آرتروز زانو یکی از شایعترین مشکلات اسکلتی - عضلانی در بین افراد میانسال و سالمند است. آرتروز می تواند تمام مفاصل بدن را درگیر کند اما زانو، لگن، ستون فقرات و دست بیش از سایر مفاصل دچار آرتروز می شوند. مفصل زانو از اتصال استخوان های ران، درشت نی و کشکک ایجاد شده است.

برای حرکت بهتر مفصل، انتهای این استخوان ها توسط غضروف مفصلی پوشیده شده تا یک سطح صاف و لغزنده به وجود آید. در آرتروز، غضروف مفصلی تخریب شده و باعث ساییده شدن استخوان ها بر روی هم می شود که در نهایت منجر به درد، تورم، خشکی مفصل و ایجاد مشکل در انجام فعالیت های روزانه می گردد.

علت آرتروز زانو

عواملی که باعث ایجاد آرتروز زانو می شوند عبارت اند از:

• سن: با افزایش سن میزان بروز آرتروز در افراد بیشتر می شود. هرچند بسیاری از افراد میانسال که روند آرتروز در آن ها آغاز شده، ممکن است هیچ گونه علامتی نداشته باشند. اما به تدریج و با بالاتر رفتن سن تغییرات مربوط به آرتروز بیشتر نمایان می شود.
• ژنتیک: یکی دیگر از فاکتور های موثر بر ایجاد آرتروز، زمینه ی ژنتیکی در خانواده است که با افزایش بروز و همچنین افزایش شدت علائم آرتروز همراه است.
• جنس: به طور کلی آرتروز در خانم ها بیشتر از آقایان دیده می شود.
• چاقی: اضافه وزن و چاقی از عوامل مهم و تاثیر گذار در ابتلا به آرتروز محسوب می شود و باعث تشدید علائم در فرد مبتلا می گردد. همچنین در افرادی که وزن پایینتری دارند پاسخ به درمان های غیرجراحی و حتی جراحی تعویض مفصل زانو بهتر و طولانی تر از سایر بیماران است.
• آسیب های مکرر زانو: در بعضی از مشاغل سنگین که شامل زانوزدن های مکرر و بلند کردن اجسام سنگین می شود، صادق است. در این افراد به دلیل فشار زیادی که به زانو وارد می آید احتمال ابتلا به آرتروز زانو بیشتر است. این افراد ممکن است در سن کمتری نسبت به همسالان خود دچار آرتروز شوند.

• بیماری های زمینه ای: افراد مبتلا به روماتیسم مفصلی و یا بعضی بیمار های متابولیک خاص (مانند اضافه بار آهن) بیشتر در معرض ابتلا به آرتروز قرار دارند.

علائم و نشانه های آرتروز زانو

معمولا علائم و نشانه های آرتروز به آهستگی پیشرفت می کند و با گذشت زمان بدترمی شود. علائم شایع آن عبارتند از:

• درد در حین فعالیت و بعد از آن
• مشکل شدن بعضی از فعالیت های روزانه مانند بلند شدن از روی صندلی و توالت، بالا و پایین رفتن از پله
• احساس خشکی در مفصل که معمولا صبح بعد از بیدار شدن از خواب و یا بعد از بی تحرکی ایجاد می شود و کمتر از نیم ساعت ادامه دارد.
• کاهش دامنه ی حرکت طبیعی مفصل
• تغییر شکل مفصل زانو و زانوی پرانتزی
• درمان ارتروز زانو - راه های درمانی ارتروز زانو

تشخیص آرتروز زانو

تشخیص آرتروز زانو بر اساس معاینه بالینی توسط پزشک و همچنین به کمک عکس رادیولوژی صورت می گیرد. تصویربرداری های بیشتر مانند ام آر آی (MRI) در تشخیص آرتروز کاربردی ندارند و در صورت صلاح دید پزشک، برای بررسی سایر علل درد زانو و رد سایر اختلالات استفاده می شوند.

درمان آرتروز زانو

آرتروز درمان قطعی ندارد و تا قبل از جراحی تعویض مفصل، گزینه های درمانی موجود با هدف کاهش درد، بهبود عملکرد و همچنین افزایش تحرک بیمار انجام می شود. گزینه های اولیه شامل درمان های غیر دارویی و اصلاح سبک زندگی بیمار مانند رژیم غذایی سالم، کاهش وزن و افزایش فعالیت فیزیکی می باشد.

