آنچه باید درباره ی غربالگری سلامت جنين بدانید

دکتر محمد اعظمی [ متخصص رادیولوژِی ]آدرس وب سایت : www.radiologymarkazi.ir
آدرس مطب : اصفهان ، خیابان شمس ابادی، روبروی عیسی بن مریم، ساختمان صبا تلفن مطب : 32202762 - 031

سونوگرافی حاملگی آزمایشی بوده که با کمک امواج صوتی با فرکانس بالا از درون محتویات رحم و جنین تصویربرداری می کند. سونوگرافی می تواند اطلاعات و داده های خوبی در مورد پیمایش و غربالگری رشد طبیعی جنین و مشکلات احتمالی جنین را ارائه دهد.

با توجه به اینکه سونوگرافی های بارداری معمولی که امروزه بسیار متداول شده است، روش های سونوگرافی سه بعدی، چهار بعدی و یا اکوکاردیوگرافی جنین نیز به صورت پیشرفته تر موجود است که از دیگر روش های تصویربرداری سونوگرافی برای تشخیص سلامت جنین می باشد.

با توجه به اینکه سونوگرافی حاملگی یا سونوگرافی سلامت جنین ممکن است به دلایل مختلفی از سوی پزشک توصیه شود، ولی موارد رایجی که در این دوران سونوگرافی باید انجام شود عبارتند از:

• در صورتی که در آزمایش خون و یا سونوگرافی های قبلی، مشکلات بالقوه ای تشخیص داده شود. در این صورت پزشک سونوگرافی ضروری بارداری را توصیه می کند.
• سونوگرافی تعیین جنسیت جنین نیز از دیگر مواردی بوده که مادر و پدرها از پزشک خود درخواست می کنند.
• غربالگری برای اطمینان از سالم بودن وضعیت جنین نیز سبب شده سونوگرافی تست سلامت جنین مورد استفاده قرار گیرد.
• بی خطر بودن تست سونوگرافی سلامت جنین نیز از دیگر مواردی بوده که این روش تصویر برداری برای خبردار شدن از وضعیت جنین مورد استفاده قرار می گیرد.

سونوگرافی های ضروری دوران بارداری و اهمیت هر کدام

با توجه به اینکه بسته به شرایط مادر باردار و وضعیت جنین درون رحم تعداد سونوگرافی ها از یک فرد به فرد دیگر متفاوت است؛ بنابراین نمی توان یک نسخه ثابت برای همه مادران باردار پیچید. بلکه هر زن بارداری با توجه به روند بارداری خود تعدادی از این تست های سونوگرافی سلامت جنین را انجام می دهد.

در زیر به چند مورد از سونوگرافی ضروری بارداری اشاره کرده ایم.

اولین سونوگرافی در طول سه ماهه اول بارداری

سه ماهه اول بارداری که از هفته یک تا پایان هفته 13 را شامل می شود. ممکن است سونوگرافی سلامت جنین به دلیل موارد زیر توصیه شود.

• تائید باردار بودن یا باردار نبودن و بررسی شکل گیری ساک حاملگی
• بررسی و تخمین زدن سن بارداری و همچنین مشخص شدن تاریخ احتمالی زایمان
• بررسی وضعیت ضربان قلب جنین (ممکن است فرد باردار باشد اما جنین قلب نداشته باشد، در این موارد باید اقدامات پزشکی فورا صورت پذیرد.)
• بررسی تک قل یا چند قل بودن جنین
• بررسی و ارزیابی از وضعیت جفت و همچنین آناتومیک رحم، تخمدان و دهانه رحم یا سرویکس
• بررسی حاملگی های خارج رحمی یا سقط جنین
• بررسی فاکتورهای هشدار دهند برای رشد غیر طبیعی در جنین

سونوگرافی در طول سه ماهه دوم و سوم بارداری

در سه ماهه دوم (از هفته 14 تا پایان 27) و سه ماهه سوم (از هفته 28 تا 41) ممکن است سونوگرافی سلامت جنین به دلایل زیر انجام شود:

