دستگاه های مورد استفاده در رادیولوژی

دکتر غلامرضا سیف [ متخصص رادیولوژی و سونوگرافی ]آدرس وب سایت : www.drseif-radiology.ir
آدرس مطب : تهران ، یوسف آباد ، خیابان فتحی شقاقی ، بین چهلستون و بیستون ، راديولوژي و سونوگرافي شقایق تلفن مطب : 88553155 - 021

رادیولوژی یا علم تصویربرداری، شاخه‌ای از پزشکی است که با انرژی تابشی در تشخیص و درمان بیماری‌ها سر و کار دارد. رادیولوژی که همچنین به عنوان تصویربرداری تشخیصی نیز شناخته می‌شود، ابزاری است که پزشکان می‌توانند توسط آن، آنچه را که در بدن اتفاق می‌افتد دیده و درک کنند. قبل از ظهور رادیولوژی، فقط با مرگ بیمار، پزشکان می‌ توانستند ارگان‌ های داخلی را مورد بررسی قرار داد.

در رادیولوژی از اشعه استفاده شده و از تصاویر استفاده نمی‌شود. این نوع تصویربرداری مستقیماً از اشعه یونی استفاده می‌ کند. به طور کلی می‌ توان گفت رادیولوژی یک تخصص در پزشکی است که به تولید تصاویر داخلی بدن از طریق عوامل مختلف فیزیکی، میدان مغناطیسی و غیره می‌پردازد و از این تصاویر برای تشخیص و در حد کمتری برای پیش‌آگاهی و درمان بیماری‌ها استفاده می‌ کند. هدف از رادیولوژی تشخیص مشکلات داخلی، جلوگیری از ایجاد صدمه و درد قبل از اینکه این بیماری خیلی جدی شود است؛ زیرا پزشکان را قادر می‌ سازد تا بیماری‌ ها را سریع‌ تر و دقیق‌ تر تشخیص دهند.

دستگاه رادیولوژی

اشعه ایکس یا رنتگن در طبیعت، زیاد وجود ندارد. برای کاربرد پزشکی این پرتوها باید به وسیله لامپ‌هایی که برای این منظور ساخته شده‌اند تولید شود. در لامپ مولد اشعه ایکس که شبیه لامپ‌های کاتودیک است، با بمباران الکترونی قطعه فلز مقاوم و کوچکی که از جنس تنگتن در قطبی از لامپ به نام کانون قرار دارد، ترازهای انرژی الکتریکی در این فلز به هم می‌خورد و انرژی ناشی از جابجایی الکترون‌ها به صورت اشعه ایکس بیرون می‌آید. الکترون‌هایی که مورد استفاده قرار می‌گیرند از سیم‌پیچ کوچکی در قطب منفی لامپ تولید می‌شوند و به کمک خلأ درون لامپ و تحت تأثیر اختلاف پتانسیل که از یک ژنراتور تولید می‌شود، به کانون لامپ برخورد می‌کنند.

دستگاه‌ های مورد استفاده در رادیولوژی

دستگاه‌هایی که با اشعه ایکس کار می‌کنند.

• X-Ray: این دستگاه معمولاً در تشخیص بیماری‌های استخوان و ریه استفاده می‌شود.
• ماموگرافی: این دستگاه اغلب در تشخیص بیماری‌های سینه استفاده می‌شود. همچنین بعد از ۴۰ سالگی به عنوان یک ابزار غربالگری از آن استفاده می‌شود.
• تراکم سنجی استخوان: این دستگاه اغلب در تشخیص پوکی استخوان استفاده می‌شود. دستگاه، میزان تراکم استخوان در بیمار را اندازه‌گیری می‌کند.
• توموگرافی کامپیوتری CT: برای تشخیص بیماری‌های کل بدن استفاده می‌شود.
• آنژیوگرافی: برای تشخیص بیماری‌های عروقی استفاده می‌شود. درمان بیماری‌های عروقی نیز با دستگاه آنژیوگرافی انجام می‌شود. از تجهیزات مختلفی برای ورود به ورید استفاده می‌شود. سپس با داخل شدن داروها به داخل ورید، رگ قابل‌مشاهده است.

