مغز مرکز هماهنگی و موجودیت ما در بدن است. برای محافظت از بافت نرم و ظریفی که مغز دارد لایه های محافظتی در اطراف آن می باشد. اگر در هر کدام از این لایه ها اختلال ایجاد شود فرد به بیماری مبتلا می شود. مغز دارای سه لایه محافظ بافت استخوانی (جمجمه)، لایه بافت خونی و در آخر لایه مننژ است. شایع ترین عامل مننژیت عفونت های ویروسی بوده و عفونت های باکتریایی در رده بعدی قرار دارند و عفونت های قارچی نیز به ندرت رخ می دهند. از آنجا که عفونت های باکتریایی می توانند جان بیماران را تهدید کنند، تشخیص علت بیماری ضروری است. مننژیت باکتریایی جدی است و اگر سریعاً با آنتی بیوتیک درمان نشود، می تواند ظرف چند روز باعث مرگ شود. تأخیر در درمان خطر آسیب های دائمی مغزی یا مرگ را افزایش می دهد.

علت ابتلا به مننژیت مغزی

مننژیت مغزی تقریباً همیشه ناشی از عفونت باکتریایی یا ویروسی است که در جایی از بدن غیر از مغز، مانند گوش، سینوس یا گلو ایجاد می شود. علت بروز مننژیت مغزی می تواند موارد زیر باشد:

• عفونت قارچی
• سیفلیس
• بیماری سل

علائم مننژیت مغزی

مننژیت گلو و مغز نشانه های بسیار مشخص و شایعی دارد. باید دقت کنید که بروز هر کدام از نشانه هایی که در ادامه در مورد آنها صحبت می کنیم، صد در صد وجود این بیماری را تأیید نمی کنند. شایع ترین علائم مننژیت در بزرگسالان، مننژیت مغزی در سالمندان و کودکان عبارت است از:

• سردرد
• تب
• اسهال و استفراغ
• کاهش اشتها
• تحریک پذیری به خصوص در برابر نور و صدا
• کهیر پوستی
• گرفتگی گردن
• خواب آلودگی و عدم هوشیاری
• نفس تنگی
• تشنج موضعی

عوامل خطرزای مننژیت

عوامل خطرزا برای مننژیت عبارتند از:

• عدم واکسیناسیون

افرادی که برنامه واکیسناسیون توصیه شده برای کودکان یا بزرگسالان را کامل نکرده اند در معرض خطر بالاتری برای این بیماری قرار دارند.

• سن

اکثر موارد مننژیت ویروسی در کودکان زیر 5 سال رخ می دهد. مننژیت باکتریایی نیز در میان نوزادان زیر 20 روز شایع است.

• زندگی دسته جمعی

دانشجویان ساکن خوابگاه ها، پرسنل حاضر در پایگاه های نظامی، محصلین مدارس شبانه روزی و کودکانی که در مراکز مراقبت های روزانه نگهداری می شوند، در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به مننژیت مننگوکوک قرار دارند. احتمالاً دلیل این امر آن است که این باکتری از طریق تنفس انتقال یافته و می تواند به سرعت در میان گروه های بزرگ پخش شود.

• بارداری

بارداری خطر ابتلا به لیستریوز (یک عفونت ناشی از باکتری لیستریا است که می توانند باعث مننژیت نیز بشود) را افزایش می دهد. لیستریوز خطر سقط جنین، مرده زایی و وضع حمل پیش از موعد را افزایش می دهد.

• اختلال در سیستم ایمنی

ایدز، اعتیاد به الکل، مصرف داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی و سایر عوامل تأثیرگذار بر سیستم ایمنی نیز می توانند خطر ابتلا به مننژیت را افزایش دهند. برداشتن طحال نیز خطر مننژیت را افزایش می دهد، به همین دلیل بیماران بدون طحال می بایست برای به حداقل رساندن این خطر واکسینه شوند.

