زنان در طول زندگی خود ممکن است با بیماری هایی مواجه شوند که مختص خود آنها است. یکی از انواع بیماری های زنان، بیماری آندومتریوز است که گفته می شود 10 تا 15 درصد زنان را به خود درگیر می کند. بافت طبیعی ای که در رحم وجود دارد و آندومتریوم نامیده می شود، بافتی است که تحت تأثیر هورمون ها در طول سیکل قاعدگی تغییر می کند. در ابتدای سیکل که قاعدگی اتفاق می افتد، کل آندومتر فرو می ریزد و سپس در فاز فولیکولر (اولین مرحله از چرخه تخمدانی سیکل قاعدگی و فازی که در آن هورمون های استروژن وجود دارند) شروع به تکثیر می کند. اگر فاز اندومتر در خارج از جای طبیعی خود قرار بگیرد و رشد کند، یک بیماری ایجاد می شود که این بیماری آندومتریوز نام دارد.

در واقع آندومتریوز زمانی رخ می دهد که این بافت به داخل مثانه، روده، لگن و دیواره های رحم می رود و در آنها به اشتباه رشد می کند. می توان گفت آندومتریوز یکی از دلایل شایع ناباروری زنان می باشد. با وجود پیشرفت های علم پزشکی در زمینه بیماری های زنان و زایمان، علت دقیق این بیماری هنوز مشخص نشده است؛ اما خوشبختانه راه های درمانی مختلفی دارد. تشخیص اندومتریوز در سونوگرافی آسان تر است. این آزمایش از امواج صوتی با فرکانس بالا برای ایجاد تصاویری از داخل بدن شما استفاده می کند. برای ثبت تصاویر، دستگاهی به نام مبدل بر روی شکم شما فشار داده می شود یا داخل واژن شما قرار می گیرد (سونوگرافی ترانس واژینال). هر دو نوع سونوگرافی ممکن است برای به دست آوردن بهترین تشخیص از اندام های تناسلی انجام شوند.

آندومتریوز چیست؟

آندومتریوز یک اختلال رحمی اغلب دردناک است که در طی آن بافتی مشابه بافت داخلی رحم شما (آندومتر)، شروع به رشد در خارج از رحم می کند. به همین دلیل، ممکن است تخمدان ها (آندومتریوز تخمدان)، لوله های فالوپ و بافت پوشاننده لگن را درگیر کند.

علت بروز آندومتریوز

اگرچه هنوز علت دقیق ابتلا به این بیماری مشخص نیست؛ اما دلایل احتمالی آن شامل موارد زیر هستند:

• قاعدگی بازگشتی: در این مورد، خون قاعدگی حاوی سلول های آندومتر به جای خارج شدن از بدن، از طریق لوله های فالوپ به داخل حفره لگن جریان می یابد. این سلول های آندومتر به دیواره های لگن و سطوح اندام های لگن می چسبند، در آنجا رشد می کنند و در طول هر چرخه قاعدگی ضخیم می شوند و خونریزی می کنند.
• تغییر شکل سلول های صفاقی: طبق «نظریه القایی»، متخصصان پیشنهاد می کنند که هورمون ها یا عوامل سیستم ایمنی بدن می توانند باعث تبدیل سلول های صفاقی (سلول هایی که در قسمت داخلی شکم شما قرار دارند) به سلول های شبه آندومتر شوند.
• دگرگونی سلول های جنینی: هورمون هایی مانند استروژن ممکن است سلول های جنینی (سلول هایی که در مراحل اولیه رشد هستند) را در دوران بلوغ به سلول های شبیه به آندومتر تبدیل کنند.
• اسکار جراحی: بعد از عمل های جراحی مانند هیسترکتومی یا سزارین، سلول های آندومتر ممکن است به محل برش جراحی متصل شوند. در نتیجه به فضای خارجی رحم دسترسی پیدا می کنند.
• انتقال سلول های آندومتر: رگ های خونی یا سیستم مایع بافتی (لنفاوی) ممکن است سلول های آندومتر را به سایر قسمت های دیگر بدن منتقل کنند.
• اختلال سیستم ایمنی بدن: بروز مشکل در سیستم ایمنی بدن ممکن است باعث شود که بدن نتواند بافت شبه آندومتر که در خارج از رحم رشد می کند را تشخیص دهد و از بین ببرد.

