علت، علائم و درمان فلج عصب صورت

دکتر سلمان فلاح [ متخصص طب فیزیکی و توانبخشی ]آدرس وب سایت : www.drsalmanfallah.ir
آدرس مطب : اصفهان ، خیابان حکیم نظامی ، خیابان شریعتی غربی ، نبش کوچه 16 ، جنب مسجد امام حسن عسکری ، طبقه اول تلفن مطب : 91011414 - 031

فلج صورت نوعی فلج موقت است که در اثر آسیب دیدن عصب های صورت یا فاسیال ایجاد می شود. عصب فاسیال یا عصب هفتم جمجمه ای از کانالی باریک و استخوانی، موسوم به کانال فالوپ در جمجمه عبور می کند که زیر گوش در کنار عضلات هر طرف صورت واقع شده است. بخش اعظم گذرگاه عصب فاسیال در درون پوسته ای استخوانی قرار دارد. پیامد مختل شدن عملکرد عصب صورت ابتلا به فلج بل است که اجازه نمی دهد پیام ها از مغز به عضلات صورت برسد. این اختلال به ضعف یا فلج صورت می انجامد. این اختلال که ارتباطی با سکته مغزی ندارد، شایع ترین علت فلج صورت است. فلج بل معمولاً فقط بر یکی از دو عصب صورت اثر می گذارد و یک سمت صورت فلج می شود، با این حال فلج شدن هر دو سمت صورت نیز در موارد نادر مشاهده شده است. اقدامات لازم برای درمان فلج صورت این است که فشار روی عصب صورت کاهش داده شود. در ادامه با درمان های مختلف فلج صورت آشنا می شوید.

علت فلج شدن عصب صورت

شرایط زیر را می توان زمینه ساز فلج صورت دانست:

• زمانی که عصب کنترل کننده عضلات صورت متورم، ملتهب یا فشرده می شود، ممکن است با فلج یا ضعف عضلات صورت مواجه شویم. با این حال علت دقیق این نوع آسیب دیدگی مشخص نیست.
• عفونت ویروسی مانند مننژیت ویروسی یا ویروس معمول تبخال (هرپس سیمپلکس) از علل این اختلال به شمار می آید.
• عصب صورت در واکنش به عفونت ورم می کند و ملتهب می شود. در نتیجه فشار داخل کانال فالوپ افزایش می یابد و ایسکمی (کاهش خون رسانی و اکسیژن رسانی به سلول های عصبی) بروز می یابد.
• در بعضی موارد خفیف که دوران بهبود سریعی نیز دارد، فقط غلاف میلین عصب آسیب می بیند. چربی پوشش دهده عصب ها را غلاف میلین گویند که روی فیبرهای عصبی مغز مانند عایق عمل می کند.
• آنفلوآنزا یا بیماری های مشابه
• سردرد
• عفونت مزمن گوش میانی
• استرس و بارداری
• بالا بودن فشار خون
• دیابت
• سارکوئیدوز
• تومور
• بیماری لایم و آسیب دیدگی هایی مانند شکستگی جمجمه یا صدمه دیدن صورت
• خشکی یا آب ریزش شدید چشم
• دشواری در خوردن و آشامیدن

علائم فلج صورت

علائم فلج صورت از نظر شدت آن متفاوت هستند و ممکن است ضعفی جزئی تا فلج کامل باشد. هرچه التهاب و فشاری که عصب صورت با آن مواجه می شود بیشتر باشد، شدت فلج و مدت زمانی که طول می کشد عصب بهبود یابد و عملکرد خود را به دست آورد بیشتر خواهد بود. علائم فلج صورت ۱ یا ۲ هفته بعد از یک سرماخوردگی، عفونت گوش یا عفونت چشم ظاهر می شوند. علائم معمولاً ناگهانی ظاهر می شوند و ممکن است زمانی که از خواب بیدار شدید و یا هنگام خوردن یا نوشیدن متوجه آن شوید. علامت شاخص فلج صورت با افتادگی یک سمت صورت و عدم توانایی در باز یا بسته کردن چشم سمت درگیر شده صورت است. در موارد نادری، فلج صورت ممکن است هر دو سمت صورت را درگیر کند.
دیگر علائم فلج صورت عبارتند از:

• ضعف صورت
• افتادگی لب و دهان
• عدم توانایی در نشان دادن احساسات در صورت، مانند خندیدن یا اخم کردن
• دشواری در تلفظ کردن برخی کلمات
• خشکی چشم و دهان
• حس چشایی تغییر یافته
• افتادگی
• حساسیت به صداها
• دشواری در خوردن و نوشیدن
• انقباض عضلانی در صورت
• سوزش چشم سمت درگیر شده
• سردرد

افراد در معرض خطر فلج صورت

هر فردی ممکن است با فلج صورت مواجه شود و درصد شیوع این عارضه در میان بانوان و آقایان یکسان است. فلج صورت عموماً در بازه سنی 40 ـ 10 سالگی بروز می یابد. فلج عصب صورت به طور ناگهانی، غالباً طی ساعات شب بروز می یابد و معمولاً خود به خود پس از چند هفته بهبود می یابد. درصد شیوع فلج عصب صورتی در فصل زمستان اندکی بیشتر از فصول دیگر سال است.

