مثانه عصبی یا نورولوژیک چیست؟

دکتر پیمان صالحی [ متخصص جراحی کلیه و مجاری ادراری و ناباروری ]آدرس وب سایت : www.drsalehi.ir
آدرس مطب : اصفهان ، اتوبان آقا بابایی ، بعد از روگذر حکیم شفائی ، بلوار سلامت، شهرک سلامت اصفهان ، طبقه دوم تلفن مطب : 35548081 - 031

ادرار برای اینکه قادر باشد در مثانه نگهداری شود و در زمان مناسب، از طریق مجرای ادرار خارج شود، نیاز به هماهنگی دقیق بین عضلات و عصب های دستگاه ادراری دارد. عصب ها پیام هایی را از مثانه به نخاع و مغز و سپس از مجموعه عصب های موجود در سیستم عصبی محیطی به عضلات مثانه منتقل می کنند و به آنها فرمان می دهند که منقبض شده یا رها شوند. در عارضه مثانه عصبی، عصب ها به درستی پیغام مغز را به ماهیچه های مثانه منتقل نمی کنند. مثانه عصبی عنوانی است که به تعدادی از بیماری های دستگاه ادرار در افرادی که کنترل مثانه خود را به علت ضایعات مغزی، نخاعی و یا مشکلات عصبی از دست داده اند اطلاق می شود.

چگونگی ذخیره ادرار در مثانه یا تخلیه ادرار از آن به وسیله اعصاب خاصی در بدن ما کنترل می شود و مشکلاتی که برای این اعصاب به وجود می آید، منجر به بروز بیماری هایی از قبیل مثانه بیش فعال (AOB)، بی اختیاری ادرار و مثانه کم فعال (UAB) یا احتباس ادراری خواهد شد. مثانه عصبی می تواند باعث آسیب های شدید و جبران ناپذیر کلیوی و تخریب دیواره ی مثانه شود؛ بنابراین لازم است به محض مشاهده هرگونه علائم مربوطه به پزشک مراجعه کنید. درمان مثانه عصبی می تواند به شما کمک کند تا کنترل دستگاه ادراری خود را بازیابید.

علل ایجاد مثانه نوروژنیک

مثانه نوروژنیک وضعیتی است که به دلیل کار نکردن صحیح اعصاب در مسیر بین مثانه و مغز ایجاد می شود. این می تواند به دلیل اختلال مغزی یا آسیب عصبی مثانه باشد. نمونه هایی از اختلالات مغزی که می توانند باعث ایجاد مثانه نوروژنیک شوند عبارتند از:

• بیماری آلزایمر
• تومورهای مغز یا نخاع
• اسکلروز چندگانه
• بیماری پارکینسون
• آسیب به نخاع
• نقایص مادرزادی نخاع، مانند اسپینا بیفیدا
• سکته

شرایطی که بر عضلات مثانه تأثیر می گذارد عبارتند از:

• دیابت که می تواند باعث آسیب عصبی شود.
• سوء مصرف طولانی مدت الکل
• جراحی لگن که می تواند باعث آسیب عصبی شود.
• آسیب عصبی نخاعی

علائم مثانه عصبی

علائم مثانه عصبی از فرد به فرد متفاوت است. آنها همچنین به نوع آسیب عصبی فرد بستگی دارد. علائم ممکن است شامل عفونت های دستگاه ادراری، سنگ کلیه و عدم توانایی کنترل ادرار و مقدار ادرار شما باشد. افراد مبتلا به مثانه عصبی (اغلب با سکته مغزی، بیماری های مغزی و بیماری پارکینسون دیده می شوند) ممکن است احساس ناخوشایندی برای رفتن به توالت داشته باشند که نمی تواند نادیده گرفته شوند که اصولا رفتن به توالت برای آنها را سخت می نماید.

همچنین احساس نشت به صورت چند قطره و بسیار خفیف یکی دیگر از علائم مثانه عصبی است (بیش از هشت بار در ۲۴ ساعت). علائم مثانه عصبی ممکن است به علائم بیماری های دیگر شبیه باشد در نتیجه با پزشک مراقب خود برای تشخیص صحبت کنید.

