علت و درمان بی اختیاری ادراری در زنان و مردان

دکتر محمد اعظمی [ متخصص رادیولوژِی ]آدرس وب سایت : www.radiologymarkazi.ir
آدرس مطب : اصفهان ، خیابان شمس ابادی، روبروی عیسی بن مریم، ساختمان صبا تلفن مطب : 32202762 - 031

ادرار توسط کلیه ها ساخته شده و در مثانه ذخیره می شود. مثانه از ماهیچه هایی تشکیل شده است که هنگام نیاز به دفع ادرار، سفت می شوند. با سفت شدن ماهیچه های مثانه، ادرار از طریق لوله ای به نام مجرای ادرار از مثانه خارج می شود. در همین حال، ماهیچه های اسفنکتر (ماهیچه های تنگ کننده) در اطراف مجرای ادرار شل می شوند تا ادرار از بدن خارج شود.

بی اختیاری ادرار به معنای عدم کنترل بر روی مثانه است. بی اختیاری ممکن است هنگامی رخ دهد که عضلات مثانه به طور ناگهانی سفت شده اما ماهیچه های اسفنکتر به اندازه کافی قوی نباشند تا مجرای ادرار را ببندند. این امر باعث بروز نیاز ناگهانی و جدی برای دفع ادرار می شود که ممکن است قادر به کنترل آن نباشید. بی اختیاری ادرار ممکن است در صورت بروز مشکلی در اعصاب کنترل کننده عضلات مثانه و مجرای ادرار نیز رخ دهد. بی اختیاری ادرار را می توان به صورت خروج مقدار جزئی ادرار یا دفع مقدار زیادی ادرار در یک مرحله بیان کرد. بی اختیاری ادراری در مردان در مقایسه با زنان کمتر شایع است که این مسئله عمدتاً به علت تفاوت در آناتومی لگن مرد و زن می باشد. در بررسی بیماران بی اختیاری ادرار حتماً باید سونوگرافی با تعیین باقیمانده ادراری به دنبال ادرار کردن یعنی با مثانه پر و خالی انجام شود. با سونوگرافی می توان وضعیت پیشابراه را نیز بررسی کرد.

علت بی اختیاری ادراری در زنان

یکی از اصلی ترین علل بی اختیاری ادرار در زنان ضعف عضلات کف لگن می باشد که ضعیف شدن این عضلات موجب افتادگی مثانه و درپی آن بی اختیاری ادرار می گردد. افتادگی مثانه به صورت شایع در زنان میانسال و مسن ایجاد می شود که اغلب همراه با افتادگی و اشکال در چسبندگی گردن مثانه به لگن می باشد. دلایل متعددی موجب ضعف عضلات کف لگن می شود که برخی از آنها منحصراً به زنان مربوط بوده و برخی دیگر بین زنان و مردان مشترک است. مواردی که در ادامه به آنها اشاره می شود از اصلی ترین دلایل بی اختیاری ادراری در زنان می باشند. این موارد عبارتند از:

• یبوست مزمن
• زایمان های طبیعی و مکرر
• عدم تحرک کافی و ورزش نکردن
• افزایش سن
• سرفه مزمن
• اختلالات هورمونی پس از یائسگی
• بلند کردن و حمل اجسام سنگین
• اضافه وزن بیش از حد

علت بی اختیاری ادرار در مردان

یک مرد ممکن است دارای علائمی باشد که احتمال ابتلا به بی اختیاری ادرار را افزایش می دهند، از جمله:

• نقایص مادرزادی: مشکلاتی در رشد دستگاه ادراری
• سابقه ی سرطان پروستات: جراحی یا پرتو درمانی برای سرطان پروستات می تواند منجر به بی اختیاری موقت یا دائمی در مردان شود.