علائم ابتلا به آندومتریوز

طیف ابتلا به این بیماری متفاوت است و ممکن است در هر فردی نسبت به دیگری با توجه به شدت بیماری، درگیری بافت ها و نوع آن متفاوت باشد.

1. اگر آندومتریوز در قسمت مثانه باشد، ممکن است که فرد در هنگام دفع ادرار دچار درد شود و در دوران قاعدگی این درد شدیدتر شود؛ زیرا در زمان قاعدگی این بافت شروع به ریزش می کند و در آن دوران درد بیشتری اتفاق می افتد.
2. اگر آندومتریوز در قسمت روده باشد، باعث درد در هنگام دفع مدفوع می باشد.
3. اگر آندومتریوز در قسمت لگن باشد، باعث بروز درد در هنگام مقاربت، درد شدید در هنگام قاعدگی و ایجاد مشکلات در رابطه جنسی شود.
4. اگر آندومتریوز بر روی لوله ها رشد کند، باعث چسبندگی لوله ها و در نتیجه نازایی می شود و امکان لقاح تخمک و اسپرم را در داخل لوله نمی دهد.
5. از دیگر علائم این بیماری می توان به خستگی و بی حالی، اسهال، یبوست، تهوع و نفخ اشاره کرد که ممکن است در طول عادت ماهیانه شدت آنها بیشتر شود، بنابراین بر حسب این که آندومتریوز در کدام ناحیه قرار دارد، علائم فرق می کند.

عوامل متعددی می توانند شما را بیشتر در معرض خطر ابتلا به آندومتریوز قرار دهند. فاکتورهای مانند:

• عدم باروری و زایمان تا آخر عمر
• شروع قاعدگی در سنین پایین
• بروز یائسگی در سنین بالاتر
• داشتن دوره های بین قاعدگی کوتاه مدت، به عنوان مثال کمتر از ۲۷ روز
• تجربه دوره های قاعدگی سنگین که اغلب بیش از هفت روز طول می کشند.
• داشتن سطح بالاتری از استروژن در بدن
• شاخص توده بدنی (bmi) پایین
• سابقه خانوادگی ابتلا به آندومتریوز (به خصوص در مادر، عمه یا خواهر)
• بروز هرگونه بیماری که مانع از خروج خون از بدن در دوران قاعدگی شود.
• اختلالات دستگاه تناسلی

انواع آندومتریوز

به طور کلی، برحسب محل استقرار سلول‎های آندومتر در خارج از رحم، سه نوع اصلی آندومتریوز وجود دارد که در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد:

• آندومتریوز صفاقی سطحی: این مورد رایج ترین نوع آندومتریوز است که در اثر آن ضایعاتی در صفاق مشاهده می شود. صفاق لایه نازکی است که حفره لگن شما را در بر می گیرد.
• آندومتریوما (ضایعه تخمدانی): کیست های تیره و پر از مایعی که به کیست های شکلاتی معروف هستند. معمولاً در عمق تخمدان های شما ایجاد می شوند و به روش های درمانی خیلی خوب پاسخ نمی دهند. در نتیجه می توانند به بافت های سالم تخمدان نیز آسیب برسانند.
• آندومتریوز صفاقی عمیق: این نوع آندومتریوز در زیر صفاق رشد می کند و می تواند علاوه بر اندومتریوز رحم اندام‎های نزدیک به رحم مانند روده یا مثانه را درگیر کند. حدود ۱ تا ۵ درصد از زنان مبتلا به آندومتریوز، این مورد را تجربه می کنند.