انواع مننژیت

مننژیت های باکتریایی

باکتری هایی که وارد جریان خون شده و خود را به مغز و نخاع می رسانند، باعث مننژیت باکتریایی حاد می شوند. البته، این نوع مننژیت می تواند ناشی از حمله مستقیم باکتری ها به پرده های مغزی نیز باشد. این حالت معمولاً به دنبال یک عفونت گوش یا سینوس، شکستگی جمجمه، یا در موارد نادر، پس از برخی جراحی ها رخ دهد.
انواع مختلفی از باکتری ها می توانند باعث مننژیت باکتریایی حاد شوند که شایع ترین آنها عبارتند از:

1. استرپتوکوکوس نومونیا (پنوموکوکوس): این باکتری شایع ترین علت بروز مننژیت باکتریایی در نوزادان، کودکان خردسال و بزرگسالان است. این باکتری بیشتر باعث سینه پهلو یا عفونت های گوش و سینوس می شود. با واکسیناسیون می توان به پیشگیری از بروز عفونت ناشی از این باکتری کمک کرد.
2. نایسریا مننژیدیس (مننگوکوکوس): این باکتری معمولاً باعث عفونت دستگاه تنفسی فوقانی شده اما در مواردی که وارد جریان خون می شود، می تواند بیماری مننژیت مننگوکوک (meningococcal) را نیز ایجاد کند. این یک عفونت شدیداً مسری است که بیشتر نوجوانان و بزرگسالان جوان را مبتلا می کند. این عفونت می تواند باعث اپیدمی های محلی در خوابگاه های دانشگاه ها، مدارس شبانه روزی و پایگاه های نظامی شود. با واکیسناسیون می توان به پیشگیری از بروز عفونت ناشی از این باکتری کمک کرد.

مننژیت ویروسی

مننژیت ویروسی معمولاً خفیف بوده و اغلب خود به خود رفع می شود. اکثر موارد آن، ناشی از آلودگی به گروه هایی از ویروس ها، موسوم به آنتروویروس ها، بوده و بیشتر در اواخر تابستان و اوایل پاییز رخ می دهند. ویروس هایی مانند ویروس هرپس ساده (تبخال)، ایدز، اوریون و برخی دیگر از ویروس ها نیز می توانند باعث مننژیت ویروسی شوند.

مننژیت مزمن

ارگانیسم های کم رشدی که به پرده ها و مایع اطراف مغز حمله می کنند باعث مننژیت مزمن می شوند. مننژیت مزمن در طول دو هفته یا بیشتر بروز می کند. علائم مننژیت مزمن شبیه به علائم نوع حاد آن هستند.

مننژیت قارچی

مننژیت قارچی نسبتاً غیرشایع بوده و باعث مننژیت مزمن می شود. گاهی اوقات، این نوع مننژیت شبیه به مننژیت باکتریایی است. مننژیت قارچی مسری نیست. مننژیت کریپتوکوک شایع ترین شکل این نوع مننژیت است که افراد مبتلا به نقایص سیستم ایمنی، مانند ایدز را مبتلا می کند. این نوع مننژیت، در صورت درمان نشدن با یک داروی ضدقارچ، جان بیمار را تهدید می کند.

تشخیص مننژیت

تشخیص مننژیت با بررسی سابقه پزشکی بیمار و معاینه او آغاز می شود. در طول معاینه فیزیکی، پزشک به دنبال یافتن علائم زیر خواهد بود:

• تب
• افزایش ضربان قلب
• خشکی گردن
• کاهش هوشیاری

پزشک همچنین پونکسیون کمری را تجویز می کند. این تست نمونه برداری از سی اس اف یا مایع مغزی نخاعی ستون فقرات کمری جهت بررسی است و به پزشک اجازه می دهد تا افزایش فشار بر سیستم عصبی مرکزی را بررسی کند و همچنین می تواند التهاب یا باکتری در مایع نخاعی را پیدا کند. این آزمایش همچنین می تواند برای تعیین بهترین آنتی بیوتیک جهت درمان مفید باشد. سایر تست ها نیز ممکن است برای تشخیص مننژیت تجویز شود. تست های رایج عبارتند از:

