آشنایی با رادیولوژی دهان و دندان

دکتر محمد اعظمی [ متخصص رادیولوژِی ]آدرس وب سایت : www.radiologymarkazi.ir
آدرس مطب : اصفهان ، خیابان شمس ابادی، روبروی عیسی بن مریم، ساختمان صبا تلفن مطب : 32202762 - 031

امروزه با توجه به پیشرفت علم و تکنولوژی، دندانپزشکان برای تشخیص و بررسی مشکلات دهان و دندانی از رادیولوژی فک و صورت استفاده می کنند و با استفاده از تصاویر رادیوگرافی ریشه های دندان، غدد بزاقی، سینوس ها و اعصاب دهان را بررسی می کنند. این تصاویر رادیوگرافی به دلیل آنکه تصاویری شفاف از ناحیه مورد نظر را فراهم می کنند، می توانند از بروز خطا در هنگام تشخیص و درمان جلوگیری کنند.

عکس رادیولوژی دندان به عکس هایی گفته می شود که دندانپزشک برای ارزیابی وضعیت سلامت دهان و دندان استفاده می کند. این عکس ها با تاباندن مقدار کمی اشعه ایکس به دهان گرفته می شوند. با عکس رادیولوژی دندان میتوان مشکلاتی مانند پوسیدگی دندان، نهفتگی دندان و وضعیت ریشه ها را بررسی کرد.

دلایل انجام رادیولوژی دهان و دندان

عکس رادیولوژی دندان معمولاً در چکاپ سالانه دندانپزشکی گرفته می شود تا وضعیت دندان ها و ریشه های آنها مشخص شود. در بعضی افراد دفعات بیشتری باید عکس دندان گرفته شود. البته اگر بخواهید ایمپلنت نیز انجام دهید باید قبل از شروع کار و در حین کار، عکس رادیولوژی بگیرید.این که چند وقت یک بار باید عکس رادیولوژی بگیرید بستگی به عوامل زیر دارد:

• سن شما
• وضعیت سلامت دهان و بدن
• علائم بیماری های دهان و دندان
• سابقه پوسیدگی دندان یا پس روی لثه

در کودکان برای بررسی و نظارت بر رشد دندانهای دائمی و جلوگیری از مشکلات ارتودنسی دندان ممکن است بیشتر نیاز به عکس دهان باشد.

انواع رادیولوژی دندان با تصویربرداری داخل دهانی

انواع مختلفی از روش های تصویربرداری دندان با اشعه ایکس وجود دارند که هر کدام نماهای متفاوتی از دندان را ثبت می کنند. معروف ترین روش های تصویربرداری داخل دهانی به شرح زیر هستند:

(Bitewing) رادیوگرافی دندان بایت وینگ

در این تکنیک، بیمار یک قطعه کاغذی مخصوص را گاز می گیرد و تصویربرداری انجام می شود. با این روش، دندانپزشک می تواند تاج های دندان را به خوبی ببیند. این نوع تصویربرداری برای بررسی حفره های دندان ها (بین دندانی) بسیار مناسب است.

(Occlusal) رادیوگرافی دندان اکلوزال

تصویربرداری اکلوزال در یک شات تمامی دندان ها را نمایش می دهد و زمانی انجام می شود که فک بیمار بسته باشد. با این تصویربرداری دندانپزشک قادر است روی هم قرار گرفتن دندان های بالایی و پایینی را به خوبی ببیند. همچنین دندانپزشک می تواند ناهنجاری های آناتومیکی کف یا طاق دهان را به خوبی مشاهده کند.

رادیوگرافی دندان پری اپیکال (تک دندان)

در هر تصویربرداری پری اپیکال، تمام قسمت های یک دندان از فک فوقانی یا فک دندانی از ریشه تا تاج به تصویر کشیده می شود. با این نوع تصویربرداری هرگونه تغییرات غیر معمول در ریشه و ساختارهای استخوانی آن نشان داده می شود.

انواع رادیولوژی دندان با تصویربرداری خارج دهانی

رادیوگرافی دندان پانورامیک

در این نوع تصویربرداری، دستگاه به دور سر بیمار می چرخد و تنها با یک بار پرتودهی از تمام محیط دهان شامل تمام دندان‎های فک بالا و پایین تصویربرداری می کند. دندانپزشکان از این تکنیک برای بررسی دندان های آسیب دیده، دندان‎های عقل، برنامه ریزی برای کاشت ایمپلنت، تشخیص تومورها یا مشکلات فک استفاده می کنند.

رادیوگرافی دندان توموگرافی

توموگرافی، یک لایه خاص یا اسلایس از دهان را با محو کردن سایر لایه ها به صورت برجسته نشان می دهد. این تکنیک به بررسی ساختارهایی می پردازد که دیدن آنها به دلیل وجود سایر ساختارهای اطراف، مشکل است.

