داروهای شیمی درمانی چه عوارضی دارند؟

دکتر سید محمد رضا حکیمیان [ بورد جراحی و فلوشیپ جراحی سرطان ]آدرس وب سایت : www.drhakimian.com
آدرس مطب : اصفهان ، خیابان توحید میانی ، کوچه 23 تلفن مطب : 36294896 - 031

عوارضی که ممکن است داروهای شیمی درمانی در بدن ایجاد نمایند بستگی به ترکیب دارویی و شدت واکنش بدن نسبت به دارو دارد. به یاد داشته باشید این عوارض موقت و گذرا هستند و بیمار دچار همه عوارضی که در اینجا ذکر میشود، نخواهد شد و در مجموع فواید حاصل از این داروها بیشتر از عوارض آنهاست. بنابراین ذکر عوارض صرفاً به این منظور است که شما بهتر آنها را بشناسید و بتوانید راههای مقابله با آنها را از تیم درمان جویا شوید. بنابراین، ضمن آگاهی از این عوارض پیگیر ادامه ی درمان خود باشید و دوره مذکور را با امیدواری و شکیبایی طی نمایید.

تهوع و استفراغ و کم اشتهایی

شایعترین عارضه ی شیمی درمانی ایجاد تهوع و استفراغ می باشد. ایجاد تهوع و استفراغ ناشی از این داروها یکسان نیست و بروز آن نیز در افراد مختلف مشابه نمی باشد. بعضی از داروها شدیداً باعث تهوع و استفراغ می شوند در حالیکه بعضی تهوع و استفراغ کمی ایجاد می کنند. جهت جلوگیری از این حالت به طور معمول از داروهای خوراکی و یا تزریقی دیگری قبل از شیمی درمانی استفاده می شود. در مواردی که این عارضه شدید است، این داروهای پیشگیرانه بعد از شیمی درمانی هم تجویز می شوند.

ریزش مو

ریزش مو در بیشتر افرادی که شیمی درمانی میشوند دیده میشود. ریزش موی ناشی از داروهای شیمی درمانی در سرطان پستان معمولاً 2 تا 4 هفته بعد از شروع درمان آغاز میشود و معمولاً تا پایان شیمی درمانی ادامه دارد. ریزش مو به دنبال داروهای شیمی درمانی تزریقی، نسبت به داروهای شیمی درمانی خوراکی بیشتر اتفاق می افتد. معمولاً 3 تا 6 ماه پس از اتمام درمان، رویش مجدد موها شروع خواهد شد. بعضی از بیماران ترجیح میدهند در ابتدای درمان موهای خود را کوتاه نمایند و از پوستیژ (کلاه گیس) مناسب استفاده نمایند. برای ریزش ابروها می توان از تاتو یا هاشور استفاده کرد که اگر تصمیمی به این کار دارید بهتر است قبل از شروع شیمی درمانی باشد و به روش کاملاً استریل انجام شود.

بعضی از داروها ریزش موی شدید و برخی ریزش موی خفیفی ایجاد می نمایند. برای جلوگیری از ریزش مو اقدماتی صورت می گیرد مانند استفاده از داروهای هورمونی بصورت تزریق عضلانی یا زیر جلدی با فواصل یک الی سه ماهه که متأسفانه چندان مؤثر نیست. روش دیگر استفاده از کلاه سرد کننده می باشد. در صورتی که قدرت ریزش موی دارو زیاد باشد ممکن است که این کلاه سرد کننده نتواند به طور چشمگیر از ریزش مو جلوگیری نماید. این کلاه در حین شیمی درمانی روی سر بیمار قرار می گیرد و بواسطه ی خنک سازی پوست سر، باعث کاهش جریان خون به پیاز مو میشود که باعث می گردد داروهای شیمی درمانی کمتر به پیاز مو برسند و در نتیجه تأثیر کمتری در ریزش مو داشته باشند.

با وجود استفاده از این روش باز هم ریزش مو در بسیاری افراد بصورت نسبی یا کامل روی می دهد. نکته ای که بسیار مهم است این است که برای کاهش ریزش مو نبایستی از میزان داوری مورد نیاز کاسته شود. همه ی افراد بویژه خانم ها، ریزش مو بسیار ناخوشایند است و باعث اضطراب و حتی افسردگی میشود. آنچه که به شما بیمار عزیز یادآور می شویم این است که در این شرایط، همیشه به موقت و گذرا بودن این دوره فکر کنید و در نظر داشته باشید که همه این تلاشها برای حفظ سلامت کامل شما است تا در آینده با آسودگی بیشتر به روال عادی زندگی در کنار دوستان و خانواده بازگردید.
برای مقابله با عوارض شیمی درمانی که باعث تغییرات ظاهری می شوند، می توانید از افرادی که این مراحل را طی کرده اند راهنمایی بگیرید و پس از هماهنگی با پزشک معالج خود، آنها را بکار گیرید.