• کشت خون
• شمارش خون
• اشعه ایکس
• سی تی اسکن

عوارض مننژیت مغزی

نوع باکتریایی بیماری مننژیت بسیار خطرناک بوده و عوارض جدی را برای بیمار به دنبال دارد. این بیماری در صورتی که به موقع درمان نشود می تواند آسیب های عصبی جبران ناپذیری را به بیمار وارد نماید و حتی باعث مرگ او شود. عوارض جانبی بیماری مننژیت عبارتند از:

1. کاهش شنوایی یا از دست دادن کامل آن
2. اختلال در صحبت کردن
3. مشکلات حافظه و تمرکز
4. ایجاد اختلال و ناتوانی در یادگیری
5. آسیب های مغزی
6. ایجاد مشکل در راه رفتن و تعادل بدن
7. تشنج
8. نارسایی کلیوی
9. شوک
10. مرگ

درمان مننژیت مغزی

درمان این بیماری بسته به نوع بزرگسالان یا کودکان متفاوت است. درمان مننژیت باکتریایی مننژیت حاد باکتریایی نیاز به درمان سریع با آنتی بیوتیک های داخل وریدی و داروهاي کورتیزونی براي اطمینان از بهبود و کاهش عوارض آن همچون ورم مغزي و یا تشنج دارد. آنتی بیوتیک یا ترکیب آنتی بیوتیکی و دارویی شما که پزشکتان براي شما انتخاب می کند، بسته به نوع عفونت متفاوت است. درمان مننژیت ویروسی آنتی بیوتیک ها قادر به درمان نوع ویروسی این بیماری نیستند و در بیشتر موارد مننژیت ویروسی خود به خود در طول چند هفته بهبود می یابد. درمان انواع ساده ویروسی شامل موارد زیر است:

• استراحت
• مصرف فراوان مایعات
• داروهاي مسکن براي کاهش درد و تب
• اگر علت بیماری شما ویروس تب خال است، می شود از داروي ضد ویروسی استفاده کرد.
• درمان سایر انواع مننژیت اگر علت این اختلال شما معلوم نباشد، پزشک شروع به استفاده از درمان ها ضدویروسی و آنتی بیوتیکی تا زمان مشخص شدن علت این اختلال می کند. مننژیت قارچی با داروهاي ضد قارچ درمان می شود. البته این داروها اثرات جانبی جدي داشته و ممکن است شروع درمان با این داروها تا زمان تشخیص آزمایشگاهی مننژیت قارچی به تعویق افتد. مننژیت مزمن بسته به علت آنکه عموماً عفونت قارچی هست، درمان می شود.
• مننژیت هاي غیر عفونی که به علت حساسیت و یا بیماری های خود ایمنی رخ داده اند را ممکن است با داروهاي کورتیزونی درمان نمایند. در بعضی از موارد نیاز به درمان خاصی نبوده و بیماري خود به خود بهبود می یابد. در مننژیت مرتبط با سرطان نیز نیاز به درمان سرطان براي درمان مننژیت دارد.

پیشگیری از این بیماری

داشتن شیوه سالم زندگی، به ویژه اگر بیمار در معرض خطر قرار گیرد، مهم است. سبک سالم زندگی شامل موارد زیر می شود:

1. استراحت کافی و مناسب
2. ترک دخانیات
3. اجتناب از تماس با افراد بیمار

اگر کسی در تماس نزدیک با یک یا چند فرد مبتلا به عفونت مننژیت باکتریایی بوده است پزشک می تواند آنتی بیوتیک هایی را برای پیشگیری به او بدهد تا احتمال ابتلا به بیماری را کاهش دهد. واکسیناسیون همچنین می تواند در برابر انواع مختلف مننژیت از بدن محافظت کند. واکسن هایی که می توانند از مننژیت جلوگیری کنند عبارتند از:

• واکسن هموفیلوس، آنفلوانزای نوع ب
• واکسن کونژوگه پنوموکوک
• واکسن مننژاکوک

دو دوز واکسن مننگوکوک برای همه نوجوانان و حداقل یک دوز برای همه ی نوزادان ۶ هفته و بالاتر و یا افراد با مشکلات سیستم ایمنی یا طحال آسیب دیده یا از دست رفته توصیه می شود. این واکسن برای سفر به کشورهایی که در آن مننژیت شیوع دارد نیز مورد نیاز است.

---