اصول مراقبت از سوندهای ماندگار مجرای ادراری

دکتر محمد رضا قرائتی [ متخصص کلیه و مجاری ادراری ]آدرس وب سایت : www.drgharaati.ir
آدرس مطب : اصفهان،خیابان آمادگاه،کنارمبل آبنوس،ساختمان آژند،بلوک اداری،طبقه سوم،واحد32 تلفن مطب : 32240906 - 031

1- سوند گذاری یک روند استریل است و باید در شرایط استریل انجام شود.

2- سیستم تخلیه ادرار با سوند یک سیستم بسته است.بنابراین باید از باز گذاشتن شیر ته کیسه ادراری خودداری کرد.(مگر در مواردی که برای شستشوی مثانه یا به دلایل دیگر با نظر پزشک معالج لازم باشد ته کیسه باز باشد).بسته بودن این سیستم از ورود باکتریها به داخل سیستم ادراری جلوگیری می کند.

3- وقتی سوند از مجرا عبور کرده و وارد مثانه می شود از طریق دریچه ای که در قسمت بیرونی سوند است،یک بالون کوچک که در قسمت سر سوند واقع شده توسط آب مقطر پر می شود . به این ترتیب سوند در مجرا باقی می ماندو خود به خود خارج نمی شود.بنابراین باید مراقب بود که سوند کشیده نشود زیرا در این صورت، بالون به داخل مجرا کشیده شده و به مجرا آسیب میزند.همچنین خارج کردن سوند باید توسط فردی که در این کار را مهارت دارد انجام شده یا حداقل یک بار به بیمار و اطرافیان وی آموزش داده شود تا بتوانند پس از آن خودشان برای این کار اقدام کنند. اگر سوند بدون تخلیه بالون آن به بیرون کشیده شود ممکن است موجب پارگی مجرای ادراری شود. فیکس کردن سوند به ران بیمار با چسب پانسمان،از کشیده شدن ناخواسته سوند پیشگیری می کند.محل چسب را باید هر چند روز یک بار جابه جا کرد.

4- کیسه ادرار باید هر 8 ساعت یک بار یا زمانی که بیش از نصف آن پر شد تخلیه شود .

5- کیسه ادرار باید همیشه پایین تر از سطح مثانه باشد تا ادرار از داخل کیسه به داخل مثانه بر نگردد.برای این کار می توان از آویزهای مخصوصی که کیسه را به لبه تخت آویزان می کنند استفاده کرد.

6- باید مراقب بود که مسیر سوند و لوله ای که به کیسه ادرار وصل است تا نخورده و باز باشند.

7- از شستشوی داخل لوله سوند با آب،سرم شستشو یا سایر محلولهای ضد عفونی کننده باید خودداری نمود.

8- شستن مکرر آلت و قسمتهای بیرونی سوند با شوینده ها و محلولهای ضد عفونی لازم نیست.شستشوی اطراف سوراخ مجرا با آب و صابون ملایم روزی یک بار کافی است.مالیدن پمادهایی مثل تتراسیکلین،کورتونها یا محلول بتادین و غیره به نوک مجرا به هیچ وجه لازم نیست.

9- کسی که به مدت طولانی(بیش از 10 روز) سوند داشته باشد حتما باکتری در ادرارش وجود خواهد داشت و تا زمانی که سوند وجود دارد ریشه کنی این باکتریها در ادرار غیر ممکن است.بنابراین استفاده طولانی از آنتی بیوتیکها برای "پیشگیری" از عفونت در این بیماران بی علامت نه تنها سودی ندارد بلکه منجر به ایجاد مقاومت دارویی در باکتری شده و کنترل عفونت را مشکلتر خواهد کرد.ضمنا باید دانست بوی بد ادرار در غیاب سایر علائم،الزاما به معنی وجود عفونت ادراری نیست و نیاز به اقدامی ندارد.

10- تهیه مکرر نمونه برای کشت ادرار در این بیماران لازم نیست چون همانطور که گفته شد کشت ادرار همیشه مثبت است ولی درمانی لازم ندارد مگر اینکه عفونت ادراری علامت دار(با علائمی مثل تب و لرز،سوزش شدید مجرا و مثانه و درد زیر شکم و ...) رخ دهد.

