در بارداری چه سونوگرافی ضروری است؟

دکتر غلامرضا سیف [ متخصص رادیولوژی و سونوگرافی ]آدرس وب سایت : www.drseif-radiology.ir
آدرس مطب : تهران ، یوسف آباد ، خیابان فتحی شقاقی ، بین چهلستون و بیستون ، راديولوژي و سونوگرافي شقایق تلفن مطب : 88553155 - 021

بسیاری از خانم ها برای اطمینان از داشتن یک بارداری سالم و کمک به آماده شدن برای تولد، میبایست از سونوگرافی استفاده کنند. سونوگرافی از جنین در دوران بارداری، یک نوع تکنیک تصویربرداری است که از امواج صوتی برای تولید تصاویر جنین در رحم استفاده می کند. تصاویر تولید شده بر روی صفحه نمایش نشان داده می شوند. این تصاویر سونوگرافی از جنین می تواند به پزشک در ارزیابی رشد و پیشرفت رشدی جنین کمک کند. این نوع تصویربرداری همچنین برای ارزیابی مشکلات احتمالی جنین و یا کمک به تأیید تشخیص مشکلات احتمالی استفاده می شود. این اسکن توسط فرد متخصص و آموزش دیده ای که سونوگرافیست نامیده می شود، انجام می شوند. انجام این اسکن بدون درد بوده و هیچ خطری برای مادر یا جنین ایجاد نمی کند و یک روش ایمن می باشد.

علل انجام سونوگرافی در بارداری

در موارد زیر انجام سونوگرافی جنین مؤثر خواهد بود:

1. سونوگرافی برای تشخیص بارداری: در برخی موارد، جنین ممکن است خارج از رحم در لوله های فالوپ قرار داشته باشد. در این شرایط، احتمال بارداری اکتوپیک یا بارداری خارج رحم را مشخص خواهد کرد.
2. تعیین هفته های بارداری: دانستن سن جنین می تواند پزشک را یاری کند تا نقاط عطف رشد جنین را در طول بارداری دنبال کند.
3. تأیید تعداد جنین ها: اگر پزشک به بارداری چند قلو مشکوک باشد، در آن صورت انجام سونوگرافی جنین می تواند تعداد جنین را تعیین کند.
4. ارزیابی رشد جنین: پزشک با استفاده از سونوگرافی جنین می تواند روند رشد جنین را دنبال کند. با استفاده از سونوگرافی می توان حرکات جنین، تنفس و ضربان قلب او را دنبال کرد. سونوگرافی اندام جنین و سونوگرافی اندازه جنین می تواند شاخصی از سلامت جنین باشد.
5. بررسی جفت و میزان مایع آمنیوتیک: جفت غذا و اکسیژن لازم را به جنین می رساند. کاهش یا افزایش مایع آمنیوتیک می تواند اختلالاتی را در عملکرد جفت به دنبال داشته باشد. با استفاده از سونوگرافی می توان موقعیت جفت و میزان مایع آمنیوتیک اطراف جنین را ارزیابی نمود.
6. شناسایی نواقص در جنین: سونوگرافی می تواند روشی برای غربالگری نواقص احتمالی در جنین باشد .( سونوگرافی آنومالی جنین )
7. بررسی و ارزیابی عوارض: اگر خونریزی در بارداری یا سایر عوارض بارداری وجود داشته باشد، انجام سونوگرافی می تواند به تعیین علت عارضه کمک کند.
8. انجام تست های پریناتال: برای انجام تست هایی مانند آمنیوسنتز یا نمونه برداری از پرزهای جنینی با استفاده از سونوگرافی سوزن وارد شده در رحم هدایت می گردد.
9. تعیین موقعیت جنین قبل از زایمان: در اغلب موارد جنین تا اواخر سه ماهه سوم بارداری در موقعیتی قرار می گیرد که سر آن در ابتدا قرار دارد (سر جنین رو به پایین و به سمت دهانه رحم است). با استفاده از سونوگرافی می توان موقعیت جنین را بررسی کرد و در مورد نحوه زایمان تصمیم گرفت.
10. به خاطر داشته باشید سونوگرافی برای تعیین جنسیت جنین نیز کاربرد دارد؛ اما سونوگرافی جنین باید به دلایل مجاز پزشکی انجام شود و صرفاً وسیله ای برای تعیین جنسیت جنین نخواهد بود.

سونوگرافی های دوران بارداری

علت اهمیت سونوگرافی در سه ماهه اول، شنیدن ضربان قلب جنین و تخمین سن او و همچنین اندازه‎گیری دور سر و قد او است. رشد کودک در این دوران یک میلی متر در روز است. همچنین دلیل دیگر اهمیت آن فهمیدن این مطلب است که بارداری داخل رحم یا خارج رحم است. این سونوگرافی در هفته های 6 تا 8 بارداری انجام می‎شود و بهتر است قبل از آن به اندازه کافی آب نوشیده باشید؛ زیرا امواج فراصوت از مایعات بهتر عبور می‎کنند.

