سیاتیک اصطلاحی است که برای توصیف علائمی به کار میرود که هنگام فشردگی عصب سیاتیک در یک سمت بدنتان تجربه میکنید. بدن شما دارای ۲ عصب سیاتیک است و یکی در هر سمت بدن قرار دارد به طوری که در طول پا امتداد یافته است. در بدن انسان بلند ترین عصب اعصاب سیاتیک است. این اعصاب در ریشه به صورت دسته ای از ۵ عصب مجزا در طرفین ستون فقرات قرار دارد. این ۵ عصب در عضله پیریفورمیس که یکی از عضلات عمقی باسن است به یکدیگر میرسند و به یک عصب بزرگتر تبدیل میگردند که از لگن و پشت هر پا عبور میکند و تا پایین پاها میرود.

دو عصب سیاتیک، نخاع را به ماهیچه های ران و ساق پا (که شامل قسمت بیرونی ران پا و عضلات همسترینگ میشود که بیشتر علائم درد سیاتیک در آن ناحیه حس میشود) متصل میکند. هر عصب سیاتیک در کل ساق و مچ پا منشعب میشود و وظیفه مدیریت حرکت پا و دریافت ورودی های حسی آن را بر عهده دارد. ورودی های حسی شامل مواردی همچون درد، احساس خارش، بی حسی و ... میشود.

علت شایع درد سیاتیک

بیرون زدگی دیسک

یکی از شایع ترین علل درد سیاتیک بیرون زدگی دیسک کمر می باشد. بیرون زدگی دیسک به وضعیتی گفته می شود که ماده ژله مانند هسته دیسک از درون پوستی سفت خود خارج شود و به ریشه اعصاب فشار وارد کند. بیرون زدگی دیسک زمانی به وجود می آید که دیسک به دلایل مختلف تحت فشار قرار بگیرد و دچار پارگی شود که در چنین وضعیتی ریشه اعصاب به علاوه عصب سیاتیک تحت فشار قرار می گیرد و بیمار دچار درد سیاتیک خواهد شد. در چنین شرایطی یک ماده اسیدی که هیالورونیک اسید نام دارد و از درون دیسک خارج شده و به فشار وارد می کند و منجر به انتخاب آنها خواهد شد.

تنگی کانال نخاعی ناحیه لومبر

درمان ستون فقرات شما یک کانال باریک و بلند تو خالی وجود دارد که ریشه اعصاب در این ناحیه قرار گرفته اند. کانال نخاعی شبیه سیستم کابلی به نظر می رسد که در حالت طبیعی فضای کافی را در اختیار ریشه اعصاب قرار می دهد؛ اما هنگامی که شما دچار تنگی کانال نخاعی می شوید فضای درون کانال کوچک می شود. در نتیجه این امر باعث می شود به ریشه اعصاب فشار وارد شود و شما دچار درد سیاتیک خواهید شد.

اسپوندیلولیستزیس

اسپوندیلولیستزیس نیز همانند بیرون زدگی دیسک با لغزش مهره در ستون فقرات همراه است. تفاوتی که بین اسپوندیلولیستزیس و بیرون زدگی مهره وجود دارد این است که در این اختلال مهره از جای خود لغزیده است و به اعصاب فشار وارد نموده که در نهایت شما دچار درد عصب سیاتیک می شوید. این اختلال می تواند به صورت مادرزادی یا اکتسابی ایجاد شود. گاهی اوقات انجام دادن یک حرکت ورزشی به صورت نامناسب باعث بروز این اختلال خواهد شد.

وارد شدن ضربه به کمر

درد عصب سیاتیک همیشه به علت اختلالات درون بدن به وجود نمی آید بلکه گاهی اوقات وارد شدن ضربه به کمر باعث بروز درد سیاتیک خواهد شد. تصادفات خودرویی و تصادف با موتور سیکلت، آسیب دیدگی در حین ورزش، انجام دادن حرکات ورزشی به شیوه نامناسب یا سقوط از ارتفاع از علل اصلی بروز درد سیاتیک محسوب می شوند. در چنین حالتی عصب تحت فشار قرار می گیرد و باعث بروز درد سیاتیک خواهد شد.

سندروم پیریفورمیس

عضله پیریفورمیس درون عضله چرخاننده ران قرار دارد و به ران کمک می کند به طور صحیح بچرخد. عصب سیاتیک در کنار این عضله قرار گرفته است و سندروم پیریفورمیس به وضعیتی گفته می شود که عضله دچار اسپاسم می شود و به طور مستقیم به عصب سیاتیک فشار وارد می نماید. هنگامی که عضله به عصب فشار وارد کند شما دچار درد عصب سیاتیک خواهید شد.

