عفونت ادراری ؛ عوارض پیشگیری و درمان

دکتر امیر بهنام فر [ فلوشیپ جراحی سرطان های دستگاه ادراری و تناسلی ]آدرس وب سایت : www.doctorbehnamfar.ir
آدرس مطب : اصفهان ، خیابان شیخ مفید ، بین چهارراه دهش و رکن الملک تلفن مطب : 36631677 - 031

عفونت ادراری (UTI) یکی از شایع ترین عفونت ها در انسان است که اصولاً هر قسمت از دستگاه ادراری یعنی کلیه ها، حالب ها، مثانه و مجرای ادراری را درگیر می کند. این عفونت بیشتر در بخش تحتانی دستگاه ادراری یعنی مثانه و مجرای ادراری خود را نشان می دهد. طبق آمار، زنان به میزان ۵۰% بیشتر از مردان در معرض ابتلا به عفونت ادراری قرار دارند. بروز این عفونت در مثانه می تواند دردناک و آزاردهنده باشد و در صورت سرایت آن به کلیه ها عواقب جدی ایجاد می شود. از علائم متداول آن می توان به تمایل شدید به دفع ادرار و احساس درد و سوزش هنگام ادرار اشاره کرد. عامل بیشتر عفونت های ادراری باکتری است؛ اما در برخی مواقع در اثر حضور و تکثیر قارچ ها و در موارد نادر ویروس ها نیز بروز می کند. عفونت ادراری معمولاً بر اساس علائم و آزمایش نمونه ادرار تشخیص داده می شود. پزشکان اغلب برای درمان انواع عفونت های دستگاه ادراری آنتی بیوتیک تجویز می کنند؛ اما شما می توانید از قبل اقداماتی برای پیشگیری و کاهش خطر ابتلا به عفونت ادراری انجام دهید. در صورت عدم درمان به موقع ممکن است این عفونت، به خصوص اگر ناحیه فوقانی دستگاه ادراری را درگیر کرده باشد، وارد خون و باعث سپسیس شود که یک واقعه تهدیدکننده زندگی است.

علت عفونت ادراری

عفونت ادراری معمولاً هنگامی رخ می دهد که باکتری ها از طریق پیشابراه به مجرای ادرار وارد شده و در مثانه تکثیر شوند. اگر چه سیستم ادراری به گونه ای طراحی شده که در مقابل نفوذ عوامل خارجی میکروسکوپی مقاوم باشد؛ اما گاهی بعضی از این خطوط دفاعی از بین می روند. هنگامی که این اتفاق می افتد، باکتری ها کشته نمی شوند و باعث عفونت می شوند. UTI عمدتاً در زنان شایع است و بر مثانه و پیشابراه تأثیر می گذارد. هر چیزی که باعث کاهش تخلیه ی مثانه شود یا دستگاه ادراری را تحریک کند می تواند منجر به عفونت ادراری شود. عواملی که می توانند باعث بروز عفونت ادراری شوند، شامل موارد زیر هستند:

• ارتباط جنسی
• بارداری
• شرایطی که باعث انسداد مجرای ادراری می شود مانند سنگ کلیه
• شرایطی که باعث می شود مثانه پر باشد و نتوان آن را خالی کرد.
• سوندهای ادراری
• سیستم ایمنی ضعیف بدنی
• کم آب نوشیدن
• مرطوب و آلوده نگه داشتن ناحیه ی تناسلی

