عکسبرداری از ضرورت های ایمپلنت دندان

دکتر غلامرضا سیف [ متخصص رادیولوژی و سونوگرافی ]آدرس وب سایت : www.drseif-radiology.ir
آدرس مطب : تهران ، یوسف آباد ، خیابان فتحی شقاقی ، بین چهلستون و بیستون ، راديولوژي و سونوگرافي شقایق تلفن مطب : 88553155 - 021

استفاده از ایمپلنت های دندانی در دهه گذشته افزایش قابل توجهی داشته و جزء روش های برتر جایگزین کردن دندان های از دست رفته نسبت به پروتز های ثابت و متحرک سنتی است. عوامل متعددی وجود دارند که نقش مهمی در موفقیت آمیز بودن دندانپزشکی ایمپلنت ایفا می کنند. یکی از این عوامل ارزیابی ریج استخوان فک پیش از شروع عمل جراحی در محل کاشت ایمپلنت است. از این جهت عکس های رادیولوژی می تواند دقیق ترین روش ارزیابی مورفولوژی ریج آرواره را برای دندانپزشک فراهم آورد.

امروزه عکس های رادیولوژی مختلفی در اکثر مطب های دندانپزشکی گرفته می شود که پری اپیکال، پانورامیک و سفالومتریک نیز نامیده می شود. عکسبرداری رادیولوژی پری اپیکال تقریباً برای همه شناخته شده است که تصاویری از چند دندان را به طور همزمان روی یک فیلم رادیولوژی کوچک که داخل دهان قرار داده می شود می گیرند؛ اما تصاویر رادیولوژی تخصصی دیگری به صورت دو بعدی و سه بعدی نیز وجود دارد که هنگام کاشت ایمپلنت به کمک پزشک می آید. در نهایت دندانپزشک باید بهترین سیستم رادیولوژی را نسبت به شرایط بیماری که میخواهد کاشت ایمپلنت انجام دهد، انتخاب کند.

ایمپلنت دندان

ایمپلنت دندان نوعی پروتز کاشتنی است که در دهان شما و درون استخوان فک جایگذاری می شود. این پروتز در واقع از یک پایه تیتانیومی و گاهی زیرکونیا ساخته می شود که به دلیل سازگار بودن جنس آن با محیط دندان، هیچگونه حساسیتی ایجاد نمی کند. این پایه فلزی در زیر بافت لثه، در داخل استخوان فک قرار می گیرد تا همانند ریشه یک دندان عمل کند. به این ترتیب، روکش دندان و یا دندان مصنوعی را در جای خود ثابت نگه می دارد. ایمپلنت دندان همانند پیچی است که به کمک سوراخ ایجاد شده با دریل مخصوص، درون استخوان فک قرار می گیرد و پس از گذشت چند ماه به بافت استخوان جوش می خورد. این پایه فلزی به دلیل خاصیت غیر مغناطیسی و مقاومت بالایی که در برابر اکسیژن، ترکیبات اسیدی و نمک دارد، هنگام قرار گیری درون استخوان فک، به هیچ وجه جسم خارجی و مشکل سازی تلقی نمی شود و کاملاً با محیط فک بیمار سازگار است.

علل ضرورت عکسبرداری ایمپلنت دندان

از مرتبط ترین و مهمترین اطلاعاتی که تصویربرداری های دندانی برای بررسی های لازم پیش از جراحی ایمپلنت ارائه می دهند عبارتند از:
ارزیابی ارتفاع و ضخامت استخوان آلوئولار (در موارد آتروفی یا لاغری عضو)، بررسی محل و شرایط ساختارها برای کاشت صحیح ایمپلنت (از جمله سینوس فک بالا، باز کردن مجرای سینوس فک بالا، حفره بینی) تشخیص و طرح درمان در جراحی فک بالا، بررسی پس از کاشت ایمپلنت و پیوند استخوان و پیشبینی تحلیل استخوان و حفظ ریشه و ارزیابی ضایعات مختلف اسکلت صورت.