• بررسی وضعیت رشد و موقعیت جنین (حالت بریج یا سفالیک و یا حالت برعکس)
• تعیین جنسیت جنین
• تائید مجدد بارداری های چندگانه
• بررسی جفت
• بررسی سندرم داون در سونوگرافی در بین هفته 11تا 14 صورت می پذیرد. (در این آزمایش براساس تیغه استخوان بینی و همچنین وضعیت گردن این وضعیت ژنتیکی را بررسی می کنند. در سندرم داون رشد جسمانی و عقلانی کودک با تأخیر می باش. در واقع به دلیل وجود یک نسخه اضافه در کروموزوم 21 به وجود می آید.)
• بررسی وضعیت های ناهنجاری های مادرزادی و همچنین سایر بیماری های مادرزادی هنگام تولد
• بررسی جنین برای بررسی ناهنجاری های آناتومیک (ساختار و شکل و فرم بدن) یا بررسی مشکلات جریان خون
• ارزیابی سطح مایع آمنیوتیک
• بررسی وضعیت و شکل ظاهری تخمدان، رحم، دهانه رحم
• اندازه گیری طول دهانه رحم برای تشخیص زمان زایمان
• بررسی سقط جنین و یا مرگ داخل رحمی

سونوگرافی غربالگری اول و موارد ارزیابی شده در این سونوگرافی

سونوگرافی غربالگری اول به دلیل اینکه داده های ارزشمندی در مورد وضعیت جنین ارائه می دهد از این رو بسیار مورد توجه والدین و پزشکان می باشد. در سونوگرافی غربالگری اول اطلاعات مهمی در مورد ناهنجاری های کروموزی نوزاد مانند سندروم داون یا تریزومی 21 و همچنین تریزومی 13 و 18 انجام می شود.

نتایج حاصل از این آزمایش نشان دهنده این است که آیا جنین نشانه های ناهنجاری و نقص ژنتیکی دارد یا خیر، در سونوگرافی غربالگری اول همان طور که از نامش پیداست، جنین های دارای نقص از جنین های سالم غربال می شوند.

همان طور که در بالا اشاره کردیم؛ در سونوگرافی غربالگری اول که با نام NT نیز شناخته می شود، نقص های ژنتیکی مورد بررسی قرار می گیرد.

به طور خلاصه انواع سونوگرافی های دوران بارداری برای تست سلامت جنین شامل:

1. سونوگرافی تشخیص ساک حاملگی: باردار بودن یا نبودن
2. سونوگرافی nt یا غربالگری اول: بررسی ناهنجاری ژنتیکی مانند سندروم داون
3. سونوگرافی آنومالی: بررسی نقص ساختاری و مشکلات رشد مانند قلب، صورت و سایر
4. آخرین سونوگرافی: میزان رشد جنین و وزن نسبت به سایر ماه های بارداری

سایر سونوگرافی های غیر رایج سلامت جنین :

سونوگرافی داپلر:

جریان خون در شریان های رحمی ، عروق بند ناف ، عروق مغزی جنین و بررسی جفت از نظر خون رسانی در جنینهایی که به کاهش رشد داخل رحمی ( IUGR) شک داریم و یا چسبندگی و تهاجم به دیواره رحمی ( جفت اکرتا ) در مواردی که مادر سابقه قبلی سزارین دارد ، انجام میشود.

اکوکاردیوگرافی قلب:

در صورت وجود نشانه های هشدار در سونوگرافی انومالی اسکن ،سابقه بعضی بیماریهای مادر مثل صرع ، دیابت و لوپوس مصرف بعضی داروها در مادر ، در موارد NT بالاتر از نرمال، اکوکاردیوگرافی برای بررسی عملکرد قلب انجام می شود.

آزمایش پروفایل بیوفیزیکال:

در این سونوگرافی سلامت جنین با توجه به پنج فاکتور جنینی ( تنفس ، تون عضلات ، حرکت ، میزان مایع دور جنین و نوار قلب جنین ) ارزیابی میشود و در صورت نمره کامل ۱۰ از ۱۰ یا ۸ از ۸ ( که بدون نوار قلب جنین انجام شده ) خیال پزشک راحت میشود. سونوگرافی بیوفیزیکال پروفایل (BPP ) در بیماریهای زمینه ای مادر مثل دیابت، فشار خون ، لوپوس و … ، گذشتن از وقت زایمان ، احساس کاهش حرکت جنین توسط مادر درخواست میشود.

سونوگرافی سه بعدی و چهاربعدی:

ارائه فیلم از حرکات جنین، در صورت تشخیص پزشک این سونوگرافی بارداری نیز انجام می شود.این سونوگرافی نباید به خاطر اینکه پدر و مادر دوست دارند از قیافه جنین فیلم داشته باشند انجام شود که متاسفانه این روزها یکی از علل آن درخواست پدر و مادر می باشد. این سونوگرافی ها در صورتیکه به ناهنجاری صورت ، شکاف کام یا لب ، یا ناهنجاری مغز جنین شک داشته باشیم درخواست میشود.