تشخیص فلج صورت

تشخیص فلج صورت بر اساس تظاهرات بالینی انجام می شود که شامل کج شدن صورت، عدم توانایی در حرکت دادن عضلات سمت آسیب دیده ی صورت و رد کردن سایر بیماری های ایجاد کننده ی فلج صورت می باشد. هیچ آزمایش بالینی مخصوصی برای تشخیص این بیماری وجود ندارد. به طور معمول، پزشک ضعف فوقانی و پایینی صورت فرد را معاینه می کند. در اغلب موارد، این ضعف به یک سمت صورت محدود می شود و یا گاهی اوقات به پیشانی، پلک و دهان می رسد. آزمایشی با عنوان الکترومیوگرافی (EMG) یا نوار عصب و عضله می تواند آسیب به عصب را تشخیص دهد و شدت و وسعت درگیری اعصاب را تعیین می کند. آزمایشات خونی می تواند گاهی اوقات به تشخیص سایر مشکلات همزمان از جمله دیابت و عفونت های خاص کمک کند. با استفاده از عکسبرداری های MRI و سی تی اسکن می توانیم ساختارهایی که بر روی عصب صورت فشار وارد می کنند را تشخیص داده و از بین ببریم.

عوارض فلج صورت

علاوه بر مشکلات چشمی، عوارض احتمالی فلج صورت عبارتند از:

• سینکاینزیس حرکتی: یعنی حرکت غیر ارادی عضلات که هم زمان با حرکت ارادی اتفاق می افتد. به عنوان مثال حرکت غیر ارادی دهان در حین بسته شدن ارادی چشم.
• اشک تمساح: ریزش اشک هنگام غذا خوردن به دلیل هدایت نادرست فیبر های چشایی در حال بازسازی که برای غدد بزاقی است، به طوری که به الیاف ترشحی غده اشکی تبدیل می شود و در حین غذا خوردن باعث گریه همان طرف می شود.
• بهبودی ناقص
• کوتاهی عضلات صورت
• کاهش یا از دست دادن حس چشایی
• مشکل در تکلم به دلیل ضعف عضلات صورت

روشهای درمان فلج عصب صورت

• دارو درمانی

1. چنانچه منشأ بیماری مشخص باشد، برای مثال عفونت عامل فلج شدن صورت باشد، درمان دارویی مناسب شروع می شود.
2. استروئیدهایی مانند پردنیزون به منظور کاهش التهاب و ورم تجویز می شود.
3. داروهای دیگری مانند آسیکلوویر با هدف مقابله با عفونت های ویروسی هرپس سیمپلکس تجویز می شود تا دوره بیماری کوتاهتر شود.
4. مسکن هایی مانند آسپرین، استامینوفن یا ایبوپروفن نیز درد را کاهش می دهد؛ چون احتمال تداخل دارویی وجود دارد، بیمارانی که داروهای تجویز شده پزشک را مصرف می کنند، باید قبل از شروع مصرف داروهای بدون نسخه حتماً با پزشک معالج مشورت کنند.

• فیزیوتراپی

عضلات فلج شده، کوچک تر و منقبض می شوند که موجب انقباض دائمی آنها می شود. متخصص فیزیوتراپی آفتاب به شما آموزش می دهند که چگونه عضلات صورت خود را ماساژ دهید و چه تمرینات ورزشی انجام دهید تا از این اتفاق جلوگیری کنید. فیزیوتراپ شما در ابتدا حرکات عضلات صورت شما را بررسی می کند تا بتواند برنامه ی درمانی مخصوص شما را طراحی کند. این برنامه ی درمانی می تواند شامل موارد زیر باشد:

1. ورزش های کششی به منظور بازیابی توانایی بالا بردن ابرو و حرکت گوشه ی دهان.
2. برنامه ی ورزشی برای انجام حرکات فعال و غیر فعال به منظور افزایش عملکرد عضلات.
3. تحریک الکتریکی برای حفظ بخش عمده ای از ماهیچه های صورت و جلوگیری از آتروفی و در دو هفته اول بعد از فلج صورت نباید بکار برود.
4. با اعمال ماساژ بر روی عضلات فلج شده، می توان انعطاف پذیری و کشسانی عضله را حفظ کرد. ماساژ همچنین باعث حفظ جریان خون به ناحیه ی آسیب دیده می شود و از انقباض آن جلوگیری می کند.
5. انجام حرکاتی در طول عضلات که موجب بهبود در حس هایی مثل لمس، ضربه زدن و نوازش کردن می شود.

• لیزر درمانی
• طب سوزنی

در این روش سوزن های ظریفی در نقاط مشخصی از پوست فرو برده می شود یا تکنیک های طب سوزنی مختلف دیگری برای درمان فلج صورت به کار برده می شود. هدف از طب سوزنی این است که عملکرد عصب فاسیال از طریق بهبود گردش خون موضعی، از بین بردن ورم و کاهش التهاب عصب صورت بهبود داده شود.

• بیوفیدبک

بیوفیدبک ابزار بسیار ارزشمند و مؤثری است که از روند بهبودی عصب، بازخورد خوبی به بیمار می دهد. کلیدی ترین نکته برای رسیدن به کارایی نرمال و عادی عضلات این است که به هر یک از عضلات به طور خاص آموزش داده شود که مانند قبل به طور مستقل عمل کند. بسیار مهم است که طی جلسه ی ارزیابی و در تمام طول دوره ی درمان، نشانگرهایی از وضعیت عملکرد عضله ثبت شوند تا شما بتوانید روند پیشرفت خود را ببینید و تغییراتی که در حال انجام شدن هستند را درک کنید.