زمان بندی عکسبرداری جهت ایمپلنت دندان

زمان بندی عکسبرداری بر اساس درمان ایمپلنت در ۴ فاز انجام می گیرد:

1. فاز ۱ (تصویربرداری قبل از جراحی ایمپلنت):هدف بررسی مقدار و کیفیت استخوان و رابطه با ساختارهای حیاتی مجاور، طرح ریزی بهترین درمان و نیز جهت قراردهی ایمپلنت در موقعیت مناسب.
2. فاز ۲ (تصویربرداری در حین جراحی ایمپلنت):در صورت لزوم استفاده می شود و هدف از آن بررسی جهت گیری و موقعیت صحیح ایمپلنت و تصحیح ایرادات بالقوه.
3. فاز ۳ (تصویربرداری بعد از ترمیم ناحیه جراحی): در زمان مرحله ی دوم ایمپلنت (بستن هیلینگ) و قبل از قالبگیری پروتز انجام می شود و هدف از آن بررسی موفقیت ایمپلنت و سطح استخوان مجاور آن است. در این مرحله می توان اباتمنت مناسب را برای ایمپلنت انتخاب کرد.
4. فاز ۴ (تصویربرداری بعد از پروتز ایمپلنت): بعد از تحویل پروتز ایمپلنت به منظور اطمینان از نشست کامل اجزا پروتزی ایمپلنت و بررسی تغییرات استخوانی در جلسات مراجعه منظم بعد از تحویل روکش ممکن است به این گرافی ها نیاز پیدا کنید.

انواع عکسبرداری ایمپلنت دندان

از مهم ترین تکنیک های تصویربرداری در گذشته رادیوگراف های پری آپیکال و توموگرافی پانورامیک دندانی می باشد. این دو تکنیک تصاویر دو بعدی ارائه می دهند، بنابراین محدودیت های خاص خود را دارند و البته خیلی نمای دقیقی از آناتومی بیمار را نشان نمی دهند و همچنین برای ارزیابی تحلیل استخوان در اطراف ایمپلنت، دقت رادیوگرافی پانورامیک کمتر از رادیوگرافی پری آپیکال مرسوم و رادیوگراف های دیجیتال می باشد. با توجه به وجود چنین نقایصی تکنیک های جدیدتر رادیوگرافی دندان به بازار عرضه گردیده است که از آناتومی دندان ها و ایمپلنت ها اطلاعات سه بعدی ارائه می دهد. از جمله توموگرافی کامپیوتری (CT) و توموگرافی کامپیوتری پرتو مخروطی. این تکنیک ها با کمک کامپیوتر انجام می شود و این تصاویر به دست آمده بسیار با کیفیت بوده و برای دندانپزشک، تصاویر واقعی از آناتومی فک را به همراه می آورد که متخصص ایمپلنت می تواند نیازهای بیمار را تشخیص دهد و درمان صحیح را پیاده سازی کند.

پری اپیکال

اغلب در فاز ۲ جهت بررسی زاویه ی صحیح ایمپلنت مورد استفاده قرار می گیرد. در فاز ۴ نیز برای بررسی دقیق استخوان اطراف ایمپلنت مناسب است. مزیت آن در دسترس بودن و عیب آن محدوده ی کوچک تحت پوشش است.

سفالومتری

تصویر بسیار مناسبی از استخوان آلوئول در ناحیه قدام فکین می دهد و ارتباط صفحات استخوانی باکال و پالاتال و به نوعی نمایی از ضخامت استخوان می دهد. این تصویر برای بیماران کاملاً بدون دندان مناسب است. از معایب آن می توان به بزرگنمایی ۱۰٪، محدود شدن اطلاعات به ناحیه ی قدامی فکین و حساسیت بالای تصویربرداری است.

