دفع ناقص ادرار یا احتباس ادرار چیست؟

دکتر پیمان صالحی [ متخصص جراحی کلیه و مجاری ادراری و ناباروری ]آدرس وب سایت : www.drsalehi.ir
آدرس مطب : اصفهان ، اتوبان آقا بابایی ، بعد از روگذر حکیم شفائی ، بلوار سلامت، شهرک سلامت اصفهان ، طبقه دوم تلفن مطب : 35548081 - 031

مثانه شما مانند مخزن ذخیره ادرار مواد زائد است. وقتی مثانه پر است، ادرار می کنید و مواد زائد از بدن شما خارج می شوند. با این حال، اگر احتباس ادرار دارید، مثانه شما در هنگام ادرار کردن کاملاً خالی نمی شود. این می تواند هم برای مردان و هم برای زنان اتفاق بیفتد و می تواند ناشی از مواردی مانند انسداد، داروها یا مشکلات عصبی باشد.

دفع ناقص ادرار یا احتباس ادرار چیست؟

احتباس ادرار وضعیتی است که در آن مثانه به طور کامل یا در هنگام ادرار کردن خالی نمی شود. مثانه مانند مخزن ذخیره ادرار است. ادرار از مواد زائد تشکیل شده است که توسط کلیه ها از خون فیلتر می شود. پس از فیلتر شدن، ادرار به سمت مثانه حرکت می کند، جایی که منتظر می ماند تا زمان حرکت از طریق مجرای ادرار و خارج شدن از بدن برسد.
هنگامی که احتباس ادرار دارید، می تواند حاد (ناگهانی) یا مزمن (طولانی مدت) باشد. حاد به این معنی است که به سرعت ظاهر می شود و می تواند شدید باشد. احتباس مزمن ادرار به این معنی است که شما برای مدت طولانی تری به این بیماری مبتلا بوده اید. شکل حاد احتباس ادرار یک مورد اورژانسی است. در این مورد، شما باید فوراً به یک پزشک مراجعه کنید. شکل مزمن اغلب در مردان مسن اتفاق می افتد، اما می تواند در زنان نیز رخ دهد.

علت دفع ناقص ادرار یا احتباس مزمن ادرار چیست؟

احتباس ادرار می تواند به دلایل مختلف اتفاق بیفتد. این علل شامل موارد زیر است:

• انسداد:

هنگامی که چیزی جریان آزاد ادرار را از طریق مثانه و مجرای ادرار مسدود می کند، ممکن است احتباس ادرار را تجربه کنید. مجرای ادرار لوله ای است که ادرار را از مثانه به خارج از بدن می برد. در مردان، زمانی که غده پروستات آنقدر بزرگ می شود که به مجرای ادرار فشار می آورد، انسداد ایجاد می شود. این شایع ترین علت احتباس مزمن ادرار در مردان است. یکی از علل در زنان افتادگی مثانه است که سیستوسل نامیده می شود. همچنین می تواند زمانی ایجاد شود که راست روده به دیواره پشتی واژن فرو رود - وضعیتی به نام رکتوسل. برخی از علل ممکن است برای مردان و زنان رخ دهد. مجرای ادرار ممکن است به دلیل بافت اسکار باریک شود که به آن باریک شدگی گفته می شود. سنگ های ادراری همچنین می توانند جریان ادرار را از بدن مسدود کنند.

• داروها:

احتباس ادرار همچنین می تواند توسط برخی داروها ایجاد شود. داروهایی مانند آنتی هیستامین ها، ضد اسپاسم، مواد افیونی و داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای می توانند نحوه عملکرد ماهیچه مثانه را تغییر دهند. سایر داروها نیز می توانند باعث عوارض جانبی کنترل مثانه شوند، از جمله آنتی کولینرژیک ها، برخی از داروهای کاهش دهنده فشار خون، داروهای ضد روان پریشی، عوامل هورمونی و شل کننده های عضلانی.

