غده تیروئید در جلوی گردن و اطراف نای قرار دارد، شکل این غده شبیه به پروانه است که بدن آن در وسط و بال های آن به اطراف گسترش یافته اند. تیروئید یکی از غده های مهم بدن است که وظیفه کنترل متابولیسم ها را بر عهده دارد. در فرایند متابولیسم، مواد غذایی وارد شده به بدن تبدیل به انرژی می شوند. انرژی حاصل از متابولیسم، برای عملکرد صحیح بدن لازم می باشد به طوری که تأمین انرژی تمام سیستم های بدن را انجام می دهد تا اندام های بدن وظایف خود را به درستی انجام دهند. کنترل متابولیسم از طریق تیروئید با استفاده از هورمون تیروکسین و هورمون تری یدوتیرونین صورت می گیرد. این دو هورمون به وسیله تیروئید تولید می شوند و میزان انرژی دریافتی سلول های بدن را تنظیم می کنند. اگر تیروئید عملکرد صحیحی داشته باشد و بین هورمون ها تعادل برقرار باشد، متابولیسم بدن شما به درستی کار می کند.

کنترل عملکرد تیروئید در جریان خون به وسیله غده هیپوفیز واقع در مرکز جمجمه که در زیر مغز قرار دارد، انجام می شود. تولید تیروئید به میزان کمتر از حد مورد نیاز بدن توسط هورمون تیروئید، باعث ایجاد بیماری کم کاری تیروئید می شود. سونوگرافی تیروئید از امواج صوتی برای تولید یک سری تصاویر از غده تیروئید استفاده می کند که به وسیله آن پزشک رادیولوژیست متوجه شکل و اندازه این غده در بدن می شود. کم کاری و پرکاری غده تیروئید و یا بیماری هایی که مربوط به آن هستند می توانند سایز و شکل آن را تغییر داده و باعث به وجود آمدن مشکلاتی برای بیمار شوند. از این رو زمانی که پزشک، متوجه آثاری از بیماری های مربوط به غدد تیروئید در بیمار شود درخواست انجام این تست را می کند.

علت کم کاری تیروئید

شایع ترین علل کم کاری تیروئید به شرح زیر است:

• بیماری هاشیموتو
• تیروئیدیت یا التهاب تیروئید
• کم کاری تیروئید مادرزادی
• عمل جراحی برداشتن بخشی از تیروئید یا تمام آن
• پرتودرمانی تیروئید
• مصرف بعضی داروها
• بیماری های خود ایمنی
• کم کاری تیروئید گاهی اوقات پیامد مصرف بسیار کم یا زیاد ید در رژیم غذایی یا ابتلا به بیماری هیپوفیز است.

علائم کم کاری تیروئید

مهم ترین علامت و نشانه این است که برخلاف پرکاری تیروئید سطح ترشح هورمون تیروئید پایین آمده و واکنش های شیمیایی مرتبط با متابولیسم بدن دچار اختلال شده و کاهش پیدا کرده است. در بیشتر افراد درگیر تیروئید کم کار این علائم ظاهر می شود:

• کاهش آستانه تحمل نسبت به سرمای آب و هوا
• بیمار در حرکت کردن دچار اختلال و کندی شده است.
• اشتهای طبیعی به غذاخوردن ازبین رفته است.
• پوست زبر و زمخت شده است.
• بیمار از شکنندگی موها شکایت دارد.
• احساس خستگی و ضعف شدید حتی پس از استراحت کافی
• بم شدن غیرطبیعی صدا
• ایجاد اسپاسم و گرفتگی در عضلات
• بروز مشکل یبوست
• احساس خواب آلودگی در طول روز
• کاهش سطح هوشیاری و تمرکز
• فراموش کردن غیرعادی مسائل
• بی حس شدن دست و پا
• ورم کردن صورت و چشم
• افزایش وزن
• برهم خوردن سیکل قاعدگی
• تشدید خونریزی قاعدگی
• نازایی
• گواتر
• ترشح شیر از پستان

علائم فوق در تمام افراد بروز نمی کند و شدت و ضعف آن متفاوت خواهد بود. در هر صورت انجام آزمایش و تشخیص متخصص ضرورت دارد.

عوامل خطر ابتلا به کم کاری تیروئید

اگرچه هر فردی می تواند مبتلا به کم کاری تیروئید شود؛ اما اگر فرد شرایط زیر را داشته باشد، خطر بیشتری او را تهدید می کند:

1. زن بودن
2. سن بالای ۶۰ سال
3. دارای سابقه خانوادگی بیمار تیروئیدی
4. دارای بیماری خود ایمنی مانند دیابت نوع ۱ یا بیماری سلیاک
5. درمان با ید رادیواکتیو یا داروهای ضد تیروئید
6. تابش به گردن یا بالای قفسه سینه
7. جراحی تیروئید (تیروئیدکتومی جزئی)
8. در شش ماه گذشته باردار یا بچه دار شده باشد.