پانورامیک

شایع ترین گرافی که قبل از درمان ایمپلنت تجویز می شود و نمایی جامع از هر دو فک به ما می دهد. در دسترس و ارزان بوده و در کمترین زمان تهیه می شود. عیب عمده ی آن بزرگنمایی در حدود ۲۰٪ است که دقت تصویر در اندازه گیری ابعاد را کاهش می دهد.

CBCT

نوعی تصویر CT است که در دندانپزشکی و به طور کلی تصویربرداری سر و گردن بسیار رایج و کاربردی است. به منظور طرح درمان قبل از ایمپلنت، بررسی ضایعات فکی و مشکلات مفصل گیجگاهی- فکی و شکستگی های صورت و جمجمه و میزان دقیق استخوان موجود مورد استفاده قرار می گیرد. مزیت عمده ی آن اشعه ی دریافتی بسیار کم و دقت تصاویر بالا می باشد. از معایب آن گران بودن و زمان بر بودن تهیه تصویر است.

OPG

به طور کلی رادیوگرافی پانورامیک ( OPG ) رایج ترین گرافی درخواستی اغلب دندانپزشکان جهت درمان ایمپلنت است.

زونوگرافی Zonography

تکنیک زنوگرافی در واقع شکل تغییر یافته دستگاه اشعه ایکس پانورامیک می باشد که تصاویر مقطعی از فک ها را ارائه می دهند. لایه توموگرافی که به دست می آید بسیار نازک می باشد. این تکنیک امکان آن را ایجاد می کند که جراح، رابطه ساختارهای حیاتی فک را در محل ایمپلنت در زوایای مختلف بررسی کند؛ اما این تکنیک قادر به نشان دادن تراکم استخوان و بیماری های محل کاشت ایمپلنت نمی باشد و نقطه ضعف دیگر این تکنیک رادیوگرافی این است که عکس هایی که از طریق این تکنیک به دست می آید شفافیت لازم را ندارد و با توجه به این محدودیت ها از آن نمی توان به عنوان ابزار تشخیص استفاده کرد.

توموگرافی کامپیوتری Computed tomography

از مشخصه های توموگرافی کامپیوتری این است که جزئیات سه بعدی مورد نیاز از آناتومی دندانی و کرانیوفاسیال را نشان می دهد و متخصص ایمپلنت می تواند طرح درمان برای بازسازی کرانیوفاسیال و نیز طرح کاشت ایمپلنت دندانی ارائه دهد.

توموگرافی سنتی Conventional Tomography

توموگرافی سنتی روشی است که برای طراحی کردن محل کاشت ایمپلنت های تک دندان یا ایمپلنت هایی که در یک سمت قرار می گیرند مناسب می باشد. در این روش تصاویر حاصل از آن بسیار شفاف تر از ساختارهایی است که در یک قاب می گنجند. فیلم های پرتوهای اشعه ایکس به نسبت یکدیگر عبور می کنند، در نتیجه موجب مات شدن ساختارها می شوند. قابلیت مهم این نوع تصویر برداری بزرگنمایی در تمام جهات می باشد.

توموگرافی کامپیوتری پرتو مخروطی CBCT

توموگرافی کامپیوتری پرتو مخروطی، تکنیک نسبتاً جدیدی است که به عنوان جایگزین CT معرفی شد و برای بسیاری از نشانه های کرانیوفاسیال مناسب است. این فناوری در مقایسه با CT سنتی، برای تصویر برداری فک بالا مزایای بسیاری دارد؛ زیرا می توان اکثر واحدهای CBCT را تنظیم کرد و تغییر داد تا برای اهداف تشخیصی خاص، مناطق کوچک را اسکن کرد. در نتیجه اندازه منطقه ای که به آن پرتو تابانده می شود کاهش داده می شود تا اشعه تابانده شده به یک منطقه کوچک محدود شود. تمام واحدهای CBCT از کیفیت بالایی برخوردار هستند. مزیت دیگری که دارد زمان سریع تصویربرداری است؛ زیرا CBCT برای گرفتن تصاویر در تمام زوایا، تنها به یک مرتبه چرخش نیاز دارد.