آشنایی با کاربرد انواع ارتز و پروتز

دکتر علی فرخانی [ متخصص طب فیزیکی و توانبخشی ]آدرس وب سایت : www.drfarkhani.com
آدرس مطب : اصفهان، خیابان شمس آبادی، چهارراه قصر، روبروی بانک ملت، کوی26 تلفن مطب : 32367465 - 031

بسیاری از بیماران نیازمند استفاده از وسایل کمک توانبخشی جهت حمایت بخشی از بدن خود یا کمک به عملکرد فیزیکی خود می باشند. همانند استفاده از زانو بند یا کمربند طبی به این قبیل وسایل ارتز گفته می شود که متخصصین توانبخشی با شناخت مناسب از اختلالات ناتوان کننده جسمی-حرکتی تنها فرد کاملاً ذیصلاح برای تجویز مناسب ارتزها می باشند. همانطور که داروهای متعدد و متفاوتی برای درمان یک نوع بیماری مثلا زخم معده یا میگرن وجود دارد و بیمار نمی تواند خودسرانه آنها را استفاده نماید و تنها پزشک برای تجویز یکی از آن ها دارای صلاحیت است در مورد ارتز ها نیز متخصص توانبخشی است که برای تجویز یکی از انواع ارتزها ذیصلاح است و بیمار نباید خودسرانه اقدام به تهیه و استفاده از آنها نماید.

آشنایی با تخصص ارتوپدی فنی

یکی دیگر از لوازم توانبخشی که خاص افراد دچار قطع اندام (دست یا پا) (Hand or Foot Amputation) میباشد پروتزها هستند که در این موارد نیز تجویز دقیق بخش های مختلف یک اندام مصنوعی یا پروتز بوسیله نسخه پزشک متخصص توانبخشی صورت گرفته و مهندسین و کارشناسان ارتوپدی فنی اقدام به ساخت این وسایل خواهند نمود. ارتوپدی رشته ای از خانواده پیراپزشکی است که در دانشکده توانبخشی تدریس می شود و وظیفه متخصصین این رشته ساخت وسایل کمکی با نام ارتز و اندامهای مصنوعی با نام پروتز می باشد. متخصص ارتوپدی فنی ابزارهای کمکی را طراحی می کند که به بهترین وجه نیازهای بیماران را برآورده می کند و اختلال عملکردی و یا بدشکلی عضو را مرتفع می سازد. متخصص این رشته با کمک تکنولوژی ترموفرمینگ و تکنیک های پیشرفته برای اندام های تحتانی و اندام های فوقانی، آتل های اصلاحی مخصوصاً برای اصلاح اسكولیوز و کیفوز قوز پشت و انحرافات ستون فقرات طراحی کرده و به بهترین نحو کمک به اصلاح مشکل بیمار می نماید.

هدف درمانی و بالینی این رشته به طور کلی اصلاح دفورمیتی های اندام و جبران حرکت از دست رفته است. متخصصین این رشته در پی رسیدن به افزایش کیفیت زندگی افراد جامعه و بهبود زندگی فیزیکی معلولان (توان خواهان) و استقلال و بازگشت آنها به جامعه هستند و از علم پزشکی به منظور معاینه و ارزیابی بالینی بیماران و از علم فیزیک جهت طراحی ابزار و اعمال نیرو ها به مفاصل استفاده می کنند. تفاوت ارتز با پروتز در این است که ارتز برای بهبود کارآیی اندام ها به کار می رود و پروتز جایگزین اندام از دست رفته (مانند دست یا پای مصنوعی) می شود.

ارتز چیست؟

ارتزها تجهیزاتی هستند که به اصلاح یا بهبود عملکرد قسمتی از بدن کمک می کنند. نکته مهم درباره ارتزها این است که این ابزارها جایگزین بخشی از بدن نمی شوند. ارتز و پروتز در فیزیوتراپی کاربردهای متفاوتی دارند. ارتزها از مشکلات اسکلتی، عضلانی یا سیستم عصبی پشتیبانی می کنند. ارتزها می توانند به شکل کمربند و بریس باشند. آنها عمدتاً از بروز صدمات بیشتر جلوگیری می کنند و از حرکات حمایت می کنند. علاوه بر این، ارتز باعث کاهش درد و افزایش تحرک می شود. ارتزها برای کمک به توانبخشی اندام ایده آل هستند.

