خار پاشنه در واقع یک زائده ی استخوانی است که در زیر استخوان پاشنه ی پا شکل می گیرد. در کف پا یک نوار ضخیم از بافت نرم به نام فاسیت پلانتار وجود دارد که به استخوان پاشنه ی پا متصل است. این نوار ضخیم و محکم موجب تشکیل قوس کف پا شده و به حفظ ثبات پا کمک می کند. در صورتی که با گذشت زمان به دفعات زیاد به نوار فاسیت پلانتار در کف پا فشار وارد شود، این فشار به نقطه ی اتصال فاسیت به استخوان پاشنه منتقل شده و این تنش و فشار های مکرر موجب تشکیل خار استخوانی در استخوان پاشنه می شود که به آن خار پاشنه گفته می شود. زائده خار پاشنه پا به تنهایی دردناک نیست؛ اما فرورفتن تیزی خار پاشنه در بافت نرم اطراف پاشنه دردناک است. در اثر فرو رفتن خار پاشنه در بافت و عصب های حساس، ناحیه اطراف خار پاشنه پا ملتهب می شود و درد و کبودی شروع می شود. درد هنگام ایستادن یا راه رفتن روی ناحیه ی ملتهب شدت می گیرد. پس از مدتی استراحت کردن، برای مثال هنگامی که بیمار صبح از تخت پایین می آید، درد بیشترین شدت را دارد، چون پس از مدتی که وزن بدن به پاشنه دردناک تحمیل نشده است، ناگهان خار پاشنه در بافت فرو می رود.هدف از برنامه ی درمانی، کاهش التهاب بافت نرمی است که به پاشنه پا متصل است تا بدین ترتیب بتوان عملکرد و همچنین وضعیت پا را به حالت عادی بازگرداند. برنامه ی درمانی هر بیمار با توجه به وضعیت و شرایط او متفاوت است و شامل ترکیبی از تعدادی از روش های درمانی است. نود درصد از موارد خار پاشنه با بهره گیری از روش های غیرجراحی درمان می شود. رفع کامل علائم از چند هفته تا چند ماه طول می کشد.

علل ایجاد خار پاشنه

فاسئیت پلانتار و خار پاشنه در اثر عوامل زیر ایجاد می شوند:

• ایستادن بیش از حد
• استفاده از کفش های بدون کفی بر روی زمین های سخت
• کفش های نامناسب
• فشار مکرر
• رژیم های غذایی با ویتامین ث ناکافی
• تغییر یا افزایش فعالیت ها
• داشتن اضافه وزن
• تحلیل رفتن چربی های کف پا در اثر افزایش سن
• آسیب

عوامل خطر ساز خار پاشنه

یک سری از موارد ممکن است خطر ایجاد چنین مشکلی را در افراد افزایش دهد که در ادامه به این موارد می پردازیم:

فعالیت های ورزشی. دویدن و حرکات پرشی می تواند باعث آسیب پاشنه و قوس پا شود.

فعالیت بر سطوح سفت و سخت. راه رفتن، دویدن یا پرش در سطوح سخت باعث آسیب رسیدن به پاشنه پا می شود.

وارد شدن ضربه به پاشنه پا. کبودی پاشنه پا و پاره شدن غشایی که آن را می پوشاند، می تواند منجر به خار پاشنه شود.

افزایش سن. طبق مطالعاتی که در این زمینه انجام گرفته است، خار پاشنه در بین افراد مسن یکی از مشکلات رایج است.

جنسیت. خار پاشنه بیشتر در خانم ها مشاهده شده است.

اضافه وزن. یکی از مواردی که می تواند احتمال ایجاد خار پاشنه را افزایش دهد، افزایش وزن است.

استفاده از کفش نامناسب. استفاده از کفش های نامناسب می تواند به پاشنه پا آسیب وارد کند.

علاوه بر این موارد برخی از بیماری های زمینه ای نیز می تواند منجر به خار پاشنه شود که این موارد به شرح زیر است:

• آرتریت واکنشی
• اسپوندیلیت آنکیلوزان
• ورم کف پا
• هیپروستوز

علائم خار پاشنه

از نشانه ها و علائم خار پاشنه پا می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• شروع تدریجی درد از زیر پاشنه و انتشار آن در کف پا از علائم خار پاشنه می باشد.
• درد و التهاب معمولاً در زیر پاشنه یا درون آن حس می شود.
• درد پاشنه پا معمولاً صبح ها شدیدتر است؛ اما صرفاً در نتیجه حرکت دادن پا فروکش می کند و مجدداً در ساعات میانی روز یا پس از ورزش کردن شدید می شود.
• کشش رباط کف پا می تواند به بروز درد دامن بزند.

تشخیص خار پاشنه

پس از معاینه شما توسط پزشکتان وی ممکن است دستور انجام تصویربرداری از پاهای شما را بدهد.

• رادیوگرافی ساده

تصاویر واضحی از استخوان ها می دهد. با استفاده از رادیوگرافی ساده می توان سایر دلایل درد پاشنه مثل شکستگی یا آرتریت و آرتروز را رد کرد. خار پاشنه در تصاویر رادیوگرافی ساده مشهود است.

• سایر تصویربرداری ها

MRI و سونوگرافی به صورت معمول برای تشخیص خار پاشنه استفاده نمی شوند. MRI ممکن است در صورت شکست درمان خار پاشنه درخواست شود.