رادیوگرافی دندان سفالومتری

در تکنیک سفالومتری به طور کامل از یک طرف سر بیمار تصویربرداری می شود. با تصاویر سفالومتری ارتباط دندان ها با فک و مشخصات هر دندان به تنهایی دیده می شود. متخصصین ارتودنسی معمولاً از این نما برای به دست آوردن اطلاعات اختصاصی ساختار دندانی هر بیمار استفاده می کنند.

رادیوگرافی دندان سیالوگرام

در این تصویربرداری یک ماده رنگی به غدد بزاقی تزریق می شود و در نتیجه این غدد در فیلم رادیوگرافی دیده می‎شوند. باید به این نکته توجه داشت که غدد بزاقی جزء بافت نرم هستند و بنابراین در رادیوگرافی بدون تزریق مواد حاجب (رنگی) دیده نمی‎شوند. دندانپزشکان ممکن است این آزمون را برای بررسی مشکلات غدد بزاقی مانند انسداد یا سندروم Sjogren که اختلالی با علائم خشکی چشم و دهان است، درخواست نمایند. این اختلال می تواند در پوسیدگی دندان ها نقش داشته باشد.

رادیوگرافی دندان توموگرافی کامپیوتری (سی تی اسکن دندان)

توموگرافی کامپیوتری یک نوع تصویربرداری است که نمای داخلی دندان ها را به صورت سه بعدی نشان می دهد. این تصویربرداری به منظور بررسی مشکلات در استخوان‏ های صورت مانند کیست‎‏ها، تومورها و شکستگی ها به کار می رود.

رادیوگرافی دندان با سی تی اسکن

CBCT نوعی تصویربرداری با اشعه ایکس است که تصاویری سه بعدی از ساختار دندان‎ها، بافت‎های نرم، عصب‏‎ها و استخوان ها ایجاد می نماید. این تصویربرداری به قرار دادن ایمپلنت ها در جای مناسب و ارزیابی کیست ها و تومورها در دهان و صورت کمک می کند. همچنین می تواند مشکلات لثه‎ها، ریشه های دندان و فک‎ها را تشخیص دهد. CBCT از بسیاری جهات به سی تی اسکن روتین دندان شباهت دارد؛ اما نحوه تصویربرداری آن متفاوت است. در CBCT دستگاه به دور سر بیمار می چرخد و تمام اطلاعات را در یک چرخش ایجاد می نماید. در سی تی اسکن معمولی اسلایس های مسطحی طی چندین بار چرخش دستگاه به دور سر بیمار ایجاد می شوند.

رادیوگرافی دندان دیجیتال

تصویربرداری دیجیتال یکی از انواع تصویربرداری ‎های دو بعدی است که امکان ارسال مستقیم تصاویر را به کامپیوتر را فراهم می‎کند. این تصاویر می توانند روی مانیتور در عرض چند ثانیه نمایش داده شوند و ذخیره یا چاپ گردند. تصویربرداری دیجیتال در مقایسه با تصویربرداری معمولی چندین مزیت دارند.

به عنوان مثال قابلیت تقویت و بزرگنمایی تصویر در تصویربرداری دیجیتال وجود دارد. این موضوع باعث می شود تا دندانپزشک به راحتی بتواند کوچک ترین تغییراتی که با معاینه دهانی قابل رؤیت نیست را مشاهده کند. همچنین در صورت نیاز می تواند تصاویر را به صورت الکترونیکی برای دندانپزشک دیگری ارسال کند. نکته مهم اینجاست که بیمار در تصویربرداری دیجیتال اشعه کمتری نسبت به رادیوگرافی های معمولی دریافت می کند.

آمادگی قبل از انجام رادیولوژی دهان و دندان

معمولاً آمادگی پیش از مراجعه به مراکز تصویربرداری، موجب می شود تا زمان کم تری را تلف کنید. پس بهتر است بدانید که همراه داشتن اشیای فلزی در زمان مراجعه ممنوع است؛ چراکه موجب اختلال در روند رادیولوژی می شود. از سوی دیگر باید تمامی اطلاعات مبتنی بر سوابق بیماری یا وجود پیس میکر یا سمعک را هنگام پذیرش اطلاع دهید. اگر باردار هستید یا مشکوک به بارداری هستید، حتماً این موضوع را نیز مطرح کنید.

عوارض جانبی رادیولوژی

• میزان پرتوهای استفاده شده در اشعه ایکس دندانپزشکی بسیار کم است؛ اما با این وجود همیشه خطر ولو اندک، بافت ها و سلول هایی که در معرض پرتوها هستند را تهدید می کند.
• با وجود این که هنوز مدرکی دال بر مضر بودن پرتوهای رادیوگرافی برای جنین درحال رشد وجود ندارد؛ اما بهتر است زنان باردار بعد از زایمان اقدام به رادیوگرافی کنند.