اندومتریوز دارای چهار مرحله حداقلی، خفیف، در حد متوسط و شدید است. عوامل مختلفی مانند محل درگیری، تعداد، اندازه و عمق کاشت سلول های آندومتر می توانند باعث بروز یکی از این مراحل شوند. در اندومتریوز حداقلی، ضایعات یا زخم های کوچک و کاشت های سطحی آندومتر روی تخمدان شما وجود دارند. همچنین ممکن است التهاب در حفره لگن یا اطراف آن دیده شود. آندومتریوز خفیف شامل ضایعات سبک و کاشت های سطحی آندومتر روی تخمدان و پوشش لگن است. در اندومتریوز متوسط کاشت های عمیق آندومتر بر روی تخمدان و لگن مشاهده می شود. حتی ممکن است ضایعات بیشتری نیز وجود داشته باشند. شدیدترین مرحله آندومتریوز شامل کاشت های عمیق بر روی لگن و تخمدان ها است. البته ممکن است ضایعاتی در لوله های فالوپ و روده شما نیز وجود داشته باشند.

عوارض آندومتریوز

در مواردی با گذشت زمان و عدم درمان به موقع، این بیماری منجر به ناباروری و سرطان تخمدان یا رحم شده است.

بهترین زمان سونوگرافی برای تشخیص اندومتریوز

طبق توصیه پزشک متخصص، در هر روزی از دوره و یا بلافاصله بعد از اتمام دوره عادت ماهیانه سونوگرافی انجام خواهد شد.

آمادگی برای سونوگرافی آندومتریوز

سونوگرافیست ممکن است از بیمار بخواهد با مثانه خالی یا پر به اتاق برود. همچنین ممکن است از بیمار خواسته شود که روده خود را تخلیه کنید تا برای سونوگرافی آماده شود.

نحوه انجام سونوگرافی آندرومتریوز

نوع سونوگرافی که انجام می دهید بستگی به پزشک شما دارد که کدام نوع را انجام دهید. در ادامه نحوه انجام هر یک از این سونوگرافی ها را بررسی می کنیم:

سونوگرافی ترانس واژینال

در سونوگرافی ترانس واژینال ، یک پروب کوچک در پوششی به داخل واژن وارد می شود. سپس پزشک، پروب را درون واژن حرکت می دهد تا با ساطع شدن امواج صوتی، رحم شما را اسکن کرده و نتایج آن را روی صفحه نمایش مشاهده کند. در این حالت کمی احساس فشار خواهید کرد؛ اما دردی حس نمی کنید.

سونوگرافی ترانس ابدومینال

برای انجام سونوگرافی ترانس ابدومینال ، لازم است که مثانه شما کاملاً پر باشد تا بتوان تصویر واضحی از جنین و اندام های تولید مثل شما به دست آورد. در حین انجام سونوگرافی ترانس ابدومینال، باید روی میز معاینه یا تخت دراز بکشید. سپس پزشک، ژل مخصوصی را روی شکم و ناحیه لگن شما استعمال می کند. این ژل به حرکت صحیح امواج صوتی کمک می کند. در مرحله بعدی، پزشک دستگاه پروب را روی شکم شما قرار می دهد و آن را برای گرفتن تصاویر سیاه و سفید بر روی صفحه اولتراسوند (صفحه نمایشگری که تصاویر درون شکم را نشان می دهد) حرکت می دهد.

عوارض سونوگرافی اندومتریوز

سونوگرافی مانند سی تی اسکن و رادیوگرافی از اشعه X-ray استفاده نمی کند، بنابراین سونوگرافی روشی امن و بی خطر است و عارضه جانبی ندارد.

هزینه سونوگرافی اندومتریوز

بسیاری از رادیولوژیست ها تمامی هزینه های مربوط به این سونوگرافی را بر اساس تعرفه های مشخص شده از سوی وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی، محاسبه می کنند. همچنین علاوه بر آن به عنوان خدمات درمانی تحت پوشش بیمه ای نیز قرار می گیرد. عواملی از قبیل میزان تخصص، مهارت و تجربه پزشک و رادیولوژی و کیفیت و کمیت دستگاه های مورد استفاده، در برآورد میزان هزینه های انجام سونوگرافی دخیل هستند.