بارداری

یعنی از بیمارانی که دچار درد سیاتیک هستند مشکل آنها به علت بارداری به وجود می آید. هنگامی که فرد به اواخر دوران بارداری نزدیک می شود و وزن و سایز جنین افزایش پیدا می کند که این امر منجر به وارد شدن فشار به عصب سیاتیک و بروز درد سیاتیک خواهد شد. با توجه به وضعیت جنین، مادر گاهی اوقات دچار درد می شود و در برخی مواقع درد از بین می رود؛ اما به طور کلی پس از زایمان باید درد به طور کامل برطرف شود.

علل تشدید درد سیاتیک

اگر دلایل ایجاد سیاتیک شما مشخص شده اما همچنان مدت ها است که درد دارید و یا اگر بدون وجود هیچ یک از دلایل رایج سیاتیک دچار درد می شوید، ممکن است در سبک زندگی شما چندین عامل محرک که به نظر ساده می رسند وجود داشته باشد. در این صورت حتماً لازم است عادات و رفتارهای زیر را محدود کرده یا متوقف کنید.

• پوشیدن کفش های پاشنه بلند و کفش های کاملا تخت

پوشیدن کفش های پاشنه بلند و کفش های کاملا تخت از جمله عوامل محرک سیاتیک هستند. استفاده از این نوع کفش ها باعث می شود هنگام راه رفتن یا ایستادن، نیرویی که از زمین به اندام های تحتانی وارد می شود به بالاتر از آنها و ساختارهای کمر و لگن منتقل شود. به علاوه، کفش پاشنه بلند وزن را به جلو منتقل می کند که این نیز به نوبه خود ممکن است باعث شود ناخودآگاه از لگن به سمت جلو خم شوید. در واقع این راهکار بدن برای صاف ایستادن در این شرایط است. مشکل دیگر این حالت آن است که در این شرایط حرکت لگن نیز باعث کشیدگی عضلات همسترینگ در پشت پا می شود. از آنجا که عصب سیاتیک در همان مسیر عضلات همسترینگ به سمت پایین پا امتداد یافته، این وضعیت کشیدگی مزمن ممکن است باعث کشیده و تحریک شدن عصب سیاتیک نیز بشود.

• قرار دادن کیف پول، تلفن همراه و کارتهای اعتباری در جیب پشتی

نشستن، به خصوص برای مدت زمانی طولانی، در حالی که کیف پولتان در جیب پشتتان قرار گرفته می تواند عضله گلابی شکل را تحریک کرده و ممکن است مسیر عبور عصب سیاتیک از زیر این عضله به واسطه کیف پول شما فشرده شود. در این حالت عصب سیاتیک نیز ممکن است تحت فشار قرار بگیرد. یک عامل محرک دیگر برای ایجاد درد سیاتیک قرار دادن تلفن همراه در جیب پشتی است. امروزه قرار دادن تلفن همراه نیز مثل اشیاء دیگر از جمله کیف پول یا کارت اعتباری در جیب پشتی می تواند عاملی برای سندرم فشرده سازی عصب سیاتیک باشد. وارد آمدن فشار توسط هر جسم سختی بر مسیر عصب سیاتیک، می تواند باعث تحریک سیاتیک شود.

• استرس و فشار عصبی

استرس محرک ذهنی بدن برای سیاتیک است. در شرایطی که استرس داریم به جای آسیب دیدگی عصب در ناحیه کمر، مغز اکسیژن رسانی به عصب را (به شیوه ای ملایم) محدود می کند و همین باعث بروز علائم می شود. این علائم شامل درد پایین پا، ضعف و احساس وجود جریان الکتریکی یا خواب رفتگی در پاها است.

• استفاده از شلوارهای جین و لباس زیرهای تنگ

افراد زیادی هستند که معتقدند هم شلوار جین های تنگ و هم لباس زیرهای تنگ می توانند باعث سیاتیک شوند.

• اضافه وزن داشتن یا چاقی

اضافه وزن داشتن دلیل دیگری برای تحت فشار قرار گرفتن عصب سیاتیک است. یک مطالعه تحقیقاتی نشان داده که بین اضافه وزن و رادیکولوپاتی (فشردگی عصب) سیاتیک و یا فشردگی اعصاب کمر ارتباط مستقیمی وجود دارد؛ به عبارت دیگر هر چه اضافه وزن بیشتری داشته باشید، خطر ابتلا به سیاتیک در شما بیشتر است.