درمان های بعدی عبارتند از انواع داروهای خوراکی و موضعی، ورزش درمانی، فیزیوتراپی، تجویز کفش و کفی مناسب، بریس و زانو بند، استفاده از مدالیته های فیزیکی پیشرفته مانند لیزر پرتوان ، تکار تراپی، مگنت تراپی و همچنین انواع تزریق های داخل مفصل زانو شامل ترکیبات کورتون، هیالورونیک اسید، گاز ازن و پلاسمای غنی از پلاکت. باتوجه به شدت علائم و شرایط هر بیمار، یک و یا ترکیبی از این درمان ها انتخاب می شود.

کاهش وزن:

کاهش وزن یکی از ارکان اصلی درمان آرتروز زانو است. حتی مقادیر کم کاهش وزن (حداقل ۵ کیلوگرم) تاثیر بسزایی در کنترل علائم بیماری دارد. هرچقدر میزان اضافه وزن کمتر باشد، پاسخ به درمان های غیرجراحی، بهتر و طولانی تر خواهد بود.

ورزش:

هدف از ورزش افزایش میزان فعالیت فیزیکی و تقویت عضلات اطراف زانو است. بهترین و دردسترس ترین ورزش برای افراد مبتلا به آرتروز زانو، پیاده روی در سطوح هموار با استفاده از کفش مناسب است که علاوه بر بهبود علائم آرتروز باعث پیشگیری از بیماری های قلبی-عروقی، فشارخون و دیابت نیز می گردد. پیاده روی بر روی تردمیل با سطح صاف و بدون شیب هم برای این افراد توصیه می شود.

ازدیگر ورزش های مورد توجه استفاده از دوچرخه ثابت می باشد که بهتر است برای کاهش فشار وارده به زانو، ارتفاع صندلی افزایش یابد. در افرادی که به دلیل درد زیاد و یا اضافه وزن قادر به پیاده روی نیستند ورزش های آبی مانند پیاده روی درآب جایگزین مناسبی است. تمرینات تقویتی عضلات اطراف زانو به کاهش درد، بهبود عملکرد و افزایش پایداری مفصل زانو کمک می کند.

داروهای ضد درد و ضد التهاب:

شایع ترین داروها در درمان آرتروز استامینوفن و ایبوبروفن هستند. درصورت مصرف بیشتر از ده روز دارو و عدم بهبود علائم بهتر است به پزشک مراجعه شود تا درصورت لزوم داروهای ضد التهاب قویتر تجویز شود.

مصرف خودسرانه و طولانی مدت این داروها با افزایش بروز عوارض جانبی همراه است و بهتر است از آن اجتناب شود.همچنین داروهای خوراکی شامل ترکیبات گلوکزآمین، کندروئیتین، زردچوبه و یا سویا-آووکادو می توانند به کاهش درد در بعضی از بیماران کمک می کند. بهتر است مصرف این داروها تحت نظارت پزشک معالج صورت گیرد. داروهای موضعی مانند پماد فلفل (کپسایسین) و ترکیبات حاوی رزماری، منتول و گیاه پنجه شیطان هم در تسکین درد بیماران موثر هستند.

کفش و کفی و بریس:

در صورت نیاز و تحت نظارت پزشک متخصص طب فیزیکی و توانبخشی استفاده از بریس و کفی می تواند به کاهش علائم و بهبود تحرک بیمار کمک کند. در بیماران با درد شدید، تغییر شکل زانو و عدم تعادل حین راه رفتن، استفاده از عصا و یا واکر توصیه می شود.

بهتر است استفاده از کفی و بریس تحت نظارت پزشک متخصص طب فیزیکی و توانبخشی باشد تا از صرف هزینه ی اضافی و نابجا جلوگیری گردد. انتخاب کفش مناسب می تواند به کاهش علائم حین راه رفتن و همچنین تحمل بیشتر پیاده روی کمک کند.

