جمله یکی از شایع ترین دردها یعنی آرتروز زانو بسیار موثر است. بهتر است بدانیم که از بین رفتن غضروف مفصل در آرتروز یکی از علل اصلی ناتوانی و درد به ویژه در افراد سالخورده است. این عارضه بویژه در زانو که یکی از مفاصل اصلی تحمل کننده وزن بدنست میتواند بسیار ناتوان کننده باشد. در مطالعه ای مشخص شده که طب سوزنی می تواند در افراد دچار آرتروز زانو از درد مفصل کاسته و کارکرد آن را بهتر سازد .

این یافته ها بدان معنا نیستند که میتوان طب سوزنی را جایگزین درمانهای طبی که کاراییشان به اثبات رسیده نمود ولی میتوان اینطور نتیجه گیری کرد که درمانهای عامیانه میتوانند به عنوان درمان مکمل یا کمکی جهت درمان آرتروز زانو مورد استفاده قرار گیرند.

پژوهشگران در مرکز پژوهشی دانشگاه مریلند مطالعه ای را با شرکت 570 تن انجام دادند که بزرگترین و بهترین کارآزمایی طب سوزنی تا به امروز است. زنان و مردان پنجاه ساله یا مسن تر و مبتلا به آرتروز زانو با شرکت در یکی از سه گروه طب سوزنی واقعی، طب سوزنی «نمایشی» و آموزش پیرامون درد و تورم مفاصل، مورد پیگیری و بررسی قرارگرفتند. بیمارانی که در گروه درمانی طب سوزنی قرار داشتند مجموعاً طی 20 هفته توسط متخصص آموزش دیده و دارای مجوز و زیر نظرکارشناس ویژه گروه پژوهشگران در 23 جلسه تحت درمان قرار گرفتند. در بیمارانی که تحت درمان طب سوزنی واقعی قرار داشتند سوزنها ( که عموماً دردناک نیستند) در مواضع و نقاط توصیه شده در طب سنتی چین جهت درمان درد زانو قرار داده شدند، در درمان ساختگی از سوزنهای ساختگی که پوست را سوراخ نمی کردند ولی احساسی چون یک نیش سوزن واقعی به فرد دست می داد استفاده شده بود.

در هر دو گروه از پرده ای استفاده شده بود تا مانع مشاهده پاها توسط فرد شود. شرکت کنندگان در گروه آموزش تورم مفاصل در گروههای بحث و مناظره شرکت جستند و آموزشهایی را براساس روشهای خود یاری اثبات شده برای تورم مفاصل دریافت نمودند. افراد در هر سه گروه به استفاده از درمانهایی که توسط پزشکانشان توصیه شده بود مثل مصرف مسکنها یا داروهای ضد التهابی ادامه دادند. پس از شش ماه بیمارانی که تحت درمان با طب سوزنی واقعی قرار گرفتند در مقایسه با دیگران احساس درد کمتر و کارکرد بهتری داشتند. در مجموع میزان بهبود نسبت به ابتدای کار آزمایی حدود 40 درصد بود. در مقایسه با 30 درصد بهبود برای گروه تحت درمان ساختگی و 20 درصد در کسانی که تحت آموزش و خود یاری بودند هیچ گونه عارضه جانبی مشاهده نشد.

در مطالعه مریلند، برطرف شدن درد در بیماران تنها پس از سه ماه یعنی حدود 20 جلسه درمان آشکار گردید لذا اینطور به نظر میرسد که احتمالاً طب سوزنی به زمان زیادی برای آنکه مؤثر واقع شود نیاز دارد و از این رو لازم است که جلسات درمانی متوالی و متعددی برای بیمار درنظر گرفته شود. تا کنون تحقیقات پیرامون کاربرد طب سوزنی در درمان آرتروز نتایج ضد و نقیضی داشته که احتمالاً دلیل آن اندک بودن تعداد افراد شرکت کننده در کارآزمایی، تفاوت در طراحی آنها و تکنیکهای متفاوتی است که به کار گرفته شده اند. پژوهش انجام شده در دانشگاه مریلند نشان داد که طب سوزنی به درمان ساختگی (پلاسبو) برتری دارد و احتمالاً مفید است هر چند که به کندی اثر میکند. اینکار اگر توسط فرد متبحری صورت گیرد دارای عوارض و آثار نا مطلوب اندکی است و به ویژه برای کسانی مطلوب است که قادر یا مایل به عمل جراحی نیستند و یا مایلند از روشهایی به غیر از استفاده از داروهایی که عوارض نامطلوبی برایشان دارد استفاده کنند.
جالب توجه اینکه در صورت استفاده صحیح از این تکنیک، هیچ عارضه ای ایجاد نخواهد شد اما به دنبال ورود افراد غیر حرفه ای و غیرمتخصص دراینکار احتمال عفونت و آسیب اعضای بدن وجود دارد. ازعوارض دیگر طب سوزنی موارد زیر را می توان نام برد:
- خونریزی یا کبودیهای کوچک(در مورد درصد کمی از بیماران ممکن است ظاهر شود)
- امکان انتقال ایدز و هپاتیت ب در صورت استفاده از سوزنهای غیر استریل و غیر یکبار مصرف.
- ضعف و بی حالی و غش کردن بیمار در صورت تحریک نقاط ممنوعه.
- درمان نشدن و حتی ایجاد مشکلات جدید در صورت تحریک نادرست نقاط که همه این عوارض در صورتی که درمان توسط متخصص طب سوزنی انجام شود به صفر میرسد