پروتز چیست؟

پروتز یک وسیله مصنوعی است که جایگزین عضوی از بدن فرد می شود. پروتزها را می توان با دست یا با استفاده از سیستم های کامپیوتری ساخت. هنگام ساخت پروتز، عوامل مختلفی باید در نظر گرفته شود، به ویژه سبک زندگی خاص بیمار. پروتزهای زیبایی از یک پوسته سیلیکونی شفاف ساخته شده اند. این پوسته سیلیکونی کاملاً با رنگ پوست فرد، موهای بدن او، کک و مک، خالکوبی و … مطابقت دارد. افراد ممکن است اندام خود را به دلیل نقص مادرزادی یا در اثر ضربه یا در نتیجه عوارض بیماری هایی مانند دیابت از دست بدهند. پروتز وسیله ای است که جایگزین بخشی از بدن یا اندام قطع شده می شود. این پروتزها شامل بازوها، پاها، قسمت هایی از پاها، دست ها، گوش ها، سینه ها و … می باشد. هدف اصلی از ساخت پروتز بهبود عملکرد و ایجاد تعادل بدن است.

کاربرد ارتز و پروتز چیست؟

در واقع ارتز وسیله ای است که برای بهبود عملکرد بیومکانیکی، تشویق به تراز مناسب مفصل یا محافظت از اندام ها طراحی شده است. ارتز در فیزیوتراپی برای کمک به درمان بسیاری از بیماری ها استفاده می شود. برخی از این موارد عبارتند از:

• درمان پا درد
• بدشکلی ساق پا
• فیزیوتراپی پای پرانتزی
• شکستگی
• اسکولیوز (انحنای ستون فقرات)
• تثبیت اندام ها پس از جراحی
• فیزیوتراپی آسیب های نخاعی
• مدیریت انقباض (کاهش دامنه حرکتی مفاصل)
• اسکلروز چندگانه
• فلج اطفال
• درمان آرتروز زانو
• دیابت
• ضعف عصبی عضلانی
• آسیب های عصبی
• پلاژیوسفالی (عدم تقارن جمجمه یا شکل غیر طبیعی سر)
• مدیریت سوختگی
• فلج مغزی
• تحلیل عضلانی
• دستگاه های ارتز در فیزیوتراپی مناسب برای درمان طیف وسیعی از نیازها در شکل های مختلف طراحی و ساخته می شوند. از کلاه ایمنی شکل دهنده جمجمه برای نوزادان گرفته تا بریس های ستون فقرات، ارتزهای اندام فوقانی و تحتانی و کفش های سفارشی.

کاربرد پروتز

پروتز در فیزیوتراپی برای این بیماران می تواند تا حد زیادی جایگزینی برای اندام از دست رفته باشد. از پروتزها علاوه بر جایگزینی اندام ها می توان برای جایگزینی مفاصل زانو، مچ، آرنج یا حتی مفاصل انگشتان دست نیز استفاده کرد. افرادی که به دلیل سانحه یا کهولت سن دچار آسیب دیدگی مفاصل شده اند و همچنین در فیزیوتراپی سالمندان، می توانند از این پروتزها استفاده کنند. تجویز ارتز و پروتز در فیزیوتراپی به کیفیت زندگی افراد توانخواه و عملکرد آنها بهبود چشمگیری می بخشد.

مزایای ارتز و پروتز

• تأثیر مثبت بر توانایی ایستادن و راه رفتن بیمار
• جلوگیری از بدشکلی اندام ها
• اصلاح بدشکلی ایجاد شده
• اصلاح الگوی زندگی
• کاهش درد در حین تحمل وزن
• بهبود کارایی در راه رفتن و حفظ تعادل
• محافظت از نخاع
• بهبود شرایط ستون فقرات

انواع ارتز

• کفی های طبی (کفی های طبی از مهم ترین و پرکاربرد ترین ارتزها هستند).
• گچ هایی که به منظور گچ گرفتن اندام های آسیب دیده مورد استفاده قرار می گیرند.
• انواع زانوبند ها
• انواع آرنج بند ها
• انواع مچ بند ها
• عینک
• کمربند طبی
• کفش طبی