فیزیوتراپی:

استفاده از مدالیته های فیزیوتراپی مانند سرما درمانی، گرما درمانی، الکتروتراپی و اولتراسوند از درمان های شایع در زمان تشدید درد و عدم پاسخ به داروهای خوراکی می باشد. طبق تجویز پزشک معالج ،جلسات فیزیوتراپی برای بیمار انجام می شود.علاوه بر استفاده از این مدالیته ها، تمرینات تعادلی و آموزش روش های مناسب جهت انجام فعالیت های روزانه به گونه ای که کمتر باعث درد شوند در جلسات فیزیوتراپی صورت می پذیرد.

لیزر درمانی:

یکی دیگر از مدالیته های پر کاربرد در زمینه درمان آرتروز زانو، لیزر است. لیزر (Laser) مخفف عبارت “Light Amplification by Stimulated Emission of Radiation” بوده و به بیان دیگر لیزر دستگاهی است که نور گسیل شده از اتم ها و مولکول ها را به صورت موازی و هم جهت درآورده و در نهایت یک موج نور متمرکز و قوی تشکیل می دهد. لیزر یک روش درمانی غیر تهاجمی است. اثرات ضد درد آن نیاز به مصرف مسکن ها را کاهش می دهد، به راحتی قابل استفاده بوده ودر صورتی که توسط فرد متخصص و آموزش دیده انجام شود عوارضی ندارد.

بطور خلاصه لیزر باعث تحریک تکثیر سلولی شده وبا افزایش تشکیل عروق، خون رسانی به بافت ها را تقویت می کند. علاوه بر این لیزر دارای اثرات ضد التهابی بوده و به ترمیم بافت های آسیب دیده کمک می کند.

لیزر پرتوان:

پیش از این، بیشتر دستگاه های لیزر مورد استفاده در بیماری های اسکلتی عضلانی جزو گروه کم توان (Low Level Laser Therapy)بوده اند اما اخیرا گروهی از این لیزرها با کارایی بیشتر معرفی شده اند که به آن ها لیزر پرتوان (High Intensity Laser Therapy) گفته می شود. لیزر پرتوان باعث تحریک میتوکندری ها (مرکز سوخت و ساز سلولی)، کاهش ادم (ورم) بافتی و افزایش خون رسانی به بافت آسیب دیده شده و با تحریک پایانه های عصبی، اثرات ضد درد خود را اعمال می کند.

تکارتراپی:

واژه تِکار (TECAR) مخفف Transfer Energy Capacitive And Resistive است و یکی از جدیدترین روش های کاهش درد به شمار می آید و در آن از امواج رادیوفرکانس جهت انتقال انرژی به بافت استفاده می شود. فواید درمانی تکارتراپی روی بدن توسط اثرات غیرگرمایی و گرمایی اعمال می شود. اثرات غیر گرمایی با ورود امواج رادیو فرکانس به بافت و انتقال جریان الکترومغناطیسی ایجاد می شود.

جریان الکترومغناطیسی باعث حرکت سریع تر یون های موجود در بافت و در نتیجه افزایش فعالیت سیستم لنفاوی شده که اثرات مطلوبی مانند کاهش تورم و التهاب را به دنبال دارد. اترات گرمایی تکار تراپی بر مبنای اتساع عروق است و با افزایش جریان خون در بافت هدف، منجر به افزایش رساندن اکسیژن و مواد مغذی به بافت تحت درمان و در نتیجه تسریع بهبود بافتی، کوتاه شدن مدت زمان ریکاوری، کاهش درد و افزایش دامنه حرکتی مفاصل می شود.

مگنت تراپی:

مگنت تراپی یکی دیگر از درمان های فیزیوتراپی و توانبخشی است که در آرتروز زانو استفاده می شود و طی آن بدن در معرض یک میدان مغناطیسی با فرکانس پایین قرار می گیرد. اساس مگنت تراپی بر مبنای تحریک بافتی و سلولی است. بدن ما به طور طبیعی دارای میدان الکتریکی و مغناطیسی است. سلول های بدن حاوی یون هایی هستند که می توانند تحت تأثیر نیروهای مغناطیسی قرار بگیرند.

هنگامی که بافت در معرض میدان مغناطیسی پالسی قرار می گیرد، جریان الکتریکی ضعیفی ایجاد شده و تمام سلول هایی که در معرض آن قرار دارند فعال می شوند. باور بر این است که اگر یک میدان مغناطیسی نزدیک بدن قرار گیرد، می تواند عملکرد میدان های مغناطیسی بدن را همسو و متعادل کند.