درمان خار پاشنه پا

درمان خار پاشنه معمولاً غیر جراحی است. درمان این بیماری مانند بسیاری بیماری های دیگر نگهدارنده است به این معنی که با رعایت دستورات خاصی خوب میشود و اگر آن دستورات رعایت نشوند علائم مجدداً برمیگردند. رعایت موارد زیر کمک کننده است.

• کمپرس سرد

سرما بافت ملتهب پاشنه را تسکین می دهد. یک روش این است که پارچه ای را دور کیسه یخ بپیچید و آن را روی پاشنه قرار دهید. همچنین می توانید کمپرس های سردی مانند پک ژل یا پوشش سرد پا را از داروخانه تهیه کنید و روی پا بگذارید. این پک ها را باید در فریزر نگهداری کنید و سپس دور پا و مچ پا بپیچید و آن را پس از 10 دقیقه باز کنید. در طول روز، هر یک ساعت یک بار از کمپرس سرد استفاده کنید. روش دیگر این است که پا را روی یک بطری آب سرد یا منجمد بچرخانید.

• کفش و کفی طبی

کفش راحت و اندازه، فشار روی خار پاشنه پا را کاهش می دهد. این فشار تولید درد و ناراحتی می کند. اگر خار پاشنه دارید، توصیه های زیر را هنگام خرید کفش مناسب برای خار پاشنه در نظر بگیرید:

پاشنه محکم: پشت کفش باید محکم باشد تا بتواند از پاشنه محافظت کند و از چرخش رو به داخل یا خارج پا جلوگیری کند.

انعطاف پذیری متوسط: کفش نباید به راحتی خم شود. البته کفش باید خمی تدریجی داشته باشد تا هنگام خم شدن پا مقاومت مناسبی از خود نشان دهد.

پاشنه با بلندی اندک: کفی یا کفشی که پاشنه آن اندکی، کمتر از یک اینچ، بلند باشد، فشار را از روی پاشنه دردناک برمی دارد.

همچنین می توانید برای ساخت کفی های طبی سفارشی اقدام کنید تا پس از قالب گرفتن از پاهایتان، یک کفی کاملاً اندازه کفش هایتان تهیه شود. این کفی ها به طور سفارشی طراحی و ساخته می شود تا از چرخش پا جلوگیری کند و پاشنه را بهتر نگه دارد. کفی طبی با توجه به تجویز متخصص پا (پدیاتریست) ساخته می شود.

• داروهای بدون نسخه

داروهای ضدالتهاب بدون نسخه درد و ناراحتی پاشنه را تسکین می دهد. پرکاربردترین داروهای ضدالتهابی عبارت اند از:

1. آسپرین
2. ایبوپروفن (ادویل، مورتین)
3. ناپروکسین سدیم یا ناپروکسین (الیو)

• اولتراسوند کرایو

اولتراسوندکرایو از ترکیبی از انرژی الکترومغناطیسی و سرما درمانی برای تسکین درد استفاده می کند. دستگاه شبیه به قلم نوری بزرگی است که روی مچ و کف پا حرکت داده می شود. پژوهش ها نشان داده است که اولتراسوندکرایو درمانی مؤثر برای بیماران دچار التهاب پلانتار فاشیا است که خار پاشنه نیز دارند.

• تزریق کورتیکواستروئید

تزریق کورتیکواستروئید خار پاشنه را درمان نمی کند؛ اما درد ناشی از خار پاشنه را تا حدی تسکین می دهد. پزشک معمولاً داروی بی حس کننده را برای کاهش ناراحتی در محل درد تزریق می کند. هرچند تزریق در محل های مختلفی انجام می شود؛ اما اکثر پزشکان دارو را به جای کف پاشنه، در بخش داخلی یا میانی آن تزریق می کنند.

• کاهش وزن

اگر اضافه وزن دارید، بهتر است به فکر لاغر کردن باشید. با کاهش وزن نیرویی که به پا وارد می شود، کمتر شده و فشار روی خار پاشنه نیز کمتر می شود.

• حرکات کششی

کشش عضلات ساق پا و اطراف آن و پلانتار فاشیا فشار و گرفتگی خار پاشنه را کاهش می دهد. در ادامه چند حرکت کششی ساده و مفید را توضیح می دهیم:

• خم کردن پا

برای انجام این حرکت باید بنشینید و پاها را روی هم بیاندازید. پنجه پا را با دست بگیرید و آن را به طرف قفسه سینه بکشید. 30 ثانیه در این حالت بمانید و سپس پا را رها کنید. این حرکت کششی را 5 بار برای یک پا تکرار کنید، سپس پای دیگر را رو بیاندازید و کشش را برای این پا هم انجام دهید.

• کشش ساق پا

برای انجام این حرکت باید روبه روی دیوار بایستید و به اندازه یک بازو از آن فاصله بگیرید. یک پا را اندکی جلوی پای دیگر بگذارید و به جلو خم شوید، سپس دست ها را تقریباً در ارتفاع شانه، روی دیوار بگذارید. زانوها را خم کنید و مفصل های ران را اندکی به جلو فشار دهید تا کشش را در ساق پا حس کنید. 10 ثانیه در این حالت بمانید، سپس پاها را صاف کنید. حرکت را ده بار تکرار کنید، سپس جای پاها را عوض کنید و پای دیگر را جلو بگذارید.

---