عوامل خطرساز عفونت ادراری

• سن: احتمال این نوع عفونت در افراد مسن، بیشتر است.
• کاهش فعالیت و تحرک: پس از جراحی یا استراحت طولانی مدت در رختخواب رخ می دهد.
• انسداد مجاری ادراری: به دلایل مختلفی مانند بزرگ شدن پروستات، سنگ کلیه و تومور سرطانی اتفاق می افتد.
• بزرگی پروستات: یک عامل خطر اختصاصی در مردان است.
• استفاده ی طولانی مدت از کاتترهای ادراری: باعث انتقال باکتری ها به مثانه می شود.
• دیابت: به ویژه دیابت کنترل نشده احتمال ابتلا به عفونت را بیشتر می کند؛ زیرا سیستم ایمنی بدن قادر به مبارزه با عفونت هایی مانند UTI نیست.
• ناهنجاری های دستگاه ادراری در زمان تولد: مانع از خروج ادرار شده و ادرار در مثانه جمع می شود.
• استفاده از کاتتر ادراری: افرادی که خودشان به تنهایی قادر به ادرار کردن نیستند مانند افراد بستری در بیمارستان، افراد دارای مشکلات عصبی و افرادی که فلج هستند، برای ادرار کردن از لوله ی کاتتر استفاده می کنند. شانس عفونت دستگاه ادراری در این افراد بالا است.
• استفاده از آنتی بیوتیک های قوی: می تواند فلور طبیعی روده و دستگاه ادراری را مختل کند.
• ختنه: مردانی که ختنه شده اند نسبت به مردانی که ختنه نشده اند با احتمال UTI کمتری روبرو هستند.
• بی اختیاری مدفوع: در افرادی که دچار سکته ی مغزی و آسیب نخاعی شده اند دیده می شود.
• جراحی یا معاینه ی دستگاه ادراری
• عفونت ادراری قبلی: احتمال عود UTI به علت مقاومت آنتی بیوتیکی باکتری ها و مقاومت در مقابل سیستم ایمنی بدن، افزایش می یابد.
• سنگ کلیه: سنگ کلیه با انسداد مجرای ادرار مانع از تخلیه ی کامل ادرار می شود و احتمال بروز عفونت افزایش می یابد.
• سرکوب سیستم ایمنی بدن
• بیماری MS (مالتیپل اسکلروزیس).

علائم عفونت ادراری

1. فوریت در ادرار به صورت دائمی و قوی
2. احساس سوزش هنگام دفع ادرار
3. عبور مکرر و مقدار کمی از ادرار
4. رنگ ادرار تیره
5. قرمز بودن ادرار و یا به عبارتی وجود خون در ادرار
6. بد بو شدن ادرار
7. درد لگن در زنان به خصوص در مرکز لگن

انواع عفونت ادراری

عفونت می تواند در قسمت های مختلف دستگاه ادراری اتفاق بیفتد. هر نوع عفونت بر اساس جایی که قرار دارد، نام متفاوتی دارد.

• سیستیت (مثانه): علائم این عفونت می تواند شامل احساس نیاز زیاد به ادرار کردن، درد هنگام ادرار کردن، درد زیر شکم و ادرار کدر یا خونی باشد.
• پیلونفریت (کلیه ها): این می تواند باعث تب، لرز، حالت تهوع، استفراغ و درد در قسمت بالای کمر یا پهلو شود.
• اورتریت (مجرای ادرار): می تواند باعث ترشح و سوزش در هنگام ادرار شود.

تشخیص عفونت ادراری

1. پزشک می تواند عفونت ادراری را با انجام معاینات فیزیکی، گرفتن سابقه پزشکی و آزمایشات پزشکی تشخیص دهد.
2. معاینه فیزیکی و سابقه پزشکی

پزشک شاید معاینه فیزیکی بر بیمار انجام دهد که عبارتست از:

1. بررسی علائم حیاتی
2. بررسی شکم، ناحیه مثانه، پهلوها و کمر برای درد یا تورم
3. معاینه آلت
4. تست های آزمایشگاهی

برای تشخیص عفونت نیاز به انجام تست های آزمایشگاهی است؛ زیرا برخی از علائم عفونت ادراری با علائم بالینی سایر بیماری ها مشترک است. معمولاً به یک نمونه ادرار از بیمار نیاز است تا وجود چرک و باکتری عامل بیماری در آن دیده شود. شاید خواسته شود تا نمونه ادرار دهید. برای افرادی که سابقه سنگ کلیه، دیابت، کلیه های پلی کیستیک یا سل، پزشک آزمایشات تصویری را نیز تجویز خواهد کرد.

