بزرگ شدن طحال یا اسپلنومگالی چه علائمی دارد و چگونه تشخیص داده میشود؟

دکتر غلامرضا سیف [ متخصص رادیولوژی و سونوگرافی ]آدرس وب سایت : www.drseif-radiology.ir
آدرس مطب : تهران ، یوسف آباد ، خیابان فتحی شقاقی ، بین چهلستون و بیستون ، راديولوژي و سونوگرافي شقایق تلفن مطب : 88553155 - 021

طحال یکی از ارگانهای بسیار مهم بدن است که با تصفیه و فیلتر کردن خون بخشی از سیستم ایمنی بدن را تشکیل میدهد. اسپلنومگالی (splenomegaly) یا سنگینی و بزرگ شدن طحال بیماری است که می تواند سلامت این اندام را به مخاطره بیاندازد. بزرگ شدن طحال بیماری است که باعث میشود همه عملکردهای حیاتی این ارگان تحت تأثیر قرار گرفته و دچار اختلال شوند. اندازه معمولی طحال به اندازه یک مشت است و اصولاً در معاینات فیزیکی احساس نمی شود. بزرگ شدن طحال باعث تورم و افزایش اندازه نرمال طحال میشود. گاهی ممکن است طحال در انجام وظایفی که بر عهده دارد حالت بیش فعال پیدا کند، مثلاً در از بین بردن سلولهای خونی بیش از اندازه فعال است و باعث بروز برخی اختلالات خونی در بدن میشود. در هر صورت بزرگ شدن طحال معمولاً علائمی ایجاد نمیکند و معمولاً در پی یک معاینه فیزیکی کشف می شود. با بزرگ شدن بیش از اندازه طحال می توان در معاینات آن را لمس کرد، ضمن این که در صورت بروز اختلالات دیگر با کمک آزمایش خون و یا تصویربرداری میتوان به بزرگ شدن طحال پی برد. در مورد درمان این بیماری نیز همه چیز بستگی به علت ایجاد بیماری دارد. معمولاً جراحی خارج کردن طحال از بدن ضرورتی ندارد مگر در مواردی که علت آن سرطان یا مشکلات دیگری باشد.

علت بزرگ شدن طحال

اسپلنومگالی می تواند ناشی از عفونت، سیروز و سایر بیماری های کبدی، بیماری های خونی که با سلول های خونی غیرطبیعی مشخص می شوند، مشکلات سیستم لنفاوی یا سایر شرایط باشد. در اینجا برخی از دلایل رایج بزرگ شدن طحال را آورده ایم.

• عفونت ها
• عفونت های ویروسی مانند مونونوکلئوز
• عفونت های انگلی مانند توکسوپلاسموز
• عفونت های باکتریایی، مانند اندوکاردیت (عفونت دریچه های قلب)
• لوسمی: سرطانی است که در آن گلبول های سفید خون سلول های طبیعی را جابه جا می کنند.
• لنفوم: سرطان بافت لنفاوی، مانند بیماری هوچکین
• بیماری های التهابی مانند سارکوئیدوز، لوپوس و آرتریت روماتوئید
• تروما: مانند آسیب در حین ورزش های تماسی
• سرطانی که به طحال گسترش یافته است (متاستاز).
• کیست یک کیسه غیر سرطانی پر از مایع
• آبسه بزرگ، یک حفره پر از چرک که معمولاً در اثر عفونت باکتریایی ایجاد می شود
• بیماری های نفوذی مانند بیماری گوچر، آمیلوئیدوز یا بیماری های ذخیره گلیکوژن

علائم بزرگ شدن طحال

نشانه های این بیمار نادر هستند و به همین دلیل اکثر مردم نمی دانند که دچار آن شده اند. افراد معمولاً در طی معاینه بدنی از این موضوع مطلع می شوند. این ها رایج ترین علائم بزرگ شدن طحال هستند:

• عدم توانایی خوردن یک وعده غذایی زیاد و کامل
• احساس ناراحتی، احساس پر بودن یا درد در سمت چپ بالای شکم، این درد ممکن است به شانه چپ شما گسترش یابد
• احساس سیری بدون غذا خوردن

اگر دردی شدیدی دارید، یا هنگام تنفس عمیق علائم درد بدتر می شوند، بلافاصله به پزشک مراجعه کنید. البته علائم بزرگ شدن طحال، بیشتر هستند و برخی از آنها به بیماری های زمینه ای مربوط می شوند و علائم آنها عبارتند از:

• خستگی
• کاهش وزن
• عفونت های مکرر
• خونریزی آسان
• زردی
• کم خونی

آیا بزرگ شدن طحال خطرناک است؟

طحال عضو مهمی است که در میان اندام های دیگر به عملکرد سیستم ایمنی در بدن کمک می کند. بزرگ شدن طحال معمولاً در نتیجه سایر بیماری ها یا عفونت ها رخ می دهد. بزرگ شدن طحال (اسپلنومگالی) می تواند دلایل مختلفی داشته باشد. به عنوان یک قاعده، این بیماری به خودی خود یک بیماری نیست، بلکه در نتیجه سایر بیماری ها یا عفونت های زمینه ای رخ می دهد. به همین علت می تواند خطرناک باشد.