• خم شدن هنگام بلند کردن اشیاء سنگین

انجام کارهایی مثل انتقال مواد غذایی از اتومبیل به آشپزخانه، بلند کردن فرزندتان از رختخواب یا جابجا کردن گلدان های گلدان در باغچه، همگی فشار زیادی بر دیسک های کمر وارد می کنند. هنگامی که دیسک های کمر بیش از حد کار کنند، خطر فتق دیسک بیشتر می شود که این مسئله نیز به نوبه خود می تواند باعث فشردگی یا تحریک عصب سیاتیک شود.

• نشستن طولانی مدت

افرادی که سبک زندگی کم تحرکی دارند یا افرادی که برای مدتی طولانی و بدون وقفه می نشینند، بیشتر از کسانی که مرتباً ورزش می کنند، دچار سیاتیک می شوند. نشستن طولانی مدت می تواند باعث آسیب دیدگی دیسک های بین مهره ای شود که این به تحت فشار قرار گرفتن و تحریک احتمالی عصب کمک می کند.

• بارداری

در خانم ها، سیاتیک ممکن است به عنوان نتیجه ثانویه بیماری سندروم پیریفورمیس رخ دهد. سندرم پیریفورمیس بیماری است که وقتی عضله پیریفورمیس که در ناحیه باسن قرار دارد دچار اسپاسم شده و باعث فشردگی عصب سیاتیک شود ایجاد می شود. این مشکل اغلب در دوران بارداری زمانی که جنین در حال رشد باعث تحریک و فشردگی عصب شود ایجاد می شود. در واقع اضافه شدن وزن جنین در حال رشد باعث می شود لگن به سمت جلو حرکت کرده و در نتیجه عضله پیریفورمیس دچار اسپاسم شده و عصب سیاتیک را فشرده کند.

علائم آسیب عصب سیاتیک

اگر دردی را در ناحیه ی کمر و باسن خود تجربه می کنید، به طور معمول می تواند، نشانه ای از آسیب به این عصب باشد. درد، بارزترین و رایج ترین علامت این بیماری است، با این حال علائم دیگر که شامل موارد زیر می باشد، نیز ممکن است دیده شود:

1. درد شما با حرکت ممکن است، شدیدتر شود.
2. در پاها بی حسی و ضعف خواهید داشت که در موارد شدیدتر ممکن است احساس و یا حرکت در پاهای خود را از دست بدهید.
3. احساس سوزن سوزن یا گز گز دردناک در پا یا انگشتان پا نیز ممکن است، داشته باشید.
4. بی اختیاری یا عدم توانایی در کنترل مثانه و روده نیز یکی از علائم آسیب عصب سیاتیک است که البته بسیار نادر است و در صورت مشاهده باید سریعاً به پزشک مراجعه کرد.

تشخیص سیاتیک

در طول مراحل معاینه فیزیکی، پزشک وضعیت قدرت عضلات و عکس العمل آنها را مورد بررسی قرار می دهد. برای مثال ممکن است از شما خواسته شود تا روی انگشتان یا پاشنه خود راه بروید، از یک حالت چمباتمه بلند شوید یا در زمانی که به پشت دراز کشیده اید، یکی از پاهای خود را در هوا بلند کنید. معمولاً درد سیاتیک کمر که ناشی از عصب سیاتیک باشد، با انجام این فعالیت ها تشدید خواهد شد.

تصویر برداری

گاهی افراد دارای مشکل پارگی دیسک یا زائده های استخوانی هستند؛ اما هیچ علائمی از وجود مشکل در آنها مشاهده نمیشود. وجود این مشکلات را می توان با تهیه عکس رادیولوژی یا با استفاده از سایر روش های تصویر برداری تشخیص داد. به هر حال پزشکان معمولاً از این نوع آزمایش ها فقط زمانی استفاده می کنند که درد بیمار بسیار شدید باشد یا اینکه بهبودی در وضعیت بیمار پس از چند هفته درمان حاصل نشود. به این منظور می توان از روش های تصویر برداری زیر استفاده کرد:

• عکس برداری رادیولوژی
• تصویر برداری ام آر آی (MRI)
• سی تی اسکن

عوارض درد سیاتیک

درد سیاتیک در اثر فشار وارد بر یکی از اعصاب درون ستون فقرات ایجاد می شود و اگر این فشار برداشته نشود، مشکلات دیگری را ایجاد خواهد کرد. از مشکلات احتمالی در صورت عدم درمان فشار وارد بر اعصاب عبارتند از:

1. افزایش درد
2. جابجایی یا فتق دیسک کمر
3. بی حسی یا ضعف پاها
4. بی اختیاری ادرار و مدفوع
5. صدمات عصبی دائمی

درمان سیاتیک

هدف از درمان کاهش درد و افزایش حرکت پذیری بیمار خواهد بود. بسته به علت، بسیاری از موارد سیاتیک با گذشت زمان و درمان های خود مراقبتی برطرف می شوند.

