آشنایی با روشهای تشخیص و درمان پانکراتیت مزمن

شبکه اطلاع رسانی پزشک آن لاین [ پرتال اطلاع رساني ]آدرس وب سایت : www.pezeshkonline.ir

پانکراتیت مزمن عبارت است از التهاب مزمن و فیبروز نسج پانکراس که به تخریب دائمی نسج پانکراس منجر می شود.

علت: در کل، عواملی که ازطریق فعال شدن آنزیمهای پروتئولیتیک پانکراس داخل آسینی ها یا مجاری پانکراس یا به روش های دیگرایجاد التهاب مزمن وفیبروز می کنند باعث پانکراتیت مزمن می شوند. افزایش فشار داخل مجاری، غلیظ شدن ترشحات پانکراس، کاهش غلظت بیکربنات یا فعال شدن آنزیمها به دلیل فقدان مکانیسمهای مهاری مثل آنتی ترییپسینوژن (ناشی از اختلال ژنتیک )از طریق ایجاد التهاب وهمچنین افزایش مستقیم ترشح کلاژن در نسج پانکراس توسطPancreatic stellate cells در اثر الکل، از علل پانکراتیت مزمن هستند.

الکل: الکل شایعترین علت پانکراتیت مزمن است (70-90% بیماران پانکراتیت مزمن، الکلی و 5-15% الکلی ها دچار پانکراتیت مزمن هستند) و هرچند شیوع آن بستگی به مقدار و مدت مصرف دارد، ولی زودتر از 5 سال از شروع مصرف الکل دیده نمی شود و از نظر مقدار مصرف حد مینیمم و سالم ندارد و حتی با مقادیر روزانه 1-20 سی سی نیز دیده می شود.

مصرف دخانیات و غذای چرب و پرپروتئین در بروز پانکراتیت مزمن ناشی از الکل مهم هستند. مصرف دخانیات به تنهایی ریسک فاکتور پانکراتیت مزمن است ولی همراه الکل اثرات آنها به شدت بیشتر می شود. در مورد اثر الکل، مشکلات ژنتیک نیز مهم هستند و در حضور بعضی مشکلات ژنتیک، اثر الکل بسیار شدید تر می شود(حدود 5/8 درصد بیماران پانکراتیت الکلی).

- متابولیت الکل بنام استالدئید به همراه اثرات اکسیدان باعث اثرات سمی در نسوج می شود و در بعضی بیماران با زمینه ژنتیک خاص این اثر در نسج پانکراس شدید تر و منجر به کلاژن سازی و فیبروز می شود.

- الکل از طریق کاهش گردش خون پانکراس و همچنین اثر تحریکی مستقیم بر سلولهای مولد کلاژن در نسج پانکراس هم دخیل است.

Tropical Pancreatitis: در محدوده 30 درجه از استوا (مثلا درهند) شایع است. مسائل ژنتیک و تغذیه ای ممکن است که در آن دخالت داشته باشند.

پانکراتیت ارثی: در زمینه تغییرات ژنتیک، بیمار دچار حملات متعدد پانکراتیت می شود.

در بیماران با حملات متعدد پانکراتیت بدون علت مشخص، پانکراتیت بدون علت مشخص قبل از سن 25 سالگی، یا سابقه فامیلی پانکراتیت(بخصوص فامیل درجه اول یا دوم) پیشنهاد بررسی ژنتیک می شود.

پانکراتیت انسدادی: بعلت عیب مادرزادی مجاری( Pancreas Divisum) و افزایش فشار داخل مجاری (بافت فیبروز و تنگی مجاری پانکراس یا تشکیل سنگ داخل مجاری پانکراتیک) ایجاد می شود.

پانکراتیت التهابی:پانکراتیت التهابی مزمن همراه با انفیلتراسیون سلولهای التهابی در بافت پانکراس و مرتبط با بیماری های آرتریت روماتوئید و سندرم ژوگرن ، کلانژیت اسکلروزان، کولیت اولسروز، بیماری کرون و دیابت قندی تیپ I می باشد. انسداد صفراوی ناشی از فیبروز پانکراس درآنها زیاد دیده می شود و به کورتون خوب پاسخ می دهند.

هیپرپاراتیروئیدسم با افزایش کلسیم خون و افزایش شانس رسوب املاح کلسیم و تشکیل سنگ در مجرا و هیپر لیپیدمی همراه با مصرف استروژن در ایجاد پانکراتیت مزمن مؤثرند.

پانکراتیت ایدیوپاتیک(باعلت نامعلوم): شامل یک پنجم تا یک سوم بیماران پانکراتیت مزمن می شود. ممکن است که عوامل ژنتیک یا عواملی مثل مصرف دخانیات در این گروه شناخته شوند.

از نظر بافت شناسی، در پانکراتیت مزمن ابتدا با پیدا شدن فیبروز، آسینی ها تحت فشار قرار گرفته، دچار اختلال فعالیت می شوند (ترشح آنزیمی) و با پیشرفت بیماری و گرفتاری عروق نسج پانکراس، جزایر نیز دچار اختلال شده نارسایی هورمونی نیز اضافه می شود. در بعضی بیماران با اتیولوژی مختلف ممکن است که سنگهای کلسیفیه یا کلسیفیکاسیون منتشر بافت پانکراس دیده شود.

علت درد نیز متنوع است و معمولا چند علت بطور همزمان دیده می شود من جمله گرفتار شدن اعصاب حسی در ادم پری نوریوم و افزایش فشار داخل مجاری (به دلیل فیبروز مجرا یا تشکیل سنگ درمجرا) و درنتیجه ایسکمی نسجی.

منابع:

Maingot's Abdominal Operations

Schwartz's Principles of surgery

Surgical Clinics of North America Vol. 87 December /2007