تشخیص بزرگ شدن طحال

طحال بزرگ شده معمولاً در معاینه فیزیکی تشخیص داده می شود. اغلب می توان با فشار کف دست در ناحیه چپ بالایی شکمی طحال بزرگ شده را تشخیص داد. برای تشخیص بهتر عوامل بزرگ شدن طحال، پزشک ممکن است یک یا پند مورد از آزمایشات زیر را درخواست کند:

1. آزمایش خون مانند شمارش کامل خون برای بررسی تعداد گلبول های قرمز، گلبول های سفید خون و پلاکت ها در سیستم ایمنی بدن
2. سونوگرافی یا توموگرافی کامپیوتری ( سی تی اسکن ) برای کمک به تعیین اندازه طحال و جابجایی اندامهای دیگر
3. (MRI) برای ردیابی جریان خون از طریق طحال.

بررسی سونوگرافيك طحال

در این خصوص لازم است تا بیماران به مدت 8 الی 12 ساعت پیش از سونوگرافی ناشتا باشند و هیچ مواد غذایی در این خصوص مصرف نکرده باشند. در غیر این صورت ممکن است که تشخیص پزشک دقیق و مناسب نباشد. در این خصوص می توانید از مایعات استفاده کنید و نوشیدن آب قبل از سونوگرافی برای شما بلامانع خواهد بود. نحوه انجام دادن آن نیز به این شکل است که بر روی یک تخت دراز می کشید و لباس های خود را از تن در می آورید. سپس پزشک دستگاه سونوگرافی را بر روی شکم و قسمتی که طحال در آن قرار گرفته است، حرکت می دهد تا به این شکل بتواند بیماری های ایجاد شده در طحال را تشخیص دهید و تصاویری از طحال با انجام این کار بر روی مانیتور ظاهر می شوند که این تصاویر نشان دهنده وضعیت طحال هستند. برای بیان کردن اندازه طحال، شاخص طحال که حاصل ضرب دیامتر عرضی طحال در دیامتر عمود بر آن در بزرگترین مقطع طحال است، محاسبه میشود. اندازه گیری شاخص طحال و درجه بندی آن با استفاده از اولتراسونوگرافی روش کمکی مفیدی در مشخص کردن اسپنومگالی، بخصوص در بیمارانی که طحال آنها قابل لمس نیست، می باشد.

درمان بزرگ شدن طحال چیست؟

بعد از تشخیص عوامل بزرگ شدن طحال، می توان بسته به عوامل بزرگ شدن طحال و شدت بزرگ شدگی روند درمانی را تعیین کرد. درمان برای طحال بزرگ شده بر مشکلات اساسی تمرکز دارد. به عنوان مثال، اگر شما عفونت باکتریایی داشته باشید، درمان شامل آنتی بیوتیک ها می شود. اگر طحال شما بزرگ شده است؛ ولی نشانه ای ندارید و عوامل بزرگ شدن طحال را نمی توان پیدا کرد، پزشک ممکن است تا مدتی برای تشخیص بهتر عوامل بزرگ شدن طحال منتظر بماند. شما مجبور خواهید بود که برای ارزیابی مجدد شش تا ۱۲ ماه و یا زودتر منتظر علائم این بیماری باشید.

عمل جراحی برداشتن طحال

در صورتی که بزرگ شدگی طحال خطرناک باشد و یا عوامل بزرگ شدن طحال مشخص نباشد، برداشتن طحال با عمل جراحی صورت می گیرد. در موارد مزمن یا بحرانی، جراحی ممکن است بهترین امید را برای بهبودی ارائه دهد. حذف انتخابی طحال نیاز به بررسی دقیق دارد. شما می توانید یک زندگی فعال بدون طحال داشته باشید؛ اما احتمال بیشتری برای عفونت های جدی یا حتی تهدید کننده زندگی پس از برداشتن طحال دارید.

عوارض بزرگ شدن طحال

عوارض احتمالی طحال بزرگ شده عبارتند از:

1. عفونت بدن:بزرگ شدن طحال می تواند تعداد گلبول های قرمز سالم، پلاکت ها و سلول های سفید خون را در جریان خون کاهش دهد و منجر به عفونت های مکرر می شود. کم خون و خونریزی نیز ممکن است.
2. پارگی سریع طحال:در سوانح رانندگی یا ضربه وارد شده به شکم، احتمال پاره شدن طحال بزرگ شده بیشتر از طحال معمولی است. پارگی طحال موجب خونریزی شکم و مرگ می شود.