درد و بی حسی پاها در بیماران دیابتی

دکتر علی نقره کار [ متخصص درد ]آدرس وب سایت : www.dr-noghrekar.ir
آدرس مطب : تهران، میدان آرژانتین، ابتدای خیابان الوند، ساختمان مرکزی پزشکان،طبقه اول تلفن مطب : 88670088 - 021

مشکل دیابت یا همان بیماری مرض قند، همان طور که از نامش پیداست؛ به علت سطح بالا و کنترل نشده قند خون به وجود می آید. شاید در کوتاه مدت این اتفاق مشکل خاصی را به وجود نیاورد، ولی با گذشت زمان ممکن است باعث بروز مشکلات جدی تر مانند دردهای مختلف، بی حسی و حتی آسیب به پاها شود.

افراد دیابتی معمولاً نگران ابتلا به مشکل نوروپاتی (آسیب دیدگی عصب ها)، ترک خوردن کف پا، عفونت و چرک، زخم یا علائم دیگری که نشان از وجود عفونت و مشکل در پاها دارند، هستند. اگر شما هم نگران این مشکلات هستید و یا نشانه هایی هر چند کوچک در این رابطه مشاهده می کنید، بهتر است پیش از هر چیز به پزشک مراجعه کنید.

نوروپاتی

در این جا میخواهیم به علل و عوامل بی حس شدن پا بپردازیم. بی حس شدن پاها معمولاً نشانه آسیب دیدگی اعصاب است. این مشکل یکی از عوارض بلند مدت ابتلا به دیابت نوع دو است. نوروپاتی به دلیل کنترل نامناسب قند خون که به مدت طولانی ادامه پیدا کند، به وجود می آید. قانون کلی و ساده در مورد دیابت را به این صورت بیان کرد که هر چقدر قند خون از میزان طبیعی افزایش بیشتری داشته باشد و هر چقدر که مدت بالا بودن قند طولانی تر شود، خطر بروز نوروپاتی بیشتر می شود. مشکل اصلی این است که عصب هایی که تحت تأثیر قند بالای خون قرار می گیرند معمولاً طولانی ترین و بلند ترین عصب های بدن هستند.

یعنی عصب هایی که از ستون فقرات تا انگشتان پا کشیده شده اند. به همین دلیل است که مرض قند اول بر روی عصب های پا تأثیر می گذارد نه دست ها یا جاهای دیگر. نکته دیگر در مورد نوروپاتی ناشی از دیابت این است که در بیشتر موارد این مشکل به صورت متقارن و برای هر دو پا اتفاق می افتد. بنابراین همان طور که گفتیم کنترل سطح قند خون عامل مهمی در جلوگیری از مشکلات بعدی به خصوص نوروپاتی، است.

عوارض دیگر نوروپاتی دیابتی

شاید فکر کنید که تنها مشکلی که نوروپاتی عصبی در بدن ایجاد می کند ایجاد احساس بی حسی در لمس پاها است ولی متأسفانه اینطور نیست. نوروپاتی ناشی از دیابت ممکن است علاوه بر ایجاد بی حسی یا کم حسی پاها، موجب دردهای مختلف و حتی آسیبهای فیزیکی به پا شود. کسانی که به نوروپاتی مبتلا هستند، ممکن است تغییرات ظاهری پاهایشان را هم مشاهده کنند. نوروپاتی شکل فیزیکی پا را هم تغییر می دهد. نتیجه آن است که پاهای کسانی که به نوروپاتی ناشی از دیابت مبتلا هستند دیگر در کفش های معمولی به خوبی جا نمی شود.

البته فهرست مشکلات ناشی از نوروپاتی به این جا ختم نمی شود. نوروپاتی می تواند باعث خشک شدن پوست و در نتیجه آسیب دیدن آن شود. نتیجه این آسیب های پوستی، پینه و زخم های مختلف بر روی پا است. زخم های روی پا علاوه بر زشتی، درد و اذیت، باعث کند شدن و کاهش جریان خون شده و موجب می شوند؛ وضع از قبل وخیم تر شود. بی حس شدن پاها هم در این موقعیت کار مراقبت از پاها را به شدت سخت می کند. یک فرد معمولی به محض آسیب دیدن پا، درد را حس می کند و در نتیجه خواسته یا ناخواسته توجهش به پاهایش جلب می شود و از آن مراقبت می کند در صورتی که فردی که در ناحیه پاها احساس زیادی ندارد، متوجه جراحات و آسیب هایی که پا می بیند نمی شود.