انواع پروتز

به طور کلی پروتز به دو دسته زیبایی و یا اندامی تقسیم می شود. پروتز زیبایی که با هدف زیبایی ساخته و تولید می شود. بیشتر تأثیر زیبایی در ظاهر داشته یا هیچ کارایی نداشته و یا از کارایی کمی برخوردار است مانند دست و انگشت مصنوعی، پروتز سینه و گوش. پروتزهای اندامی نیز به دو بخش اندام تحتانی و فوقانی تقسیم می شود. پروتز اندامی علاوه بر شکل ظاهری کاملاً کاربردی بوده و دارای عملکرد های طبیعی می باشند.

پروتز اندام های تحتانی

• پروتز اندام تحتانی که جایگزین روشی برای اندام از دست رفته در قسمت تحتانی بدن می شود وظیفه تحمل وزن کل بدن را دارد و به فرد آسیب دیده توانایی انجام حرکاتی مثل راه رفتن و ایستادن را ایجاد کرده و هم چنین، جایگزین اندام از دست رفته می شود و می تواند زندگی فرد را دچار تغییر و تحول کند و قابلیت های جدیدی را در اختیار فرد قرار دهد. این نوع شامل قطع عضو اندام تحتانی مثل انگشتان پا، بالای زانو، ساق پا، مفصل ران، انواع زانو مثل پروتز زیر زانو، پروتز روی زانو، پایلون، قطعات پنجه و مچ پا و یا پا به صورت کامل است.

پروتز اندام های فوقانی

• پروتز اندام فوقانی معمولاً سبک وزن ساخته می شوند تا بیمار احساس وزن بیشتر را نداشته باشد. همچنین جنس این نوع اغلب از جنس سیلیکون می باشد که به رنگ طبیعی بدن است و تا حدی جا به جایی اشیاء کوچک را می توان به وسیله پروتز انجام داد پروتز اندام فوقانی به قطع عضو در قسمت بالای بدن مربوط می شود. عوامل بسیاری در قطع عضو اندام فوقانی دخیل هستند. قطع عضو اندام فوقانی شامل قطع شدن دست، قطع مچ دست، انگشتان شست دست، قسمت مچ به پایین دست، زیر آرنج، بالای آرنج، سطح شانه آرنج تا شانه کتف و غیره… است.

پروتزهای زیبایی

• پروتز های زیبایی پرطرفدارترین عمل های جراحی زیبایی هستند و فاقد کارایی بوده و بیشتر جنبه زیبایی را دارد که نقش عضو جایگزین را در قسمت نقص عضو ایفا نمی کند و از این طریق افزایش حجم ایجاد می شود. این نوع پروتزها با دوام، ماندگاری و طول عمر بالا است که هدف اصلی از آن حفظ زیبایی ظاهری است پاسخگوی نیاز بیمار بوده و حالت طبیعی خود را حفظ می کند.

پروتز های مایوالکتریک

• پروتز مایوالکتریک جزء پروتزهای قسمت اندام فوقانی بدن به حساب می آید. این نوع پروتز که جزء پروتزهای پیشرفته به حساب می آید شباهت بسیار زیادی را نسبت به عملکرد طبیعی اندام بدن دارد. با این نوع پروتز توانایی انجام بسیاری از کارها امکان پذیر است که علاوه بر طبیعی بودن از انعطاف پذیری بالایی نیز برخوردار است این نوع پروتز که قابلیت شارژ را با باطری دارد محدوده حرکتی را برای فرد به صورت نامحدود ایجاد می کند این نوع پروتز توسط الکتریسیته کنترل می شود و در عوض کنترل این پروتز به وسیله موتور الکتریکی که با باتری کار می کند صورت می گیرد.
• پروتز مایو الکتریک با استفاده از شارژ الکتریکی که توسط عضله به طور طبیعی تولید می شود حرکت را ایجاد می کند و به بـیشتر افراد توصیه می شود تا از این نوع پروتزها استفاده کنند؛ زیرا بیشترین شباهت از لحاظ عملکرد به اندام طبیعی را دارند و سنگین تر، گران قیمت تر و نیازمند دقت در نگهداری بیشتر بوده و در محیط های مرطوب آسیب می بیند.