• مشکلات اعصاب:

دفع ادرار زمانی اتفاق می افتد که مغز به ماهیچه مثانه می گوید سفت شود. این عمل ادرار را در مثانه فشرده می کند. سپس مغز به ماهیچه های اسفنکتر اطراف مجرای ادرار می گوید که شل شوند. این اجازه می دهد تا جریان ادرار از مجرای ادرار عبور کرده و از بدن خارج شود. هر چیزی که در مسیر مغز به اعصابی که به سمت مثانه و مجرای ادرار می رود مانع شود نیز می تواند باعث این مشکل شود. علل مشکلات عصبی می تواند شامل موارد زیر باشد:

1. سکته مغزی
2. دیابت
3. مولتیپل اسکلروزیس
4. ضربه به ستون فقرات یا لگن
5. فشار بر نخاع ناشی از تومورها و فتق دیسک
6. زایمان واژینال

اگر در گذشته لوله نازکی به نام کاتتر داشته اید، ممکن است در معرض خطر بیشتری برای این وضعیت باشید. همچنین اگر پزشک از هر وسیله خاص دیگری مانند یورتروسکوپ یا سیستوسکوپ برای شما استفاده کرده باشد (اینها تلسکوپ هایی با دوربین هایی هستند که در دستگاه ادراری نگاه می کنند) خطر احتباس ادرار بیشتر می شود. احتباس ادراری ناشی از بیماری عصبی در مردان و زنان به یکسان اتفاق می افتد.

• عفونت و تورم:

در مردان، عفونت پروستات می تواند باعث تورم آن شود. این باعث می شود که مجرای ادرار را فشار داده تا جریان ادرار مسدود شود. عفونت دستگاه ادراری (UTI) می تواند باعث تورم مجرای ادرار یا ضعف مثانه شود که هر دو می توانند باعث احتباس ادرار شوند. بیماری هایی که از طریق رابطه جنسی منتقل می شوند (موسوم به STI) نیز می توانند باعث تورم و احتباس خون شوند.

• عمل جراحي:

داروهایی که قبل و در حین جراحی برای خواب آلودگی شما تجویز می شود ممکن است باعث احتباس ادرار بلافاصله بعد از جراحی شود. اقداماتی مانند تعویض مفصل ران، جراحی ستون فقرات، جراحی رکتوم، جراحی مشکلات لگنی زنان و جراحی برای برداشتن هموروئید می تواند باعث ایجاد مشکل پس از آن شود.

علائم دفع ناقص ادرار یا احتباس ادرار چیست؟

علائم می تواند متفاوت باشد. برخی از افراد مبتلا به فرم مزمن برای شروع جریان ادرار مشکل دارند. برخی به محض شروع، جریان ضعیفی دارند. بعضی ممکن است احساس کنند نیاز به دفع مجدد دارند اما نمی توانند شروع کنند. ممکن است زمانی که قصد ندارید به دلیل پر بودن مثانه، ادرار «نشت کند».
با فرم حاد، شما به طور ناگهانی قادر به دفع نیستید، یا فقط می توانید مقادیر بسیار کمی را دفع کنید. این اتفاق حتی با وجود داشتن مثانه پر رخ می دهد. اگر این اتفاق برای شما افتاد فوراً به یک پزشک مراجعه کنید.

دفع ناقص ادرار یا احتباس مزمن ادرار چگونه تشخیص داده می شود؟

• شرح حال و معاینه فیزیکی: در طول فرآیند تشخیص، پزشک در مورد علائم و نشانه های شما و مدت زمانی که آنها را داشته اید، می پرسد. او همچنین در مورد سابقه پزشکی و مصرف مواد مخدر سوال خواهد کرد. معاینه فیزیکی زیر شکم ممکن است علت را نشان دهد یا سرنخ های بیشتری به پزشک بدهد. پس از این، ممکن است آزمایشات خاصی مورد نیاز باشد. مردان ممکن است برای بررسی اندازه پروستات خود یک معاینه رکتوم انجام دهند.
• ممکن است ادرار شما ذخیره شده و برای بررسی عفونت بررسی شود.
• سونوگرافی مثانه: مقدار ادراری که پس از دفع در مثانه باقی می ماند را می توان با انجام آزمایش سونوگرافی از مثانه اندازه گیری کرد. این آزمایش اسکن پس از تخلیه یا اسکن مثانه نامیده می شود.
• سیستوسکوپی: سیستوسکوپی آزمایشی است که در آن یک لوله نازک با یک دوربین کوچک در یک طرف آن وارد مجرای ادرار شما می شود. این به پزشک اجازه می دهد تا تصاویری از پوشش مجرای ادرار و مثانه شما را مشاهده کند. این آزمایش ممکن است تنگی (اسکار) مجرای ادرار، انسداد ناشی از سنگ، بزرگ شدن پروستات یا تومور را نشان دهد. همچنین در صورت یافتن می توان از آن برای برداشتن سنگ استفاده کرد. توموگرافی کامپیوتری ( CT) نیز ممکن است به یافتن سنگ یا هرچیز دیگری که جریان ادرار را مسدود می کند، کمک کند.
• آزمایش یورودینامیک: آزمایش هایی که از کاتتر برای ثبت فشار داخل مثانه استفاده می کنند ممکن است برای تشخیص میزان تخلیه مثانه انجام شوند. سرعت جریان ادرار را نیز می توان با چنین آزمایشاتی اندازه گیری کرد. به این آزمایش یورودینامیک می گویند.
• EMG: اگر پزشک فکر کند که احتباس ناشی از مشکلی در اعصاب است، ممکن است آزمایش های خاصی را انجام دهد. یک آزمایش الکترومیوگرافی (EMG) است. EMG از حسگرهایی برای اندازه گیری فعالیت الکتریکی عضلات و اعصاب در مثانه و نزدیکی مثانه و اسفنکتر مجرای ادرار استفاده می کند.
• PSA: آزمایش خون آنتی ژن اختصاصی پروستات (PSA) ممکن است به عنوان غربالگری سرطان پروستات انجام شود. اگر سطح PSA بالا باشد، ممکن است سونوگرافی از طریق رکتوم و شاید بیوپسی از بافت پروستات نیز انجام شود.