تشخیص مثانه نوروژنیک

پس از گرفتن یک شرح حال دقیق توسط پزشک از بیمار و مشخص شدن اختلال در کنترل و دفع ادرار توسط بیمار و شک پزشک به مثانه عصبی (نوروژنیک)، معمولاً یک معاینه کامل از نظر بررسی حس ناحیه پرینه و مقعد، نشیمن گاه و قدرت اسفنکتری مقعد انجام میشود. بررسی های تکمیلی با آزمایش خون و ادرار جهت بررسی عفونت ادراری و احتمال خون در ادرار ، همچنین بررسی عملکرد کلیوی با اندازه گیری اوره و کراتینین خون و قند خون و الکترولیت ها انجام میشود.
عکس کلیه ها و مثانه جهت رد بیماریهای دیگر شامل سنگ کلیه ، سنگ مثانه ، تنگی مجرای ادرار ، پرولاپس ارگانهای لگنی که ایجاد انسداد میکنند و میتوانند علائم تکرر و فوریت ادرار و حتی بی اختیاری فوریتی و یا اختلال تخلیه ادرار ایجاد کنند، باید انجام شود.
سیستوسکوپی در صورتی که شک به ضایعه مخاطی، تنگی مجرا، بزرگی پروستات در آقایان و تومور مثانه وجود داشته باشد، انجام میگیرد؛ زیرا موارد فوق نیز میتوانند فوریت ادرار و اختلال در دفع ادرار ایجاد کنند که باید از مثانه نوروژنیک افتراق داده شوند.
نهایتاً ارزیابی یورودینامیک به بررسی دقیق عملکرد مثانه و اسفنکتر ادراری می پردازد. در ارزیابی یورودینامیک با اندازه گیری ظرفیت مثانه ، فشار مثانه ، انقباضات نا به جای مثانه، ریزش ادرار در حین افزایش فشار شکمی یا همراه با انقباضات نابجای مثانه، فشار جریان ادرار، بررسی هماهنگی اسفنکتری و قدرت انقباضی عضله مثانه در حین ادرار کردن تمام اطلاعات لازم در مورد اختلالات عملکرد مثانه و اسفنکنر به دست می آید.
در صورتیکه با توجه به بررسیهای فوق، تشخیص اختلالات عملکردی مثانه و اسفنکتر ادرار داده شد و همزمان وجود یک ضایعه سیستم عصبی مانند پارکینسون، ام اس ،تومور مغز یا نخاع ، سکته مغزی و غیره تأیید برسد ، در آن صورت تشخیص مثانه نوروژنیک داده میشود. در صورتی که فقط علائم اختلال عملکرد مثانه وجود دارد؛ ولی هیچگونه ضایعه ای در سیستم عصبی (مغز، نخاع، اعصاب محیطی) به تأیید نرسیده در آن صورت از اصطلاح مثانه نوروژنیک استفاده نمیشود.

عوارض مثانه عصبی

آسیب به عصب های مثانه باعث عدم دریافت پیام عصبی از طرف مغز توسط مثانه می شود. این عامل سبب پر شدن بیش از حد مثانه و عدم توانایی تخلیه آن می گردد که به آن احتباس ادراری گفته می شود. احتباس بیش از حد ادرار در کلیه یا مثانه سبب افزایش خطر عفونت مجاری ادراری می شود. عفونت کلیه ها و مجاری ادراری به مرور زمان می تواند باعث از کار افتادگی کلیه شود.

درمان مثانه عصبی

مثانه عصبی یک بیماری جدی است؛ اما اگر به دقت مراقب آن باشید و بهترین روش ممکن را برای درمان آن انتخاب کنید، می توانید بهبود زیادی را در کیفیت زندگی خود شاهد باشید. پزشک متخصص، بهترین درمان برای بیماری مثانه عصبی در شما را بر اساس موارد زیر انتخاب می کند:

• سن، وضعیت سلامت عمومی و سوابق پزشکی شما
• علت آسیب دیدگی عصب کنترل کننده مثانه
• نوع علائم مشاهده شده در شما
• شدت علائم
• میزان تحمل شما نسبت به بعضی داروها، روش ها و درمان های خاص
• دوره مورد انتظار بیماری در آینده

داروها

بعضی از داروهایی که ممکن است پزشک به منظور کمک به کنترل علائم مثانه عصبی برای شما تجویز کند، عبارت است از:

• داروهای شل کننده مثانه
• داروهایی که باعث افزایش فعالیت بعضی از اعصاب می شوند (بتانکول)
• سم بوتولینوم
• مکمل های گابا (GABA) یا گاما آمینوبوتیریک اسید
• داروهای ضد صرع

مهارت ها یا تکنیک ها

• ورزش هایی برای تقویت ماهیچه های کف لگن (ورزش های کگل)
• ثبت یک برنامه روزانه منظم از زمان ادرار کردن، مقدار ادراری که هر بار از مثانه شما خارج می شود و تعداد دفعاتی که ادرار به صورت بی اختیار بیرون می ریزد. این کار به شما کمک می کند که بدانید چه موقع از روز باید مثانه خود را خالی کنید و چه موقع از روز بهترین زمان برای رفتن به توالت است.

وسایل کمکی

بعضی افراد ممکن است به یک کاتتر یا سوند ادراری نیاز پیدا کنند. این وسیله به شکل یک لوله باریک است که در داخل مثانه قرار داده می شود. ممکن است لازم باشد که سوند ادراری شما:

1. برای همیشه در مثانه قرار داشته باشد (سوند ماندگار)
2. روزی 4 تا 6 مرتبه در داخل مثانه گذاشته شود تا از پر شدن بیش از حد مثانه شما جلوگیری کند (سوند متناوب)

جراحی

گاهی اوقات لازم است برای درمان مثانه عصبی، بیمار تحت عمل جراحی قرار بگیرد. روش های جراحی برای مثانه عصبی عبارتند از:

• اسفنکتر مصنوعی
• ابزارهای برقی که در نزدیکی اعصاب کنترل کننده مثانه کار گذاشته می شود (ایمپلنت) تا عمل تحریک ماهیچه های مثانه را انجام دهد.
• جراحی اسلینگ
• ایجاد یک شکاف (استوما) که ادرار از طریق آن به داخل کیسه مخصوصی بریزد (به این عمل اصطلاحاً انحراف ادرار گفته می شود).