دستگاه‌هایی که با امواج صوتی کار می‌کنند:

• سونوگرافی: متداول‌ترین وسیله پزشکی در درمان بیماری اندام‌های شکم است. همچنین این دستگاه در نظارت بر بارداری استفاده می‌شود و ضرری برای بیمار ندارد.
• سونوگرافی داپلر رنگی : در تشخیص بیماری‌های عروقی استفاده می‌شود. همچنین به وسیله آن، خونرسانی بسیاری از اندام‌ها نیز ارزیابی می‌شود. از این سونوگرافی در بارداری نیز استفاده می‌شود.

دستگاه‌هایی که با امواج فرکانس رادیویی کار می‌کنند:

• MRI: این دستگاه، برای تشخیص بیماری‌های تمام ساختارهای بدن، به ویژه ساختارهای رباط‌های مغزی و عضلانی استفاده می‌شود. همچنین در بررسی اندام‌های شکم به طور گسترده‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد.

عملکرد دستگاه رادیولوژی

پرتو ایکس ری اولیه

منبع اشعه ایکس لوله اشعه ایکس است. اشعه ایکس در یک منطقه بسیار کوچک در داخل لوله تشکیل می‌شود. از این مرحله، اشعه ایکس به فضا منحرف می‌شود. لوله اشعه ایکس توسط یک محفظه لوله سرب‌دار احاطه شده است. قسمتی از اشعه ایکس پراکنده توسط محفظه لوله جذب می‌شود. اشعه ایکس ایجاد شده، از طریق شکافی به نام درگاه لوله از محفظه خارج می‌شود. تابشی که از لوله خارج می‌شود، تابش اولیه نامیده می‌شود.

به ناحیه مربعی اشعه ایکس که به بیمار و میز اشعه ایکس برخورد می‌کند، میدان تابش گفته می‌شود. یک خط خیالی در مرکز پرتوی اشعه ایکس و عمود بر محور طولانی لوله اشعه ایکس، اشعه مرکزی نامیده می‌شود. اشعه مرکزی در موقعیت‌یابی بیمار مهم است؛ زیرا از این نقطه برای تراز کردن لوله اشعه ایکس با قسمت موردنظر از بدن بیمار، استفاده می‌شود.

عبور اشعه از بدن بیمار

طی قرار گرفتن در معرض رادیوگرافی، اشعه ایکس از لوله از طریق بیمار به گیرنده تصویر (IR) هدایت می‌شود. با عبور اشعه ایکس از بدن بیمار، برخی از آنها توسط بیمار جذب می‌شوند و برخی دیگر جذب نمی‌شوند. ساختارهای آناتومیک که دارای تراکم (جرم) بافتی بیشتری هستند، مانند استخوان، تابش بیشتری نسبت به بافت کم چگال، مانند عضله جذب می‌کنند.

این مرحله منجر به تابش الگویی با شدت متفاوت در پرتو اشعه ایکس از طرف بدن بیمار می‌شود. به این تابش، تابش باقی‌مانده یا تابش خروجی می‌گویند. این تابش در نهایت به IR منتقل می‌شود. اکنون IR شامل یک «تصویر دیده نشده» به نام تصویر نهفته است. این تصویر تا زمان پردازش در فسفرهای IR ذخیره می‌شود. در مرحله پردازش، تصویر پنهان به یک تصویر قابل مشاهده تبدیل خواهد شد.

سیستم گیرنده تصویر

سیستم IR شامل یک کاست است که حاوی صفحه تصویربرداری فسفر است. امروزه در بخش رادیولوژی، IR بخشی از سیستم تصویربرداری دیجیتال است. این کاست حاوی صفحه‌ای با فسفرهای خاص است که تصویر اشعه ایکس را تا زمان پردازش ذخیره می‌کند. کاست از فسفرهای صفحه در برابر آسیب و آلودگی محافظت می‌کند. صفحات IR در اندازه‌های استاندارد ارائه می‌شوند.