• درمان های خود مراقبتی

خط اول درمان برای درد سیاتیک با مراقبت در منزل و برخی از روش های خانگی شروع خواهد شد که درد شما را کاهش داده و شما را قادر به انجام فعالیت های روزانه خواهند کرد.

• استفاده از کمپرس سرد و گرم

در ابتدا از کمپرس سرد برای کاهش درد و تورم استفاده کنید. می توانید از کمپرس یخ استفاده کنید. این کار را چند بار در روز به مدت 20 دقیقه انجام دهید. پس از چند روز اول این کار را با کمپرس گرم انجام داده و هر بار به مدت 20 دقیقه کمپرس گرم را بر روی محل درد قرار دهید. اگر هنوز احساس درد می کنید از کمپرس های سرد و گرم به صورت متناوب استفاده کنید و یا کمپرسی که بیشتر درد شما را تسکین می دهد را به کار ببرید.

• مصرف داروهای بدون نیاز به نسخه

می توانید برای کاهش درد، التهاب و تورم از دارو استفاده کنید. داروهای رایج در این زمینه که به آنها داروهای ضد التهاب غیر آستروئید (NSAIDs) گفته می شود عبارت اند از آسپرین، ایبوپروفن و ناپروکسن.

• انجام تمرینات کششی ملایم

می توانید تمرینات کششی کمر را از یک مربی باتجربه در زمینه ی کمردرد بپرسید. پس از آن تمرینات تقویتی، تمرینات عضلات مرکزی و ورزش های هوازی را نیز انجام دهید.

• درمان های حرفه ای

اگر 6 هفته درمان خود مراقبتی مثل یخ، گرما، تمرینات کششی، داروهای بدون نسخه و غیره برای شما پاسخگو نبودند زمان آن رسیده که به پزشک مراجعه کرده و با او در مورد دیگر روش های درمانی مشورت کنید.

• داروهای تجویزی

پزشک شما ممکن است داروهای شل کننده ی عضلانی مثل سیکلوبنزاپرین را به منظور کاهش ناراحتی ناشی از اسپاسم های عضلانی برای شما تجویز کند. ازجمله دیگر داروهایی که می توانند درد شما را کاهش دهند می توان به داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای و داروهای ضد تشنج اشاره کرد. بسته به سطح درد شما، داروهای مسکن تجویزی را می توان در مراحل اولیه ی درمان نیز به کار برد.

• فیزیوتراپی

درد سیاتیک می تواند فعالیت های فیزیکی را برای شما دشوار سازد؛ ولی استراحت مطلق در این عارضه توصیه نمی شود. به منظور درمان درد سیاتیک می توانید فعالیت هایی را انجام دهید که ناراحتی کمتری برای شما ایجاد می کنند. اگر علائم شما شدید نبوده ولی چندین هفته طول کشیده باشند ممکن است پزشک برای شما فیزیوتراپی تجویز کند. انجام تمرینات صحیح می تواند به کاهش درد سیاتیک کمک کند. این تمرینات همچنین به پیشگیری از بروز مجدد درد کمک خواهند کرد.
تمرینات انجام شده به علت بروز درد سیاتیک بستگی خواهند داشت. مهم است که برای این کار با یک متخصص با تجربه در زمینه ی سیاتیک کار کنید. همچنین انجام صحیح و دقیق تمرینات اهمیت زیادی خواهد داشت.

• تزریقات نخاعی

تزریق کورتیکواستروئید که یک داروی ضد التهاب است به کمر می تواند در جهت کاهش درد و تورم اطراف ریشه های عصبی مفید باشد. این تزریقات باعث تسکین درد کوتاه مدت (معمولاً تا 3 ماه) شده و به صورت سرپایی و تحت بی حسی موضعی انجام می شوند. ممکن است در زمان تزریق مقداری احساس سوزش کنید. در مورد تعداد تزریقات ممکن و خطر عفونت از پزشک خود سؤال کنید.

• تحریک الکتریکی اعصاب از طریق پوست (TENS)

دستگاه TENS یک دستگاه کوچک تحریک عضلات است که با باتری کار می کند. شدت های مختلف جریان الکتریکی می تواند درد شدید را کنترل کرده و اسپاسم های عضلانی را نیز برطرف کند. انواع بزرگ تر این دستگاه توسط کایروپراکتورهای، فیزیوتراپیست ها و دیگر متخصصین توانبخشی استفاده می شود.