روشهای تشخیص کم کاری تیروئید

برای تشخیص این اختلال، تنها داشتن علائم کافی نیست و باید بررسی های دقیق تری انجام شود. اگر هر یک از علائم بالا را دارید بهتر است به پزشک مراجعه کنید. پزشک برای تشخیص هیپوتیروئیدی مراحل زیر را طی می کند:

۱. معاینه فیزیکی

هنگامی که تیروئید کم کار باشد هم ممکن است گواتر رخ دهد. پزشک در معاینه ی فیزیکی اندازه ی غده تیروئید را بررسی می کند. از طرفی رطوبت یا خشکی پوست، جنس موها، صورت پف آلود و سایر علائمی که به آنها اشاره شد در معاینه ی فیزیکی بررسی خواهند شد.

۲. آزمایش تیروئید

یکی از مهم ترین راه های تشخیص اختلالات تیروئیدی، آزمایش تیروئید است. در کم کاری تیروئید، هورمون تحریک کننده ی غده ی تیروئید، TSH از حد طبیعی بیشتر می شود و سطح هورمون های تیروئیدی یا T3 و T4 کاهش پیدا می کنند. این موارد نشان دهنده ی تیروئید کم کار است و باید کمبود هورمونی جبران شود. در صورت نیاز پزشک آزمایش ها تخصصی تر را هم درخواست خواهد داد.

۳. تست های تصویربرداری

در سی تی اسکن می توان کم کاری، پرکاری و یا سایر اختلالات تیروئیدی را تشخیص داد. سونوگرافی هم از راه های دیگر تشخیص دهنده ی کم کاری تیروئید است.

سونوگرافی تیروئید چه کاربردی دارد؟

اگر آزمایش عملکرد تیروئید غیر طبیعی باشد یا پزشک هنگام معاینه گردن رشد گره ها بر روی تیروئید را تشخیص دهد، سونوگرافی تیروئید را تجویز می کند. این روش همچنین ممکن است برای بررسی کم کار یا پرکاری بودن غدد تیروئید نیز تجویز شود. برخی دیگر از دلایلی که باعث تجویز سونوگرافی تیروئید میشوند، شامل موارد زیر می باشند:

• مکان دقیق ندول های تیروئید
• تعداد گره های لنفاوی بزرگ شده
• نمایش جریان خون در ندول های رشد یافته
• نمایش مرز بین غده تیروئید و ندول های بزرگ شده
• نمایش ماهیت بزرگ شدگی غده تیروئید (مواد جامد یا مایع)
• همچنین سونوگرافی تیروئید می توان تورم و بیمار گواتر را مشخص کند.

عوارض کم کاری تیروئید

غده تیروئید با تولید میزان متعادل از هورمون های T3 و T4 متابولیسم بدن را تنظیم می کند. حال اگر سطح ترشح این دو هورمون دچار کاهش و افزایش قابل توجه شود عوارض و اختلالاتی در سلامت بالینی فرد بروز می کند. برخی از مهم ترین خطرات کم کاری تیروئید به شرح زیر است:

1. ایجاد اختلال در سیستم عصبی
2. بروز عوارض تنفسی و درگیری دستگاه تنفس (این افراد معمولاً از ضعف عضلات تنفسی رنج می برند)
3. بروز ناباروری و اختلال در تخمک گذاری
4. انتقال کم کاری تیروئید به نوزادان متولد شده از مادران مبتلا و بروز مشکلات فیزیکی و مغزی در کودک
5. مختل شدن روند طبیعی رشد نوزادان دچار این بیماری
6. بروز بیماری گواتر
7. درگیری با بیماری های قلبی
8. ابتلا به بیماری های پوستی
9. ایجاد اختلالات روانی
10. مشکلات گوارشی

درمان کم کاری تیروئید

کم کاری تیروئید با جایگزین کردن هورمونی که غده تیروئید دیگر نمی تواند تولید کند، درمان می شود. لووتیروکسین برای بیماران تجویز می شود. لووتیروکسین یکی از داروهای هورمون تیروئید و مانند هورمونی است که غده تیروئید به طور طبیعی تولید می کند. پزشک توصیه می کند که لووتیروکسین صبح ناشتا مصرف شود. آزمایش خون شش تا هشت هفته پس از شروع درمان با داروی هورمون تیروئید انجام می شود و پزشک دوز دارو را در صورت لزوم تغییر می دهد. هر بار که میزان مصرف دارو تغییر می کند، آزمایش خون جدیدی نیز گرفته می شود. وقتی دوز مناسب دارو تعیین شد، پزشک آزمایش خون را پس از شش ماه و یک سال تکرار می کند. کم کاری تیروئید را عموماً می توان با داروهای هورمون تیروئید به طور کامل کنترل کرد، البته به شرطی که دارو طبق تجویز پزشک و در دوز مناسب مصرف شود. هرگز مصرف داروی هورمون تیروئید را بدون دستور پزشک معالج قطع نکنید.