نحوه انجام رادیولوژی

بعد از اینکه تکنیسین رادیولوژی خوب در تهران ، بیمار را در وضعیت مناسب قرار داد و اندامی که قرار است تصویربرداری کند را عکسبرداری کرد، او را در وضعیت مناسبی قرار می‌دهد. بعد از آن یک صفحه فلزی که مخصوص فیلم رادیولوژی می‌باشد را زیر اندام یا کنار آن قرار می‌دهد که به آن صفحه کاست Cassette می‌گویند. در مرحله بعد منبع اشعه ایکس که بر روی دسته فلزی خاصی قرار گرفته را در نزدیکی اندام قرار می‌دهد به طوری که قسمتی از اندام که نیاز به تصویربرداری دارد بین منبع اشعه ایکس و کاست قرار گیرد. از بیمار خواسته می‌شود تا در همین وضعیت بی‌حرکت باقی بماند.

تکنسین رادیولوژی اتاق را ترک کرده و در اتاق مجاور کلید تولید اشعه ایکس را می‌فشارد. تابش اشعه ایکس به اندام مورد نظر در کسری از ثانیه صورت می‌گیرد. در بسیاری اوقات عکس‌برداری از اندام در دو یا چند جهت انجام می‌شود به این معنی که چند عکس از اندام از زاویه‌های مختلف گرفته می‌شود. در این موارد تکنسین رادیولوژی مجدداً اندام را در وضعیت دیگری قرار داده و مراحل قبل را تکرار می‌کند. از بیمار خواسته می‌شود تا در اتاق دیگری منتظر بماند. در این فاصله زمانی فیلم رادیولوژی به اصطلاح ظاهر می‌شود یعنی فرآیندهای شیمیایی بر روی آن صورت می‌گیرد تا تصویر ایجاد شده بر روی آن قابل دیدن شود. در صورتی که کیفیت تصویر تهیه شده در حد مطلوب بود به بیمار اجازه داده می‌شود تا بخش رادیولوژی را ترک کند.

مزایای رادیولوژی

با استفاده از انواع روش‌ های تصویربرداری و رادیولوژی می‌ توان بسیاری از بیماری‌ ها را در سریع‌ ترین زمان و با دقیق‌ ترین روش‌ ها تشخیص داد. از جمله بیماری‌ ها و مشکلاتی که با تصویربرداری از بدن قابل تشخیص است می‌ توان به بیماری‌ های قلبی و عروقی، انواع سرطان‌ ها، بیماری‌ های ریوی، شکستگی استخوان و… اشاره کرد.

تشخیص بسیاری از بیماری‌ها بدون استفاده از رادیولوژی امکان‌پذیر نیست و در بعضی از مواقع عدم استفاده از آن، تشخیص را برای پزشک بسیار دشوار می‌کند. یکی دیگر از مزایای استفاده از رادیولوژی، تشخیص و نحوه عملکرد بدن پس از درمان و یا عمل جراحی و بررسی میزان موفقیت آن است. استفاده از رادیولوژی به پزشک این امکان را می‌دهد تا انواع مشکلات داخلی را تشخیص داده و در صورت نیاز به جراحی، این کار را انجام دهد. همچنین استفاده از تصویربرداری برای بیماران اورژانسی از اهمیت خاصی برخوردار است.

عوارض جانبی رادیولوژی

در مورد عوارض رادیولوژی می‌توان گفت که به دلیل استفاده از درصد پایینی از اشعه ایکس، دارای کمترین میزان خطر است و مزایای آن نسبت به عوارض خود به مراتب بیشتر است و به همین دلیل تنها برای خانم‌های باردار منع استفاده دارد.