• منیپولاسیون ستون فقرات

منیپولاسیون ستون فقرات هسته ی مرکزی درمان کایروپراکتیک است. منیپولاسیون حرکات محدود را آزاد کرده و به بازگشت مهره های کمر به موقعیت طبیعی خود کمک می کند. این کار به کاهش التهاب، اسپاسم عضلانی ، درد و دیگر علائم مربوط به سیاتیک کمک خواهد کرد.

• اولتراسوند

اولتراسوند با استفاده از امواج صوتی گرمای ملایمی ایجاد می کند که به عمق عضله نفوذ خواهد کرد. اولتراسوند گردش خون را تقویت کرده و اسپاسم های عضلانی، تورم، گرفتگی و درد سیاتیک را کاهش می دهد.

• ماساژ درمانی

ماساژ درمانی می تواند بخش مهمی از درمان های درد سیاتیک باشد. این روش باعث تسکین موقتی ولی مؤثر درد شده و بدن را برای ترشح هورمون های مسکن طبیعی تحریک می کند. همچنین توانایی ترمیم بافت های بدن با ماساژ افزایش خواهد یافت. ماساژ می تواند تجربه ای لذت بخش برای فرد باشد.

• طب سوزنی

طب سوزنی عضلات گرفته را شل کرده، گردش خون را تقویت کرده، دستگاه عصبی را تنظیم کرده و انتقال دهنده های عصبی مسئول تسکین درد را افزایش می دهد. نشان داده شده است که طب سوزنی می تواند روشی مؤثر برای درمان سیاتیک بدون داشتن عوارض جانبی داروها مثل NSAID ها یا شل کننده های عضلانی باشد.

• جراحی

جراحی معمولاً توصیه نمی شود مگر در مواردی که فرد با دیگر روش های درمانی مثل تمرینات کششی و دارو بهبود پیدا نکرده و درد او در حال تشدید بوده و یا دچار ضعف عضلات در اندام تحتانی شده و یا کنترل مثانه و روده های خود را از دست داده باشد. زمان انجام عمل جراحی به علت بروز سیاتیک بستگی خواهد داشت. جراحی معمولاً یک سال پس از شروع علائم توصیه خواهد شد. در صورتی که درد شما بسیار شدید بوده و از ایستادن یا کار کردن شما جلوگیری کند می توان جراحی را زودتر انجام داد. از دست دادن کنترل روده یا مثانه در صورتی که در اثر سندرم دم اسبی باشد نیازمند جراحی اورژانسی خواهد بود.

گزینه های جراحی برای درد عصب سیاتیک

1. میکرودیسککتومی: این یک روش کم تهاجمی بوده که در آن بخشی از دیسک بیرون زده برداشته خواهد شد.
2. لامینکتومی: در این عمل لامینا (بخشی از مهره که سقف کانال نخاعی را می سازد) که بر روی عصب سیاتیک فشار وارد می کند برداشته خواهد شد.

پیشگیری از درد سیاتیک

پیشگیری از سیاتیک همیشه ممکن نیست و ممکن است این عارضه مجدداً بروز پیدا کند. موارد زیر می توانند نقشی اساسی در محافظت از کمر شما داشته باشند:

1. ورزش منظم. به منظور قوی نگه داشتن کمر لازم است تا توجه ویژه ای به عضلات مرکزی خود داشته باشید. این عضلات در کمر و شکم قرار گرفته و نقش مهمی در حفظ حالت بدن و تعادل دارند. می توانید برای انجام فعالیت های مناسب از پزشک خود مشاوره بگیرید.
2. حالت مناسب بدن را در زمان نشستن حفظ کنید. از صندلی مناسب که دارای پشتی و دسته های متناسب با بدن شما است استفاده کنید. می توانید برای حفظ گودی کمر یک بالش کوچک یا حوله ی رول شده را در پشت خود قرار دهید. زانوها و مفاصل ران خود را نیز در یک سطح نگه دارید.
3. مکانیک مناسب بدن خود را حفظ کنید. اگر برای مدت طولانی می ایستید یک پای خود را به صورت متناوب بر روی یک چهارپایه یا سکوی کوچک استراحت دهید. در زمان بلند کردن اجسام سنگین فشار را بر روی اندام تحتانی خود وارد کنید و با خم کردن زانوها، کمر خود را صاف نگه دارید. بار را نزدیک به بدن خود نگه دارید. از چرخیدن به هنگام بلند کردن اجسام سنگین پرهیز کنید. در صورت سنگین بودن بیش از حد جسم از فرد دیگری کمک بخواهید.

---