درمان عفونت ادراری

هدف از درمان جلوگیری از گسترش یافتن عفونت به کلیه ها و مجرای فوقانی ادراری است. نوع درمان به علت عفونت بستگی دارد. طرح های درمانی معمولاً عبارتند از دارو های آنتی بیوتیک برای از بین بردن باکتری ها و داروهایی برای کاهش علائم بالینی بیمار، از جمله علائمی همچون درد و سوزش در هنگام تخلیه ادرار. دوره درمان می تواند بین 3 روز الی 6 هفته طول بکشد که به عوامل پیچیده ای بستگی دارد، اگرچه در اکثر موارد به حداقل هفت روز درمان نیاز است.

تجویز دارو

داروهایی تجویزی پزشک عبارتند از:

• آنتی بیوتیک ها، از جمله نیتروفورانتوئین (ماکروبید)، فلوروکینولون، تری متوپریم و سولفامتوکسازول (باکتریم)، فوسفومایسین یا آمینوگلیکوزید.
• داروهایی برای کاهش تب
• داروهایی برای کاهش یا از بین بردن درد، از جمله داروهای درد زدای مجرای ادراری مثل فنازوپریدین.
• کسانی که به عفونت های پیچیده تری مبتلا هستند ممکن است نیاز به جراحی پیدا کنند. این جراحی شامل تخلیه نواحی مجرای ادراری که باعث عفونت شده اند یا برداشتن نواحی ملتهب بافت خواهد بود.

پیشگیری از عفونت ادراری

ادرار را نگه ندارید و در خالی کردن ادرار نیز عجله نکنید، یعنی مطمئن شوید که مثانه را خوب خالی کرده اید.

• خودتان را بعد از توالت از سمت جلو به عقب پاک کنید.
• فواید نوشیدن آب را جدی بگیرید و زیاد آب بنوشید.
• به جای نشستن در وان از دوش استفاده کنید.
• از اسپری های بهداشتی بانوان و محصولات حمام عطری استفاده نکنید.
• ناحیه ی تناسلی خود را پیش از برقراری رابطه ی جنسی تمیز کنید.
• پس از رابطه ی جنسی ادرار کنید تا هر باکتری هم که به پیشاب راهتان وارد شده خارج شود.
• اگر از روش های پیشگیری از بارداری مانند دیافراگم، کاندوم بدون چربی یا ژل اسپرم کش استفاده می کنید، شاید بهتر باشد که روش تان را تغییر بدهید. دیافراگم موجب افزایش رشد باکتری ها می شود و کاندوم بدون چربی و اسپرم کش ها نیز احساس ناراحتی و سوزش به وجود می آورند. این قبیل روش ها در مجموع احتمال ابتلا به عفونت ادراری را افزایش می دهند.
• ناحیه ی تناسلی خود را با پوشیدن لباس زیرهای نخی و لباس های غیرچسبان خشک نگه دارید. همچنین از پوشیدن شلوار جین تنگ یا لباس زیر نایلونی خودداری کنید؛ زیرا موجب حفظ رطوبت و ایجاد محیطی مناسب جهت رشد باکتری ها می شوند.

عوارض عفونت ادراری

هنگامی که عفونت های دستگاه ادراری تحتانی به موقع و به درستی درمان شوند، به ندرت عوارض ایجاد می کنند؛ اما اگر عفونت ادراری درمان نشود، می تواند عواقب جدی داشته باشد. عوارض UTI ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• عفونت های مکرر، به ویژه در زنانی که دو یا چند UTI را در یک دوره شش یا چهار ماهه یا بیشتر در یک سال تجربه می کنند.
• آسیب دائمی کلیه ناشی از عفونت حاد یا مزمن کلیه (پیلونفریت) به دلیل UTI درمان نشده.
• افزایش خطر زایمان با وزن کم یا نوزاد نارس در زنان باردار.
• تنگی مجرای ادرار در مردان ناشی از اورتریت راجعه که قبلاً با اورتریت گنوکوکی دیده شده بود.
• سپسیس، یک عارضه بالقوه تهدید کننده زندگی شامل عفونت است، به خصوص اگر عفونت راه خود را از مجرای ادراری به کلیه ها برساند.