آرتروز چيست؟

دکتر بیژن فروغ [ متخصص طب فیزیکی و توانبخشی ]آدرس وب سایت : www.drforogh.ir
آدرس مطب : تهران ، بزرگراه چمران ، ابتدای باقرخان غربی ، پلاک 89 قدیم ، 26 جدید ، طبقه همکف تلفن مطب : 66576424 - 021

حتما در اطراف خود زنان و مردان زیادی را دیده اید كه از درد زانو شكایت دارند و هنگام بالا رفتن از پلهها مدام ناله میكنند.این بیماران عمدتا آرتروزدارند.آرتروز یا استئوآرتریت شایعترین بیماری از دسته التهاب مفاصل است.در این بیماری غضروف مفصل صدمه دیده و كمكم از بین میرود.آرتروز ممكن است هر مفصلی را درگیر كند اما مفاصل بزرگ كه وزن بدن را تحمل میكنند مثل مفاصل زانو و ران و ستون فقرات بیشتر در معرض ابتلا هستند.

آرتروز با كهولت سن بروز مي كند ولي مفهوم آن محكوميت انسانها به آرتروز نيست بلكه آرتروز قابل پيشگيري است.آرتروز علایم زیادی دارد ولی 3 علامت آن شایعتر و مشخصتر هستند؛اولی خشكی پس از استراحت است،به این معنی كه گاهی اوقات وقتی مفصل بهمدت طولانی بیحركت مانده باشد و بخواهد فعالیت كند درد خواهد داشت.شاید دیده باشید كه بیماران مبتلا به آرتروز زانو صبحها كه از خواب بیدار میشوند به سختی راه میروند اما بعد از مدتی كمكم راه رفتنشان به حالت عادی بازمیگردد.

خشكی مفاصل بعد از یك دوره طولانی عدم فعالیت بسیار شایع است ولی به ندرت بیشتر از نیم ساعت طول میكشد.دومین علامت كاهش انطاف پذیری است؛بههمین دلیل بیماران مبتلا به آرتروز نمیتوانند به راحتی مفاصل خود را خم و راست كنند و برای علامت بعدی هم میتوان به درد در مفصل اشاره كرد.توصیه میشود كسانی كه بیشتر از دو هفته چنین علایمی را در مفاصل خود دارند حتما به پزشك مراجعه كنند.

علت بروزآرتروز چيست؟

علت ایجاد این بیماری هنوز به طور واضح شناخته نشده است ولی چند عامل وجود دارد كه میتواند زمینه ساز ابتلا به آرتروز باشد،یكی سن بالا است كه این بیماری معمولا در افراد بالای 40 سال دیده میشود.مورد دوم جنس،چون آرتروز در خانمها بیشتر از آقایان بروز میكند ولی دلیل آن هنوز به درستی مشخص نشده است،مورد بعدی ناهنجاری های مادر زادی استخوانی و یا صدمه به مفصل است.آرتروز در ورزشكاران حرفهای كه مدام در معرض ضربه خوردن هستند بسیار شایع است مثلا در فوتبالیستها.صدمات غیر ورزشی مثل تصادفات رانندگی هم زمینه را برای آرتروز مهیا میكند.عامل وزنرا نيز نمي توان فراموش كرد .

چاقی خطر ابتلا به آرتروز را افزایش میدهد.به طور كلی هر چقدر وزن بالاتر باشد مفاصل بزرگ(مثل زانوها)باید بار و فشار بیشتری را تحمل كنند و در نتیجه خطر ابتلا به آرتروز در آنها بیشتر میشود. چاقی حتی احتمال بروز آرتروز در دستها را هم افزایش میدهد.

عوارض

عدم توجه به اين بيماري موجب بدتر شدن آن خواهد شد. وبا توجه به اينكه هنوز درمان قطعی برای آن یافت نشده است اما با كمك برخی روشهای درمانی میتوان درد ناشی از این بیماری را كاهش داده و كیفیت زندگی بیمار را بهبود بخشید.حدود یك سوم بیماران مبتلا به آرتروز ممكن است دچار ناتوانیهای شدیدی شوند. گاهی درد و ناراحتی مفصل آنقدر شدید میشود كه بیمار نمیتواند از آن مفصل استفاده كند.