همین مسئله باعث می شود که احتمال و خطر آسیب دیدگی پاها و عفونت و در نهایت نیاز به جدا کردن بافت ها یا قطع کردن پاها بسیار بیشتر شود.
به همین دلیل است که افرادی که دیابت دارند در معرض خطر آسیب دیدگی های جدی در ناحیه پا و قطع عضو می باشند. برای درک بهتر وخامت وضعیت این بیماران شاید بد نباشد به آمار مربوط به قطع پا در آمریکا در سال 2010 اشاره کنیم. در این سال تقریباً 73 هزار نفر به علت آسیب های غیر ضایعه ای که مبتلا به دیابت بودند تحت درمان قرار گرفتند و از ناحیه زیر ران تحت عمل جراحی قطع عضو قرار گرفتند.

آمار و ارقام واقعاً هولناک است ولی خبر خوب این است که قطع عضو ناشی از قند خون قابل پیش گیری است. راه حل آن شاید آسان نباشد ولی کاملاً عملی بوده و پیچیده نیست. کافی است مراقب وضعیت دیابت تان باشید تا خیالتان از بابت پاها هم راحت باشد.

مراقبت از پاها در بیماران دیابتی

به غیر از آن بهتر است همیشه یک چیز محافظ برای پاها در نظر داشته باشید (بپوشید) تا از آسیب های محیطی ناخواسته به پا جلوگیری کنید. ممکن است به غیر از نوروپاتی مشکل گردش خون در پا هم داشته باشید که در این صورت می توانید از متخصص مراقبت از پا یا متخصص غدد مشورت بخواهید. شاید احساس مور مور شدن یا کمی بی حسی در پاها داشته باشید. یا ممکن است نشانه های مختلف مثل ترک خوردن پوست، عفونت، زخم، پوسته پوسته شدن و ... در پاها ببینید. وقتی پاها در چنین وضعیتی قرار می گیرند یعنی اینکه وضعیت آنها چندان خوب نیست. پس همان طور که گفتیم اولین کاری که باید بکنید این است که به یک پزشک متخصص مراجعه کنید.

مؤثر ترین راه برای پیش گیری از بروز این مشکلات و رسیدن به این مرحله این است که دیابت و قند خون تان را تحت کنترل بگیرید. می توان گفت که در میان آسیب های مختلفی که پا ممکن است در اثر دیابت ببینید، آسیب عصبی بدترین و سخت ترین شان است. پس هر طور شده باید در جهت بهبود دیابت قدم برداشت. کنترل فشار خون و کلسترول هم از موارد دیگری هستند که باید حتماً به آنها توجه کرد. لیپید یا ترکیبات چربی از مواردی هستند که اثر غیر مستقیم ولی مهمی بر وضعیت نوروپاتی دارند.

از طرف دیگر ورزش و تغذیه سالم و داشتن فعالیت بدنی مناسب و کنترل وزن می تواند اثرات منفی قند خون را تا حد زیادی خنثی کند و همچنین به بهبود آن، کمک نماید و به این شکل مشکلات قلبی و عروقی و کلسترول تا حد زیادی از بین می روند. در شرایط مشابه، افرادی که چاقی یا اضافه وزن دارند، بیشتر دچار مشکل نوروپاتی می شوند. به غیر از مشکل نوروپاتی، مشکل ورم مفاصل و دردهای مختلف پا هم به مشکلات ناشی از قند خون اضافه می شوند که علاوه بر کاهش کیفیت زندگی، درمان را هم سخت تر می کنند.