سه ماهه دوم

اطلاع از شرایط نوزاد در این مرحله برای داشتن یک بارداری سالم ضروری است. عموماً بین هفته 18 تا 20 برای خانم‎ها سونوگرافی تجویز می‎شود که می‎تواند جزئیات زیادی از کودک را نشان دهد. به این مرحله در بارداری سالم اسکن آناتومی گفته می‎شود و مدت زمان آن بین 20 تا 45 دقیقه است. در صورت داشتن چند قلو این مدت زمان افزایش می‎یابد. در این مرحله از بارداری سالم پزشک به بررسی بخش‎های مختلف بدن جنین می‎پردازد؛ اما دیدن قسمت هایی مثل شکم و کلیه های او برای پزشک دشوار است. اینجا مرحله ای است که جنسیت جنین نیز مشخص می‎شود و تمام موارد غیر طبیعی اعم از ضربان قلب، وضعیت مغزی، کلیه ‎ها و کبد او برای اطمینان از روند دوران بارداری سالم، بررسی می‎شود. در این آزمایش پزشک انگشتان کودک را می‎شمارد و میزان مایع جنینی را اندازه می‎گیرد.

سه ماهه سوم

سونوگرافی معمولاً در سه ماهه سوم ضرورتی ندارد؛ اما گاهی اوقات پزشک بعد از هفته 35 نیز برای اطمینان از روند بارداری سالم شما این دستور را می‎دهد. شاید پزشک بخواهد به وضعیت قلبی کودک و رشدی او پی ببرد.گاهی اوقات ممکن است که نظر او در این مرحله در مورد نوع عمل یعنی سزارین یا زایمان طبیعی عوض شود و از طرفی اگر مادر از مشکلات گوارشی یا دیابت رنج ببرد، باید این سونوگرافی را برای داشتن بارداری سالم انجام دهد.

سونوگرافی چهارم که به علت اندازه‏ گیری وزن جنین به ویژه در نیمه دوم سه ماهه سوم بارداری سالم ضرورت دارد و زمانی مهم برای وزن‎گیری جنین است. در این زمان دور سر، طول استخوان ران، بای پاریتال و دور شکم توسط این سونوگرافی اندازه‎گیری شده و با توجه به منحنی تهیه شده، وزن جنین تخمین زده می‎شود.

سونوگرافی داپلر

سونوگرافی داپلر (Doppler ultrasound) فقط برای مشاهده جریان خون در جنین مورد استفاده قرار میگیرد. سونوگرافی داپلر جنین با یک دستگاه دستی به نام مبدل انجام می‎شود و نشان می‎دهد مواد مغذی کافی و اکسیژن به جفت و از جفت به جنین میرسد یا خیر. سونوگرافی داپلر می تواند سرعت جریان خون را اندازه‎گیری کند و با استفاده از سونوگرافی داپلر میتوان به کاهش جریان یا مسدودیت مسیر خون در رگهای اصلی پی برد. این سونوگرافی بعد از 28 هفتگی ارزش دارد و زودتر از این نباید انجام شود.

سونوگرافی سه بعدی

در سونوگرافی سه بعدی امواج صوتی با زوایای مختلف به بدن جنین تابانده می شود و انعکاس این امواج با کمک نرم افزارهای پیشرفته کامپیوتری تغییر داده می شود. اسکن اندام می تواند به شکل دستی و از سوی سونوگرافیست یا با دستگاه های جدیدتر، توسط پروپ دستگاه صورت گیرد و تصویر سه بعدی ارائه دهد.

روند انجام آن با سونوگرافی معمولی هیچ تفاوتی ندارد. نتایج برخی از مطالعات نشان داده که اگر نیم ساعت قبل از سونوگرافی سه بعدی از جنین یک لیوان آبمیوه طبیعی نوشیده شود، جنین در طول سونوگرافی هوشیارتر خواهد بود. براساس نگرش موجود در مراکز تصویر برداری مدت زمان انجام این سونوگرافی باید تا حد امکان کم باشد.

انواع روش انجام سونوگرافی

سونوگرافی شکمی یا ابدومینال در بارداری:

سونوگرافی (Abdomen) از روی شکم انجام می شود. برای بهتر شدن کیفیت تصاویر از مقداری ژل مخصوص سونوگرافی در سطح پوست استفاده می شود. این نوع سونوگرافی در سه ماهه اول بارداری با مثانه پر و پس از ماه سوم به دلیل وجود مایع اطراف جنین با مثانه خالی انجام می شود. اغلب سونوگرافی ها در دوران بارداری به صورت شکمی انجام می شود. از هفته پنجم حاملگی تا هفتم به دلیل کوچک بودن ساک بارداری، ممکن است سونوگرافی شکمی قادر به تشخیص بارداری نباشد و انجام سونوگرافی در این زمان به صورت واژینال ارجحیت دارد.

سونوگرافی واژینال:

سونوگرافی ترانس واژینال یا داخلی از راه واژن و با مثانه خالی انجام می شود. در این روش پروپ سونوگرافی مخصوص که قطر آن حدود ۲ سانتی متر هست، با یک پوشش محافظ یک بار مصرف پوشیده می شود. در این روش برای بهبود کیفیت تصاویر مقدار کمی ژل سونوگرافی روی انتهای پروپ استفاده می شود. به دلیل فاصله ی پروپ با دهانه سرویکس و نحوه ورود آن هیچ آسیبی به جنین نمی رساند. در طول ماه های چهارم و پنجم بارداری و ماه های مختلف بارداری بنا به درخواست پزشک برای بررسی طول دهانه ی رحم از سونوگرافی واژینال استفاده می شود؛ زیرا دقیق تر است.

عوارض جانبی سونوگرافی

سونوگرافی از امواج فراصوتی تشکیل شده و ضرری ندارد.