درمان

در موارد بسیار شدید آرتروز جراحی تعویض مفصل توصیه میشود اما قبل از جراحی معمولا روشهای مختلفی پیشنهاد میشود كه تا حد امكان كار به جراحی ختم نشود كهیكی از آنها استراحت دادن به مفصل دردناك است.بیمار باید در هر ساعت دست كم ده دقیقه به مفصل خود استراحت بدهد و سعی كند تاحد امكان فعالیتهای بدنی خود را طوری تنظیم كند كه مفصل مبتلا كمتر فعال باشد.روش دیگر ورزش كردن است كه باید حتما با نظارت و اجازه پزشك انجام شود تا مشكل مفصل را تشدید نكند یا باعث بروز درد جدیدی نشود.

ورزشهای سبك و مفرح مثل پیادهروی و شنا بیشتر توصیه میشوند.با ورزش كردن،عضلات اطراف مفاصل تقویت شده و ثبات مفصل افزایش پیدا میكند.البته ورزش كردن نباید باعث بروز درد در مفصل شود و اگر چنین اتفاقی رخ داد فورا ورزش را متوقف كنید.در افرادی كه اضافه وزن دارند كم كردن وزن باید حتما مدنظر قرار گیرد.البته رژیم گرفتن و ورزش كردن برای كاهش وزن باید تحت نظر پزشك انجام شود.برای كاهش درد ناشی از آرتروز هم میتوان از كیسه یخ استفاده كرد.در اغلب موارد پزشك برای بیمار داروهای ضددرد و ضدالتهاب تجویز میكند كه در كاهش درد مفصل مؤثر است.

روش جراحي

این روشها از پاكسازی فضای مفصلی تا تعویض كامل مفصل متفاوت هستند و جراح بر حسب شدت بیماری از یكی از این روشها استفاده میكند.بیماران توجه داشته باشند كه جراحی زمانی توصیه میشود كه درمانهای دیگری كه به تعدادی از آنها اشاره شد مؤثر واقع نشده باشند و بیمار قادر به انجام فعالیتهای عادی روزمره خود نباشد.

توصيه ها

مهمترین نكته برای بیماران مبتلا به آرتروز به كارگیری روشهایی است كه باعث كاهش درد و ناراحتیشان شود.مثل تمام بیماری های دیگر داشتن یك رژیم غذایی مناسب و سالم مفید خواهد بود.بیمار باید به حد كافی مواد مورد نیاز بدن خود را از طریق غذا تامین كند چون اگر تغذیه نامناسب باشد بدن هم ضعیف میشود و به تبع آن مقابله با بیماری دشوارتر میشود.

اگر پزشك برای شما داروی ضد درد تجویز كردهحتما سر وقت آن را بخورید چون اگر درد شروع شود و بعد شما تازه مسكن مصرف كنید درد دیرتر و سختتر كنترل میشود اما مصرف مرتب و طبق دستور پزشك باعث میشود شدت حملات درد كاهش یابد.سعی كنید از مفصل بیمار خود كمتر كار بكشید.

مثلا اگر مفاصل انگشتان یك خانم مشكل دارد بهتر است از كیفی استفاده كند كه روی شانه میافتد نه كیفی كه باید با انگشتان دائما در دست گرفته شود.اگر دست شما مشكل دارد سعی كنید برای برداشتن اجسام از دست سالم خود بیشتر استفاده كنید تا فشار كمتری روی مفصل دردناك وارد شود.بیمارانی كه در مفصل زانو یا ران دچار مشكل هستند بهتر است در صورت صلاح دید پزشك از عصا موقع راه رفتن استفاده كنند.

سعی كنید بدنتان در هنگام راه رفتن یا نشستن،در وضعیت صحیحی قرار داشته باشد.آب درمانی،هم بهعنوان ورزش و هم بهعنوان عاملی جهت تصحیح وضعیت ایستادن و راه رفتن میتواند به شما كمك كند.پزشكتان شما را درباره وضعیت صحیح و غلط قرارگیری بدن راهنمایی خواهد كرد.