اهمیت مراجعه به پزشک در مبتلایان به دیابت

یکی از محاسن مراجعه به پزشک از همان ابتدای کار این است که پزشک احتمالات مختلف و مشکلات مختلفی که باعث بروز مشکل شده اند را بررسی می کند. پزشک ممکن است وضعیت ویتامین ب در بدن تان را هم بررسی کند تا از عدم کمبود آن مطمئن شود. چرا؟ به این دلیل که یکی از رایج ترین داروها برای درمان دیابت استفاده از داروی متفورمین (Metformin) است. از اثرات جانبی این دارو این است که فرد مصرف کنند دچار کاهش فولیک اسید یا ویتامین ب می شود. البته این کاهش ویتامین ب در بدن شدید نیست و فقط در حدود 10 درصد کاهش دیده می شود.

به همین دلیل پزشک باید از وضعیت مناسب ویتامین ب در بدن بیمار مطمئن گردد. نوروپاتی تقریباً مهمترین و خطرناک ترین عارضه ابتلا به قند خون است. علتش هم این است که عصب های آسیب دیده ای که به مدت طولانی در شرایط نامناسب قرار گرفته اند دیگر تجدید و یا ترمیم نمی شوند. یعنی با این که کنترل قند خون به کاهش عوارض جانبی یا پیش گیری و تأخیر آسیب ها کمک می کند، ولی وقتی عصب ها به مدت طولانی آسیب دیده باشند، دیگر این روش ها فایده ای نخواهد داشت. البته این مورد به این معنی نیست که اگر عصب ها دچار آسیب شدید شدند دیگر همه چیز را رها کنید! نه! درست بر عکس. پس از آسیب دیدگی عصب ها شما باید حتی بیش از پیش مراقب خودتان باشید، رعایت دستورالعمل های پیشگیرانه به کاهش علائم دیگر دیابت و بهبود آن کمک می کند.
همچنین در سالهای اخیر تحقیقات مختلفی در مورد ترمیم عصب های آسیب دیده انجام شده است که تا حدی امید به بازیابی عصب ها را زنده کرده است. در سال 2015 مطالعاتی در این زمینه بر روی موش ها انجام شد. در این مطالعه اثر روغن ماهی (و به طور خاص تر اسیدهای چرب امگا-3) بر نوروپاتی بررسی شد. نتیجه ای که این تحقیق گرفت این بود که اسیدهای چرب به کاهش سرعت آسیب نوروپاتی و حتی معکوس کردن فرآیند (یعنی شروع بهبودی و ترمیم آن) کمک می کند.

بهترین حالت برای مبتلایان به دیابت این است که بتوانند پیش از این که حتی فرآیند آسیب عصبی آغاز شود از آن جلوگیری کنند. تشخیص بهتر و دقیق تر، درمان های مؤثرتر و همکاری بهتر بیمار با پزشک عملاً می تواند از بروز مشکلات مربوط به دیابت به خصوص نوروپاتی جلوگیری کند. با این کار، دیگر بیمار مجبور نمی شود تحت درمان های پیچیده و سخت قرار گیرد و همه چیز خیلی ساده تر حل و فصل می شود. این دقیقاً همان نکته ای است که تمام بیماران مبتلا به دیابت باید به آن توجه کنند.
بنابراین اگر به دیابت مبتلا هستید، بهترین کاری که می توانید برای پیشگیری از وخیم شدن اوضاع کنید مراجعه به پزشک و رعایت پیشنهادها و راهکارهایی است که به شما می دهد، است.

اغلب بیماران دیابتی از دردهای سوزشی مخصوصا در ناحیه کف پا و روی پا شکایت دارند، اغلب علایم دوطرفه است، و بیمار احساس میکند روی قلوه های سنگی با دمپایی ابری راه میرود. گاهی سوزش پاها آنقدر شدید است که کیفیت زندگی فرد را به شدت کاهش میدهد و فرد احساس میکند مثلا بر روی ذغال داغ گام بر میدارد، در این موارد ممکن است فقط با کنترل قند، مشکل بیمار حل نشود و نیاز باشد پزشک داروهای خاصی جهت درمان دردهای نوروپاتی تجویز کند.