بی اختیاری یک بیماری نیست، بلکه می تواند از علائم برخی بیماری ها یا ناشی از رویدادهای خاصی در طول زندگی مرد باشد. بیماری ها یا مشکلاتی که ممکن است احتمال ابتلا به بی اختیاری ادرار را افزایش دهند عبارتند از:

1. بزرگی خوش خیم پروستات
2. سرفه مزمن
3. مشکلات عصبی
4. عدم فعالیت بدنی
5. چاقی
6. بالا رفتن سن

علائم بی اختیاری ادرار

بی اختیاری ادرار نیز مانند بیماری های دیگر علائمی دارد که با تشخیص به موقع آنها و مراجعه به پزشک می توان از آن جلوگیری کرد. خارج شدن غیرارادی ادرار در شرایط زیر می تواند از علائم بی اختیاری ادرار باشد:

1. بالا رفتن از پله
2. برداشتن اشیاء سنگین
3. هنگام انجام برخی از فعالیت ها نظیر خندیدن، عطسه و سرفه کردن
4. هنگام رابطه جنسی
5. ورزش کردن

انواع بی اختیاری ادرار

انواع مختلفی از بی اختیاری ادرار وجود دارد که شایع ترین آنها بی اختیاری استرسی می باشد.

• بی اختیاری استرسی: معمولاً در اثر فشار بر روی شکم ایجاد می شود (به عنوان مثال وقتی می خندید، سرفه می کنید، عطسه می کنید یا هنگام بلند کردن جسمی از زمین، انجام ورزش).
• بی اختیاری سر ریزی: عدم خالی شدن کامل مثانه و چکیدن ادرار به صورت قطره قطره بی اختیاری سرریزی نامیده می شود.
• بی اختیاری عملکردی: گاهی فرد به دلیل اختلالات جسمی که دارد ممکن است نتواند به موقع خود را به توالت برساند و همین عامل موجب نشت ادرار در وی می شود.
• بی اختیاری مختلط: تجربه بیش از یک نوع بی اختیاری های ادراری، بی اختیاری مختلط نامیده می شود.
• بی اختیاری فوریتی: در این شرایط فرد نیاز به تخلیه سریع ادرار دارد و به دنبال آن ممکن است خروج غیر عادی ادرار اتفاق بیفتد.

کاربرد سونوگرافی در بی اختیاری ادرار

اطلاعاتی که سونوگرافی در رابطه با بی اختیاری در اختیار ما قرار می دهد عبارتند از:

1. حجم پر مثانه
2. ادرار باقیمانده
3. وضع مخاط و ضخیم شدگی دیوار مثانه
4. وضع کلیه ها
5. گشاد شدگی حالب . لذا جزء موارد تشخیصی روتین در بیماران با مشکل های مختلف ادراری، امروزه توسط پزشکان متخصص استفاده می شود.

آمادگی قبل از سونوگرافی مثانه

به طور کلی سونوگرافی کلیه و مثانه نیاز به آمادگی خاصی مانند پرهیز غذایی یا مصرف دارو نیاز ندارد. تنها ممکن است نیاز داشته باشید قبل از انجام سونوگرافی آب بنوشید تا مثانه پر شود. البته ممکن است به تشخیص پزشک پیش از انجام سونوگرافی برای کاهش درد یا التهابات کلیه، داروی خاصی تجویز شود.

روش انجام سونوگرافی مثانه

1. به شما گفته می شود که روی میز آزمایشی که در کنار تجهیزات سونوگرافی قرار دارد، دراز بکشید.
2. تکنسینی که سونوگرافی را انجام می دهد، ژلی را روی پوست شما در ناحیه کلیه ها و مثانه پخش می کند. این ژل به هدایت بهتر امواج صوتی تولید شده توسط مبدل کمک می کند.
3. سپس تکنسین، مبدل را به شکم شما می مالد. در نقاط خاصی در طول سونوگرافی، ممکن است از شما بخواهند نفس خود را حبس کنید یا به پهلو بخوابید.
4. امواج صوتی تولید شده توسط مبدل از اندام های شما باز می گردد یا به اصطلاحی، پژواک می شوند. یک کامپیوتر این پژواک ها را می گیرد و تصاویری از کلیه ها و مثانه شما ایجاد می کند.

عوارض سونوگرافی مثانه

سونوگرافی کلیه و مثانه روش ایمن برای بررسی بیمار و دریافت تصاویر حیاتی بدون خطر ابتلا به اشعه است.