شروع درمان با هورمون تیروئید

پزشک میزان مصرف دارو را با توجه به عامل های زیر تعیین می کند:

1. سن
2. وضعیت سلامت عمومی
3. غلظت هورمون تیروئید در خون
4. وزن
5. بیمارانی که مسن تر هستند یا به بیماری قلبی مبتلا هستند، درمان را با مصرف دوز کم دارو شروع می کنند. پزشک میزان مصرف دارو را به تدریج افزایش می دهد تا بتواند اثر دارو را تحت نظر داشته باشد.

روش مصرف دارو

برای این که مطمئن شوید، کم کاری تیروئید تحت کنترل است، توصیه های زیر را رعایت کنید:

• همواره دارو را از یک برند خاص تهیه کنید: دوز هورمون در داروهای برندهای مختلف ممکن است کمی با هم تفاوت داشته باشد. این تفاوت های جزئی بر میزان هورمون اثر می گذارد.
• دارو را طبق یک برنامه منظم مصرف کنید: داروی تیروئید را هر روز رأس ساعت معینی مصرف کنید. دارو را تقریباً یک ساعت قبل از غذا یا خواب مصرف کنید و دارو را همراه با غذا نخورید. غذا و بعضی مکمل ها مانند کلسیم بر روش مصرف دارو در بدن اثر می گذارد.
• مصرف دارو را فراموش نکنید: اگر نوبت مصرف دارو را فراموش کردید، دارو را به محض آن که به خاطر آوردید، مصرف کنید. در صورت لزوم می توانید دو قرص را در یک روز مصرف کنید.
• دستورات پزشک را به دقت رعایت کنید: مصرف دارو را بدون دستور پزشک قطع نکنید.
• انتظار می رود که حال بیمار چند روز بعد از شروع مصرف دارو بهتر شود. با این حال ممکن است چند ماه طول بکشد تا میزان هورمون تیروئید به حد عادی برگردد. اگر میزان هورمون تیروئید بهتر شود؛ اما علائمی مانند خستگی و چاقی هنوز وجود داشته باشد، ممکن است پزشک درمان را تغییر بدهد. بیماران باید داروی تیروئید را تا پایان عمر برای کنترل کردن میزان هورمون ها مصرف کنند. به بیماران توصیه می شود که درمان را ادامه بدهند تا نتیجه مثبت آن را ببینند. حال بیماران به مرور بهتر می شود و میزان هورمون تیروئید دوباره پایین نمی آید.

تغذیه

غده تیروئید ید را برای تولید هورمون های تیروئید مصرف می کند. با این حال بیماران مبتلا به بیماری هاشیموتو یا دیگر گونه های اختلال های خودایمنی تیروئید ممکن است به عوارض جانبی ید حساسیت داشته باشند. خوردن غذاهای حاوی مقدار زیاد ید، مانند کتانجک یا انواع دیگر جلبک دریایی باعث ابتلا به کم کاری تیروئید می شود یا عارضه را تشدید می کند. مصرف مکمل های ید نیز می تواند اثر مشابهی داشته باشد. با پزشک معالج در مورد پرهیزهای غذایی مشورت کنید و اگر به مکمل های ید حساسیت دارید، حتماً موضوع را به ایشان اطلاع بدهید. لازم است بدانید که بعضی شربت های سرفه حاوی ید هستند.

مکملها

پزشکان دستور آزمایش های لازم را برای بررسی کمبود مواد مغذی ناشی از کم کاری تیروئید می دهند و مکمل های لازم را با توجه به نتایج آزمایش تجویز می کنند.

1. ویتامین B-12: ویتامین B-12 برای تولید هورمون تیروئید بسیار مهم است و واکنش سلولی به هورمون تیروئید را بهبود می دهد. به علاوه ویتامین B-12 تولید انرژی را در سلول ها افزایش می دهد و از این طریق به رفع خستگی و دیگر علائم کم کاری تیروئید کمک می کند.
2. سلنیوم: سلنیوم به سنتز و متابولیسم مؤثر تیروئید کمک می کند. مطالعات متعدد نشان می دهد که سلنیوم میزان پادتن تیروئید را در بیماران مبتلا به هاشیموتو کاهش می دهد.
3. روی: روی برای بهبود عملکرد تیروئید و افزایش میزان هورمون تیروئید مفید است. مطالعات متعدد نشان داده است که روی اثر مثبتی بر عملکرد تیروئید در خانم های دارای اضافه وزن دارد.

---