پروتزهای ورزشی

• قطع عضو در افرادی که دارای فعالیت ورزشی هستند اثرات مخربی را در سلامت روحی و روان فرد در پی خواهد داشت. برای جبران این قطع عضو در افراد فعال و ورزشکار از پروتز ورزشی استفاده می شود با پیشرفت علم و تکنولوژی پروتز ورزشی باعث بازگشت زندگی فرد به روال عادی و انجام حرکات فیزیکی، ورزشی و اعمال لازم جهت ورزش بدون محدودیت انجام می شود و فرد می تواند تا سطح حرفه ای شدن پیش برود معروف ترین پروتزهای ورزشی، پروتز ورزشی زیر زانو که مخصوص دویدن می باشد. به طور کلی هدف از ساخت پروتز ورزشی امکان بالا بردن انجام حرکات لازم در ورزش بدون محدودیت می باشد.

فرایند ارتز و پروتز

فرآیند کلی و جامع ارتز و پروتز دربرگیرنده ی سه بخش مجزا است:

1. ارزیابی: شناسایی مشکلات اساسی، بیماری ها و معلولیت های فرد است و همچنین تخمین زدن پیش آگهی برای انتظارات در آینده پس از مراحل درمان
2. درمان: شامل تجویز ارتز یا پروتز لازم و ساخت آن از مناسبترین مواد می باشد؛ اما قبل از آن لازم است با در نظر گرفتن معیارهای درمانی جایگزین مثل جراحی و تزریقات و گچ گیری شرایط پایه ای و اساسی بیمار را بهبود بخشید. آموزش به بیمار و هر یک از اعضای تیم توانبخشی درباره ی نحوه ی عملکرد وسیله و همچنین نگهداری از آن هم در این مرحله صورت می گیرد.
3. پیگیری بلند مدت: افزایش حرکت بیمار، توانایی مراقبت بیمار از خود، بازگشت دوباره بیمار به جامعه و همچنین بهبود کیفیت زندگی او از جمله این نتایج هستند.

چه کسانی به ارتز و پروتز نیاز دارند؟

• افرادی که بعد از عمل جراحی ارتوپدی برای ثابت کردن آن عضو از بدن از ارتزهای محافظت کننده استفاده می کنند.
• افرادی که دچار بدشکلی اندام (دفورمیتی) شده اند باید به متخصصین، جهت معاینه و ارزیابی وضعیت خود مراجعه کنند و درصورت صلاحدید متخصصین ارتز و پروتز ارتز مناسب بدشکلی خود را دریافت کنند.
• افرادی که دچار درد در زانو یا کف پا و یا غیره هستند با مراجعه به پزشک پس از معاینه و بررسی و بنا به صلاحدید آنها، به متخصص رجوع می کنند و یک وسیله مناسب برای رفع آن درد را دریافت می کنند، به طور مثال برای بسیاری از دردهای کف پا یا زانو می توانند با دریافت یک کفی مناسب برای همیشه از آن درد رهایی یابند.
• سالمندانی که دچار اختلال حرکت اعم از آسیب های مغزی مانند ضربه مغزی سکته مغزی پارکینسون ام اس و...شده اند یا دچار اختلالات ارتوپدی اعم از زانو پرانتزی شکستگی لگن و انحراف و بدشکلی اندام ها مانند قوز پشتی و انحراف جانبی تنه (اسکولیوز) نیازمند دریافت وسایل کمکی هستند.

قیمت ارتز و پروتز

پروتزها معمولاً نرخ مشخصی ندارند و بسته به عوامل زیر قیمت گذاری میشوند:

• محل ساخت
• دستمزد ساخت
• نوع
• قطعات هوشمند و مکانیکی به کار برده شده
• اندازه، ابعاد، وزن
• نرخی که شرکت تولیدکننده و فروشنده قطعات ارائه میدهد.
• متریال استفاده شده
• نرخی که شرکت تولیدکننده/فروشنده مواد اولیه (متریال) ارائه میدهد.
• این نکته را مدنظر داشته باشید که نوسان در قیمت به علت وارداتی بودن متریال و برخی قطعات است.