دفع ناقص ادرار یا احتباس ادرار چگونه درمان می شود؟

درمان احتباس ادراری می تواند به این بستگی داشته باشد که شما به شکل حاد یا مزمن و همچنین کدام علت مزمن این بیماری مبتلا هستید. برای شکل حاد، یک کاتتر در مجرای ادرار قرار می گیرد تا مثانه تخلیه شود.
درمان فرم مزمن - یا شکل حاد که مزمن می شود - به علت آن بستگی دارد.

• داروهای بزرگی پروستات: برای مردان مبتلا به بزرگی پروستات ، ممکن است از داروهای خاصی برای باز کردن یا کوچک کردن آن استفاده شود. اینها شامل آلفا بلوکرها (تامسولوسین، ترازوسین و آلفوزوسین) و مهارکننده های 5-آلفا ردوکتاز (فیناستراید و دوتاستراید) هستند.
• روش های بزرگ شدن پروستات: همچنین، ممکن است روش ها یا جراحی برای باز کردن پروستات امتحان شود. زمانی که این مشکل به دلیل بزرگ شدن پروستات باشد، بسیاری از روش ها در دسترس هستند. درمان های سرپایی را می توان فقط با بی حسی موضعی (داروهای بی حس کننده) انجام داد. اینها شامل درمان با بخار آب و لیفت مجرای پروستات است. همچنین چندین عمل جراحی تحت بیهوشی عمومی وجود دارد که در دسترس هستند. اینها شامل تراشیدن قسمت داخلی پروستات (برداشتن پروستات از طریق مجرای ادرار یا TURP) و باز کردن پروستات با لیزر (تبخیر پروستات فتوسکتیو گرین لایت یا PVP) است. همچنین می توان از لیزر برای برش دادن کل قسمت بزرگ شده پروستات از طریق مجرای ادرار استفاده کرد (هولمیوم انوکلیشن پروستات یا HoLEP)، یا این قسمت از پروستات را می توان از طریق شکم برداشت (پروستاتکتومی ساده). همه این روش ها می توانند در باز کردن انسداد موثر باشند.
• درمان تنگی مجرای ادرار: برای تنگی مجرای ادرار ، باز کردن بافت اسکار در مجرای ادرار با کاتتر و بالون ممکن است امتحان شود. جراحی با استفاده از تیغ جراحی یا لیزر که از طریق مجرای ادرار حرکت می کند تا برشی برای باز کردن اسکار ایجاد شود نیز یک گزینه است. گاهی اوقات بافت اسکار باید بریده شود و مجرای ادرار با جراحی به نام اورتروپلاستی ثابت شود.
• درمان مشکلات عصبی: اگر احتباس به دلیل یک مشکل مرتبط با اعصاب باشد، ممکن است لازم باشد از کاتتر برای خود در خانه استفاده کنید.
• درمان برای زنان مبتلا به احتباس ادرار: برای زنانی که علت آن سیستوسل یا رکتوسل است، موارد خفیف یا متوسط ممکن است با ورزش هایی که عضلات کف لگن را تقویت می کنند، درمان شوند. همچنین ممکن است با قرار دادن حلقه ای به نام پساری واژینال برای حمایت از مثانه درمان شوند. اگر یائسگی را پشت سر گذاشته اید، ممکن است پزشک درمان با استروژن را پیشنهاد کند. ممکن است برای موارد شدیدتر برای برداشتن افتادگی مثانه یا راست روده نیاز به جراحی باشد.