درمان بی اختیاری ادرار

• شیوه عملکرد درمان دارویی عمدتاًٌ با کاهش انقباضات مثانه و در نتیجه کاهش فشار مثانه و در برخی داروها با افزایش قدرت عضلانی اسفنگتر مجرای ادراری است. اولین خط درمان دارویی، داروهای آنتی موسکارینی هستند که هم در درمان مثانه بیش فعال و هم بی اختیاری ادراری فوریتی مؤثر بوده اند. این داروها عمدتاً با بلوک گیرنده ای موسکارینی در عضله دترسور مثانه باعث کاهش انقباض عضله دترسورو در نتیجه کاهش احساس فوریت ادرار و بی اختیاری فوریتی و کاهش تکرار ادرار می شوند. این داروها مانند اکسی بوتنین، تولترودین و سولیفناسین توسط پزشک تجویز می شوند. در صورت بهبود علائم، بیمار می تواند تا 6 ماه از دارو استفاده نماید و سپس تدریجاً کم کند.
• دولوکستین: تنها دارویی که مجوز (FDA) را جهت درمان دارویی بی اختیاری ادراری استرسی دارد و با افزایش قدرت اسفنگتر مجرای ادراری مانع از ریزش ادرار می شود.
• استروژن: مصرف خوراکی آن باعث تشدید بی اختیاری ادراری میشود؛ ولی مصرف کرم موضعی آن در خانم های یائسه باعث کاهش عفونت ادراری و بهبود مخاط سیستم ادراری و کمک به کنترل ادرار می شود.

درمان های جراحی بی اختیاری ادراری در زنان

نکته مهم قبل از انتخاب هرگونه عمل جراحی توسط پزشک، استفاده از ارزیابی دقیق قبل از عمل و انجام حتمی تست یورودینامیک (نوار مثانه) است. این تست جهت افتراق انواع بی اختیاری ادراری و انتخاب بهترین نوع عمل برای بیماران ضروری است و بدون انجام آن احتمال شکست جراحی بالا است. علاوه بر این جراح باید با معاینه دقیق، پرولاپس های لگنی را نیز بررسی کند. در صورتیکه علاوه بر بی اختیاری ادراری، افتادگی مثانه، رحم و یا رکتوم وجود داشته باشد، باید همراه با جراحی بی اختیاری ادراری، پرولاپس ها هم ترمیم گردند.
روش های جراحی برای بی اختیاری ادراری عمدتاً سه دسته اند:
الف- روش های جراحی شکمی مانند روش برچ که هم به صورت باز و هم لاپاراسکوپیک انجام می شود. این روش جزو جراحی های شکمی است و سالها شیوه اصلی برای درمان بی اختیاری ادراری بود ه است. در این جراحی بخش های طرفی و قدامی واژن با نخ های غیرقابل جذب به لیگمان کوپر فیکس می شوند. این عمل هم به صورت باز و هم لاپاراسکوپیک انجام می گردد.
ب- روش های جراحی از طرق واژن مانند اسلینگ مجرای میانی با مش، اسلینگ با فاشیای عضله زکتوس

• روش اسلینگ با فاشیای خود بیمار
• در این شیوه معمولاً از فاشیای رکتوس یا فاشیالاتای بیمار استفاده میشود. نواری به عرض 2 1 سانت به طول مناسب برداشته و زیر گردن مثانه گذاشته می شود.
• روش اسلینگ مجرای میانی مجرای با مش
• در این شیوه یک عدد مش پلی پروپیلین با عرض 2-1 سانت زیر قسمت میانی مجرا گذاشته می شود و با ابزار مخصوص دو طرف مش یا از سوراخ های ابتوراتور دو طرف خارج میشود یا از پشت استخوان عانه عبور میکنند. در حال حاضر این شیوه یکی از شایع ترین روشهای جراحی بی اختیاری ادراری استرسی است. موفقیت درمان با این روش 90 -75 درصد بوده و عوارض آن کمتر از روش برچ است.

ج- روش های آندوسکوپی که تزریق مواد حجم دهنده از طریق آندوسکوپی در گردن مثانه انجام میشود. در این شیوه که با مواد مختلفی مثل چربی، کلاژن و حتی سلول های بنیادی انجام شده، با اثر کوتاه مدت و اثربخشی کمی همراه بوده است.
بطور خلاصه در حال حاضر روش اسلینگ با فاشیای رکتوس و روش اسلینگ مجرای میانی با مش پلی پروپیلن یا همان MUS روش های پیشنهادی اول جهت درمان جراحی بی اختیاری ادراری استرسی میباشند.