زخم های دهان و گلو

عارضه ی دیگر شیمی درمانی بروز زخم دهان است. این زخم های دهانی ناشی از شیمی درمانی می توانند خفیف تا بسیار شدید باشند که شدت آن تا حدود زیادی بستگی به نوع داروی مصرفی دارد. برای افرادی که دچار زخم دهان می شوند به منظور تسریع بهبود آن از محلول های موضعی استفاده می گردد.

ضعف و بی حالی

عارضه ی دیگری است که در تعداد زیادی از بیماران ایجاد میشود و عمدتاً محدود به چند روز اول بعد از تزریق است و بتدریج رفع می شود.

بی حسی و گزگز شدن دست و پا

این حالت می تواند بعد از مصرف بعضی از داروها بوجود آید و ممکن است در ابتدا به صورت گذرا باشد ولی به مرور زمان و با مصرف بیشتر دارو ممکن است مداوم شود.

کاهش سلولهای خونی

کاهش گلبولهای سفید و کم خونی و کاهش پلاکت عارضه ی دیگری است که اغلب برگشت پذیر میباشد با این وجود در مواردی نیاز به مصرف داروهای تقویت کننده برای افزایش گلبولهای سفید و یا جبران کم خونی میباشد.

اختلال ناخن

طیفی از تغییرات را شامل میشود از جمله ایجاد خط روی ناخن، تغییر رنگ ناخن ناشی از رسوب رنگدانه روی بستر ناخن و جدا شدن ناخن از بستر آن. این مشکلات ممکن است که در فرد ایجاد شود و با اتمام دوره شیمی درمانی رفع شود. در موارد شدید لازم است به متخصص پوست مراجعه نمود.

حساسیت به دارو

با بعضی از داروها ایجاد میشود و در حین تزریق دارو روی میدهد. حساسیت ممکن است به صورت ایجاد بثورات جلدی، احساس گر گرفتگی، قرمز شدن پوست و افت فشار خون بروز کند. در چنین مواردی نیاز است که از داروهای ضدحساسیت و در صورت افت فشار خون مایع درمانی استفاده شود. دردهای عضلانی استخوانی، ورم بدن و به خصوص در نواحی دست و پا، قرمزی و سوزش دست و پا نیز از عوارض دیگری هستند که ممکن است در فرد تحت شیمی درمانی دیده شوند.

تغییر در اجابت مزاج

عارضه ی دیگری که معمولاً به صورت شایع اتفاق می افتد بورز مشکلات اجابت مزاج به ویژه سختی در دفع مدفوع و یبوست است. برای جلوگیری از یبوست، مصرف حداقل 5 لیوان آب در روز و میوه و سبزیجات و پیاده روی در حد امکان توصیه میشود. بعضی از داروها ممکن است باعث اسهال شوند که ممکن است خفیف تا شدید باشد و به صورت علامتی درمان می شود. عارضه ی دیگر که در بعضی از بیماران با مصرف برخی از داروهای شیمی درمانی بوجود می آید افزایش آنزیم های کبدی است. این عارضه گاهی مواقع ممکن است باعث شود که شیمی درمانی به تعویق بیفتد.

بعضی از داروهای شیمی درمانی باعث کم کاری و نارسایی قلبی می شوند. سر دسته ی این داروها داروهای خانواده آنتراسیکلین هستند که در سرطان پستان کاربرد زیادی دارند. به همین علت قبل از مصرف داروهای آنتراسیکلین از بیمار اکوکاردیوگرافی بعمل می آید که عملکرد قلب را می سنجد. بعضی از داروها ممکن است باعث التهاب ریه شوند. بعضی از داروهای شیمی درمانی می توانند باعث نارسایی کلیه شوند. خطر ایجاد این عارضه در مواردی که بیمار به اندازه کافی مایعات نمی نوشد و یا به هر دلیلی مایعات بدن را از دست می دهد مانند استفراغ های شدید و یا اسهال شدید، بیشتر می گردد. به منظور پایش این عوارض است که در فواصل مناسب با نظر پزشک معالج آزمایش خون و معاینات لازم بعمل می آید و لازم است این عوارض را به پزشک خود یادآوری کنید و راه حل مناسب را جویا شوید.

مجدد به شما خواننده گرامی یادآوری می شود که اطلاع از عوارض نباید باعث نگرانی شما شود. بیان این عوارض برای این است که از آنها آگاهی داشته باشید و بطور مستمر در مورد جلوگیری یا رفع آنها با پزشک خود مشاوره نمایید تا از بروز موارد شدید جلوگیری شود.