11- در مواردی که عفونت ادراری علامتدار رخ دهد و نیاز به تجویز آنتی بیوتیک برای درمان (و نه پیشگیری) باشد اول از همه باید سوند خارج شود و سوند جدیدی در شرایط استریل گذاشته شود و از انتهای سوند(محل اتصال سوند به لوله کیسه ادرار) نمونه ادرار تهیه شده و برای کشت فرستاده شود و سپس آنتی بیوتیک وسیع الطیف شروع شود.در صورت نیاز،پس از آماده شدن جواب کشت ادرار،بر اساس نوع باکتری رشد کرده،آنتی بیوتیک تعویض خواهد شد.نمونه کشت ادرار باید از انتهای سوند یعنی جایی که سوند به لوله کیسه ادرار متصل می شود گرفته شود نه از انتهای شیر کیسه ادراری.

12- انسداد مکرر سوند در این بیماران ممکن است علل مختلفی داشته باشد از جمله ایجاد رسوبات روی سوند و در کف مثانه ،غلیظ شدن ادرار در اثرمصرف کم مایعات و عفونت ادراری با برخی باکتریهای خاص.مصرف زیادتر مایعات در این بیماران توصیه می شود.همچنین اگر در کشت ادرار باکتریهایی مثل Providencia Stuartii یا Proteus Mirabilis رشد کنند درمان آنتی بیوتیکی کوتاه مدت می تواند با بهبود عفونت، از انسدادهای مکرر سوند جلوگیری کند.در بقیه موارد تجویز آنتی بیوتیک لازم نیست.در مواردی که انسداد مکرر رخ داده و این تمهیدات سودی نبخشد، استفاده از سوندهای سیلیکونی مفید است.

13- اگر علیرغم باز بودن مسیر سوند ،نشت مکرر ادرار از اطراف سوند رخ می دهد،بر خلاف تصور عموم این حالت به دلیل باریک بودن سوند نیست و نباید از سوندهای کلفت تر استفاده کرد.این حالت معمولا به علت اسپاسم مثانه است.برای بهبود این حالت باید از باریکترین سوندی که برای بیمار مناسب است(مثلا سوند 16 یا 18 فرنچ در بزرگسالان) استفاده کرده و بالون سوند را با حداقل مقدار آبی که می تواند سوند را در مجرا نگه دارد(مثلا 10 سی سی) پر کرد تا تحریک مثانه و اسپاسمهای آن به حداقل برسد.استفاده از داروهای ضد اسپاسم مثانه مثل تولترودین،اکسی بوتینین یا سولیفناسین بسیار کمک کننده است.

14- در مورد اینکه سوند مجرا را چندروز یکبار باید عوض کرد اتفاق نظر وجود ندارد.اگر عفونت ادراری علامتدار یا انسداد سوند رخ ندهد نیازی به تعویض مکرر آن نیست . به طور مرسوم،سوند را ماهانه یک بار تعویض میکنند ولی در برخی از افراد که رسوبات زیادی در مثانه می سازند و سوند زود به زود مسدود می شود باید سوند را زودتر تعویض کرد و بر عکس در کسانی که سوند گذاری مشکل است وانسداد سوند و عفونت ادراری علامتدار وجود ندارد می توان فواصل تعویض سوند را به دو تا سه ماه یکبار افزایش داد یا هر زمانی سوند مسدود شد یا خوب کار نمی کرد آن را عوض کرد.مجددا تاکید می شود که تعویض مکرر و زود به زود سوند هیچ تاثیری در کاهش عفونت ادراری ندارد و هر کس به مدت طولانی سوند داشته باشد حتما باکتری در ادرارش رشد خواهد کرد و الزاما نیاز به اقدامی ندارد.

15- در کسانی که نیاز به سوند طولانی مدت دارند استفاده از سوندهای سیلیکونی یا سوندهای سیلیکونی با پوشش هیدروژل بهتر است چون با بدن سازگارتر بوده،کمتر توسط رسوبات مسدود می شوند و درد و سوزش و ناراحتی کمتری برای بیمار ایجاد می کنند و می توان با فواصل زمانی بیشتری آنها را تعویض کرد.

استفاده از این مطلب فقط با ذکر منبع و لینک مربوطه مجاز است.
منبع: CAMPBELL-WALSH UROLOGY, 2007 , Vol. 3,Chapter 71.PP:2319-20