برگشت یا ریفلاکس ادراری چیست ؟

دکتر پیمان صالحی [ متخصص جراحی کلیه و مجاری ادراری و ناباروری ]آدرس وب سایت : www.drsalehi.ir
آدرس مطب : اصفهان ، اتوبان آقا بابایی ، بعد از روگذر حکیم شفائی ، بلوار سلامت، شهرک سلامت اصفهان ، طبقه دوم تلفن مطب : 35548081 - 031

ریفلاکس ادراری عبارتست از برگشت ادرار از مثانه به حالب در حین پرشدن مثانه. ادرار پس از تولید شدن در کلیه توسط لوله هایی به نام حالب به مثانه منتقل و در آنجا تا هنگام دفع، ذخیره می شود. در حالت طبیعی دریچه یک طرفه ای در محل اتصال حالب به مثانه جلوی برگشت ادرار را می گیرد . اگر این دریچه به درستی عمل نکند؛ ادرار به داخل کلیه ها و حالب پس می زند و می تواند میکروبها را از مثانه به کلیه برده وسبب عفونت کلیه شود.

لازم به ذکر است عفونت کلیه بویژه در کودکان اگر سریع درمان نشود می تواند آسیبهای جبران ناپذیری به کلیه زده و حتی سبب از کار افتادن کلیه و یا ایجاد فشار خون شود . هدف از درمان ریفلاکس نیز حفظ عملکرد کلیه از طریق جلوگیری از عفونت ادراری است .

علائم برگشت ادرار

ریفلاکس به چند طریق میتواند تظاهر یابد. شایعترین تظاهر آن به صورت عفونت ادراری همراه با تب است. بنابراین لازم است در هر فردی که دچار تب بدون علت مشخص می شود؛ به فکر عفونت ادراری بود و با انجام آزمایش ادرار آن را تشخیص داد. عفونت ادراری در کودکان بزرگتر و بزرگسالان علاوه بر تب، با سوزش ادرار و درد پهلو نیز همراه است. بنابراین تشخیص عفونت ادراری دراین حالت ساده تر است .

گاهی هنگامی که جنین در رحم مادر است، سونوگرافی ورم کلیه ها را نشان میدهد. در این صورت نوزاد باید پس از تولد تحت بررسی قرار گیرد. چرا که علت این ورم در بسیاری موارد ریفلاکس است و اگر به موقع تشخیص داده نشود؛ میتواند سبب عفونت آسیب کلیه شود.

گاهی نیز ریفلاکس درتمام طول عمر فرد هیچ تظاهری پیدا نمی کند وتشخیص نیز داده نمی شود . تشخیص ریفلاکس با انجام عکس رنگی مثانه (VCUG) داده می شود. برای این کار یک سوند کوچک در مجرای ادراری قرار داد و مثانه با ماده حاجب پر می شود.

درمان برگشت ادرار

برگشت ادرار در بسیاری موارد به صورت خودبه خود بهبود می یابد و تنها کاری که متخصص کلیه و مجاری ادراری باید انجام دهد؛ تجویز آنتی بیوتیک است تا از بروز عفونت پیشگیری نماید. برای اجتناب از عمل غیر ضروری، جراح باید تجربه کافی داشته باشد تا بتواند بیمارانی را که در خطر عود عفونت هستند از آنهایی که احتمالا نیاز به عمل نخواهند داشت تشخیص دهد.اگر علیرغم تجویز آنتی بیوتیک باز هم فرد دچار عفونت شود؛ نیاز به عمل جراحی خواهد بود.

درمان جراحی ریفلاکس ادرار

درگذشته برای درمان برگشت ادرار، تنها راه انجام جراحی بود. اما در سالهای اخیر عمل جراحی بسته (آندوسکوپیک ) نیز معرفی شده است. درعمل باز برشی در پائین شکم داده ومثانه باز می شود سپس حالبها از مثانه جدا خواهند شد. موفقیت این روش حدود 95 درصد است ولی فرد به مدت یک هفته پس از عمل باید سوند داشته باشد. از عوارض آن درد و سوزش و انقباضات خودبه خودی مثانه است که معمولا پس از خارج کردن سوند بهبود می یابد .

عمل آندوسکوپیک یا بسته با تزریق ژلهای خاصی در زیر محل ورود حالب به مثانه انجام می گیرد. برای این منظور ابتدا دستگاهی موسوم به سیستوسکوپ از طریق مجرای ادرار وارد مثانه شده و از طریق آن محل مناسب برای تزریق انتخاب می شود. سپس سوزن خاصی از طریق دستگاه فوق وارد مثانه شده و تزریق بوسیله آن انجام می شود.

در صورتیکه بیمار پس از یک بار عمل بسته بهبود نیابد؛ می توان عمل بسته را تکرار نمود و یا عمل باز انجام داد. مزیت عمده عمل بسته در این است که بیمارپس از عمل درد و ناراحتی بسیار کمتری را تجربه می کند و از روز بعد از عمل می تواند به زندگی عادی خود باز گردد، اما ایراد آن در هزینه بالاتر وموفقیت اندکی کمتر است. نکته مهم اینجاست که عمل آندوسکوپیک باید توسط جراحی انجام شود که تجربه بالایی در انجام آن داشته باشد.

نکته بسیار مهم دیگر این است که اگر فرد اختلال عملکرد مثانه و یا یبوست دارد، این مشکلات باید قبل از عمل توسط جراح کشف و درمان شود. در غیر این صورت عمل جراحی محکوم به شکست خواهد بود. در مجموع برای انتخاب بین عمل باز یا بسته مهمترین عامل در شرایط جامعه ما وضع اقتصادی خانواده است. اگر خانواده توانایی پرداخت هزینه بالای خرید ژل را داشته باشند، عمل بسته ارجحیت دارد چرا که فرد آزار کمتری می بیند. در غیر اینصورت عمل باز توصیه می شود .