نكات ديگري در مورد آرتروز

دو نوع آرتروز بر اساس علل ايجاد آن وجود دارد. آرتروز اوليه، بدون علت زمينهاي خاص در افراد اتفاق ميافتد و معمولا مفاصلي را درگير ميكند كه نسبتا بزرگ هستند و اندام تحتاني، مفاصل مچ دست و انتهاي انگشتان را در بر ميگيرد. عامل سن و گذشت زمان و تخريب مفصل به علت استفاده مكرر از آن و در برخي موارد به علل ژنتيكي اتفاق ميافتد.

آرتروز ثانويه به دنبال ايجاد ضربه يا تروما و يا سابقهاي كه از شكستگيها و در رفتگيها و مانند آن وجود دارد، ایجاد می شود، افزود: مفصل قدرت بيومكانيك خود را از دست داده و تحت فشارهاي مكرر ناخواسته قرار ميگيرد و مفصل مبتلا به آرتروز ميشود.

به دنبال اين تخريب، استخوان براي اينكه سطح مفصل خود را اضافه كند، رشد غيرمعقول پيدا كرده، بافتهاي نرم اطراف استخوان دچار التهاب و بزرگي و بافتهاي اطراف مفصل دچار تورم ميشوند. در اين حالت مفصل از حد طبيعي خود بزرگتر شده و به علت فشاري كه گيرندههاي انتقال دهنده حس و عدم وجود پوشش كافي غضروفي وارد ميكند منجر به ايجاد درد ميشود.

درد مشخصه آرتروز است. از جمله ديگر علائمي كه در آرتروز تظاهر پيدا ميكند ميتوان به انحراف و غيرطبيعي بودن زواياي مفصلي، انحراف زانو، انحراف انگشتان دست، اختلالات شكلي، ايجاد صدا در مفاصل و خشك بودن مفصل اشاره كرد.

بسته به نوع مفصل درگير، اختلالات ميتواند متفاوت باشد، اگر درگيري مفصل در اندام فوقاني و دست باشد بيمار با درد هنگام فعاليت دست مراجعه ميكند.

آرتروز عمدتا در زنان و سنين بالاي 55 سالگي شايعتر است، گفت: شغل افراد شايد به طور مستقيم با آرتروز اوليه مرتبط نباشد، ولي اگر فرد شغلي داشته باشد كه مجبور باشد به طور مرتب يك كار تكراري را با فشار انجام دهد احتمال ابتلا به آرتروز بيشتر ميشود.

اما اگر آرتروز در ستون فقرات تحت عنوان تنگي كانال كمر يا گردن و يا پشت اتفاق افتاده باشد، اين تنگي كانال كه به علت همان فرآيند تخريبي وابسته به سن اتفاق ميافتد، موجب ميشود بيمار با علائمي چون گزگز دست، گردن درد، كمردرد، اختلال در راه رفتن، بيحسي پا و در نهايت اختلال جدي در نخاع و يا عصبهاي گردن و كمر مواجه شود.

راهكارهاي پيشگيري :در مورد آرتروز نوع اول، اقدام پيشگيرانه خاصي قابل انجام نيست و همانگونه كه مو با بالارفتن سن، سفيد ميشود، آرتروز هم ممكن است اتفاق بيفتد. ولي ميتوان با تمهيداتي از ايجاد آرتروز ثانويه جلوگيري كرد.

عدم استفاده مكرر از سطوح شيبدار، عدم انجام فعاليتهاي تكراري بدون استراحت، عدم انجام حركات سنگين، جلوگيري از فشار بر روي كمر، مراقبت و جلوگيري از بروز حوادثي چون تصادف، حفظ سلامت و بهداشت نشستن، انتخاب وسيله كار مناسب و انجام فعاليتهاي بدني ميتوان از بروز آرتروز ثانويه پيشگيري كرد و يا از تشديد علائم آرتروز اوليه جلوگيري به عمل آورد.

حفظ سلامت فيزيكي بدن با كاهش وزن دارای اهميت است. ارتباط مستقيمي ميان افزايش وزن و ايجاد يا تشديد آرتروز بويژه در زانو وجود دارد. هر يك كيلوگرم كاهش وزن ميتواند تا 10 درصد درد مفصل را كاهش دهد..