درمان آندومتریوز

درمان های دارویی

• درمان دارویی این بیماری شامل انواع مسکن ها و داروهای هورمونی است که اغلب در موارد دردهای شدید لگنی و پریودهای دردناک بیمار به کار گرفته می شود. این مسکن ها معمولاً مسکن های ضدالتهابی مانند ایبوپروفن هستند که دردهای ناشی از بیماری را تسکین می بخشند. داروهای هورمونی نیز مانند آنالوگ های هورمون آزادکننده ی گونادوتروپین (GnRH) و مصرف هورمون های مکمل در مواردی می تواند درد را تسکین داده و پیشرفت آندومتریوز را متوقف کند. در واقع درمان های هورمونی به بدن بیمار کمک می کند تا تغییرات هورمونی ماهانه را که سبب پیشرفت آندومتریوز می شود، کنترل نماید.
• تزریق مدروکسی پروژسترون (Depo-Provera) نیز در توقف رشد آندومتریوز مؤثر است و درد و سایر علائم را تسکین می دهد.
• در درمان هورمونی از آگونیست ها و آنتاگونیست های آزاد کننده ی هورمون گونادوتروپین (GnRH) برای جلوگیری از تولید استروژن تحریک کننده تخمدان استفاده می شود. استروژن هورمونی است که به طور عمده مسئول ایجاد خصوصیات جنسی در زنان است. جلوگیری از تولید استروژن از قاعدگی جلوگیری کرده و نوعی یائسگی مصنوعی ایجاد می کند. درمان GnRH نیز عوارضی مانند خشکی واژن و گرگرفتگی را در پی دارد. مصرف همزمان مقادیر کم استروژن و پروژسترون می تواند به کاهش این علائم کمک کند.
• دانازول داروی دیگری است که برای جلوگیری از قاعدگی و کاهش علائم آندومتریوز مورد استفاده قرار می گیرد. در هنگام مصرف دانازول، ممکن است بیماری به پیشرفت خود ادامه دهد. دانازول می تواند عوارض جانبی از جمله آکنه و پرمویی در صورت و بدن داشته باشد.

درمان با جراحی

در صورتی که بیماری به درمان های دارویی پاسخ ندهد به تشخیص پزشک جراحی برای برداشتن تکه های بافت آندومتریوز صورت می گیرد. نوع جراحی نیز بسته به اینکه بیمار بارداری قبلی داشته و اینکه آیا مایل به بارداری هست یا خیر متفاوت است. لازم به ذکر است که حتی با جراحی نیز ممکن است آندومتریوز عود کند پس تصمیم برای انجام یا عدم انجام جراحی، به شرایط فرد و شدت علائم بستگی دارد. معمولاً اینگونه است که پزشک ابتدا درمان های دارویی را امتحان می کند و در صورت عدم حصول بهبودی، جراحی را به بیمار توصیه می نماید.
جراحی محافظه کارانه برای زنانی مناسب است که قصد بارداری دارند و یا درد بسیار شدیدی را تجربه می کنند و درمان های هورمونی هم بر آنها مؤثر نیست. هدف از جراحی محافظه کارانه برداشتن بافت نابجا یا از بین بردن رشد آندومتریوز بدون آسیب رساندن به اندام های تولید مثلی است.
از لاپاروسکوپی که یک جراحی کم تهاجمی است، برای تشخیص آندومتریوز و همچنین برای از بین بردن بافت نا به جای آندومتر استفاده می شود. در این روش جراح با ایجاد شکاف کوچکی در شکم بیمار، به برداشتن بافت های خارج از محل و یا سوزاندن یا بخار کردن آنها می پردازد.

• جراحی هیسترکتومی (آخرین گزینه)

به ندرت اگر وضعیت بیمار با سایر روش های درمانی هیچ بهبودی پیدا نکند ممکن است پزشک به عنوان آخرین راه حل برداشتن رحم را توصیه کند. در طی برداشتن کامل رحم که به آن هیسترکتومی گفته می شود پزشک جراح، رحم و دهانه ی آن را به کلی از بدن خارج می کند. البته هیسترکتومی از درمان های معمول آندومتریوز محسوب نمی شود؛ زیرا بیمار پس از انجام این جراحی قادر به بارداری نخواهد بود.

---