میدان های الکترومغناطیسی پالسی با بهبود نفوذپذیری غشای سلولی باعث ایجاد اثرات ضد التهابی، کاهش تورم و کاهش درد بیمار می شوند. همچنین با اتساع عروق خونی و درنتیجه افزایش خونرسانی موضعی، به ریلکس شدن عضلات و بافت های اطراف کمک می کند.

تزریق داخل مفصلی کورتون:

در صورت عدم پاسخ درد زانو به درمان های گفته شده و یا در بیمارانی که به صورت حاد دچار تشدید درد، تورم و گرمی در مفصل زانو شده اند، تزریق داخل مفصلی کورتون به بهبود سریع علائم کمک می کند. بسیاری از بیماران به دلیل نگرانی از ایجاد پوکی استخوان به دنبال تزریق داخل مفصلی کورتون، از پذیرفتن این درمان اجتناب می کنند در حالیکه تزریق داخل مفصلی نسبت به مصرف خوراکی و یا تزریق عضلانی ترکیبات کورتونی، عوارض بسیار ناچیزی دارد و سبب ایجاد و یا تشدید پوکی استخوان نمی شود.

تزریق هیالورونیک اسید:

این داروها که به اشتباه به عنوان غضروف ساز شناخته می شوند باعث افزایش لغزندگی و کاهش اصطکاک در فضای مفصل می گردند که در نهایت به کاهش درد، بهبود عملکرد و افزایش انعطاف پذیری و دامنه ی حرکت مفصل زانو منجر می شوند.

تزریق پلاسمای غنی از پلاکت (PRP):

خون از دو قسمت پلاسما و سلول های خونی تشکیل شده است. پلاسما بخش مایع خون ماست که از آب و پروتئین تشکیل شده است. پلاسما باعث تسهیل حرکت گلبول های قرمز و سفید درون رگ می شود. پلاکت ها ذرات کوچکی هستند که در تشکیل لخته خون و ترمیم بافتی مشارکت دارند.

برای تهیه ی پلاسمای غنی از پلاکت یا پی آرپی ابتدا ۳۰ تا ۴۰ سی سی خون از بیمار گرفته شده و سپس به وسیله دستگاهی به نام سانتریفیوژ پلاسمای خون که غنی از پلاکت است از سلوال ها جدا می شود. این پلاسما که بعد از این مراحل پی آرپی نامیده می شود به وسیله سرنگ از داخل لوله برداشته شده و برای تزریق آماده است. به دنبال تزریق پی آر پی زانو ، پلاکت های موجود در آن در محل آسیب پراکنده شده و مواد ترمیم کننده ترشح می کنند و پروسه ترمیم بافتی شروع می شود.

تزریق داخل مفصلی گاز ازن:

ازن یک گاز بی رنگ و بدبو است که از سه اتم اکسیژن تشکیل شده و عملکرد اصلی آن حفاظت در برابر اشعه ماورا بنفش خورشید است. علی رغم برخی عوارض نامطلوب مانند اثرات سمی بر سیستم تنفسی، ازون تراپی اثرات درمانی بسیار زیادی نیز دارد. با توجه به این که گاز ازن خاصیت ضد التهابی بالایی دارد، نسبتا سریع الاثر است و محدودیت های تزریق کورتیکواستروئید (کورتون) را ندارد.

از شایعترین بیماری های اسکلتی - عضلانی که ازن تراپی در آن ها کاربرد دارد می توان به آرتروز زانو و بیرون زدگی های دیسک اشاره کرد.

به دنبال تزریق داخل مفصلی در فرد مبتلا به آرتروز زانو، گاز ازن در مایع مفصلی حل می شود. سپس از آزادسازی مواد التهابی و آنزیم های تخریب کننده ی غضروف جلوگیری کرده و با متوقف ساختن چرخه درد و التهاب، اثرات ضد التهابی خود را بدون اینکه منجر به تخریب غضروف شود، اعمال می کند. همچنین گاز ازن با تحریک فیبروبلاست ها و آنزیم های آنتی اکسیدان، اثر محافظتی بر روی غضروف مفصل دارد و قابلیت بازسازی و ترمیم نسبی در غضروف مفصل ایجاد می کند.

---