کلیه نابجا یا اکتوپیک چیست؟

شبکه اطلاع رسانی پزشک آن لاین [ پرتال اطلاع رساني ]آدرس وب سایت : www.pezeshkonline.ir

کلیه اکتوپیک یا نابجا یک نقص مادرزادی محسوب می شود که در هنگام تولد ملاحظه می شود. در این حالت کلیه یا در قسمت پایین یا در سمت مقابل و یا در قسمت بالاتر از محل معمول خود قرار می گیرد. این نقص به این دلیل ایجاد می شود که کلیه جنین در دوره رشد جنینی نتوانسته است به محل مشخص خود برسد. گاهی اوقات یکی از کلیه ها در نزدیکی لگن و مثانه باقی می ماند و به سمت بالا حرکت نمی کند تا در محل صحیح خود قرار بگیرد. در برخی مقاطع دیگر، کلیه ها بیش از حد به سمت بالا حرکت کرده یا به سمت مقابل جابجا می شوند و به کلیه دوم جوش می خورند. با آزمایش، تشخیص و درمان صحیح، بیماری کلیه نابجای لگنی باعث ابتلا به مشکلات و بیماری های بلند مدت جدی نمی شود. کلیه اکتوپیک معمولاً در طی سونوگرافی، یک آزمایش تصویر برداری که از امواج صدا برای تهیه تصویری از چگونگی رشد جنین در شکم مادر استفاده می کند یا در طی آزمایش های پزشکی کشف می شود. در سونوگرافی از دستگاهی به نام ترانسدیوسر استفاده می شود که امواج صوتی را به روشی ایمن و بدون درد به سمت اندام ها می فرستد تا تصویری از ساختار را ارائه دهد.

علل کلیه نابجا یا اکتوپیک

عوامل های زیر باعث کلیه نابجای لگنی می شود:

• نامناسب رشد کردن کلیه
• وجود نقص در بافت کلیه
• ناهنجاری های ژنتیکی
• بیمار بودن مادر
• قرار گرفتن مادر در معرض عامل هایی چون مواد شیمیایی یا داروها

علائم کلیه نابجا

بیشتر افراد دارای کلیه نابجا هیچ علائمی ندارند؛ اما ممکن است علائم زیر هم بروز کند:

• درد در پهلو، پشت و یا شکم
• تکرر ادرار یا سوزش هنگام دفع ادرار
• تب
• هماتوریا یا وجود خون در ادرار
• فشار خون بالا
• وجود توده در شکم

روش های تشخیص کلیه نابجا

پزشک مشکل کلیه نابجای لگنی را با استفاده از یک یا چند مورد از آزمایش های تصویربرداری زیر تشخیص می دهد:

1. سونوگرافی: در سونوگرافی از دستگاهی به نام ترانسدیوسر استفاده می شود که امواج صوتی را به روشی ایمن و بدون درد به سمت اندام ها می فرستد تا تصویری از ساختار را ارائه دهد. محل کلیه ها در تصاویر سونوگرافی دیده می شود.
2. پیلوگرافی داخل وریدی (IVP): به رادیوگرافی مجرای ادراری پیلوگرافی گفته می شود. رنگ مخصوصی موسوم به ماده حاجب در سیاهرگ بازوی بیمار تزریق می شود تا انسداد مجرای ادرار مشخص شود. البته در مورد کودکان معمولاً سونوگرافی به جای پیلوگرافی انجام می شود.
3. سیستویورتروگرافی تخلیه ای (VCUG): نوعی رادیوگرافی از مثانه و پیشابراه است که در زمان پر بودن مثانه و حین ادرار کردن انجام می شود. مثانه و پیشابراه با ماده حاجب پر می شود تا ساختارها به وضوح در عکس دیده شود. دستگاه رادیوگرافی تصاویری را از ماده حاجب هنگام پر بودن مثانه و حین ادرار کردن ثبت می کند. ناهنجاری های داخل پیشابراه و مثانه و برگشت ادرار به سمت بالا و کلیه هنگام ادرار کردن مشخص می شود.
4. اسکن رادیونوکلئید: نوعی روش تصویربرداری است که بر آشکارسازی مقادیر اندکی از تشعشع پس از تزریق مواد شیمیایی رادیواکتیو مبتنی است. چون مقدار مواد رادیواکتیو بسیار کم است، خطر آسیب دیدن سلول ها بسیار پایین است. از رایانه ها و دوربین های مخصوصی برای تهیه تصویر از مواد رادیواکتیو استفاده می شود. موقعیت کلیه نابجای لگنی و انسداد حالب در اسکن مشخص می شود.
5. ام آر آی (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی): دستگاه ام آر آی از امواج رادیویی و آهن ربا برای تهیه تصاویر دقیق و پرجزئیات از اندام های داخلی بدن و بافت های نرم استفاده می کند. در این روش از اشعه ایکس استفاده نمی شود. ابتدا ماده حاجب تزریق می شود. طرز کار اکثر دستگاه های ام آر آی به این شکل است که بیمار روی تخت دراز می کشد، تحت وارد دستگاه تونل مانندی می شود که ممکن است انتهای آن باز یا بسته باشد. بعضی دستگاه های جدید به گونه ای طراحی شده اند که فضای بیشتری را در اختیار بیمار قرار می دهند. محل کلیه در اسکن ام آر آی دیده می شود.

عوارض کلیه نابجا یا اکتوپیک

برخی از عوارض و مخاطرات مرتبط با کلیه های نابجا عبارتند از:

• سنگ های کلیوی یا کالکولی: سنگ های کلسیمی و اوگزالات براساس محتوای ادرار تشکیل می شوند.
• تروما یا ضربه: وقتی که کلیه در نزدیکی لگن قرار گرفته باشد مستعد آسیب دیدگی ناشی از ضربه مثلاً در ورزش های تماسی است.
• عفونت مجرای ادراری: وقتی که ادرار در کلیه ها جمع می شود یا انسداد در مسیر خروجی از مثانه به سمت کلیه وجود داشته باشد احتمال ابتلا به عفونت ادراری افزایش پیدا می کند.
• فشار خون بالا: اختلالات عملکرد کلیه می تواند باعث افزایش فشار خون شود.
• نارسائی کلیه: نارسائی کلیه زمانی روی می دهد که کلیه ها دیگر کار نکنند. این عارضه بسیار نادر است. عموماً یکی از کلیه ها در صورتی عملکرد نرمالی خواهد داشت که کلیه دیگر نابجا باشد. وقتی که انباشتگی ادرار وجود دارد کلیه نمی تواند ضایعات را از خون دفع کند.

تشخیص کلیه نابجا یا کلیه اکتوپیک با سونوگرافی

• تکنسینی که سونوگرافی را انجام می دهد، ژلی را روی پوست شما در ناحیه کلیه ها پخش می کند. این ژل به هدایت بهتر امواج صوتی تولید شده توسط مبدل کمک می کند.
• سپس مبدل را به شکم شما می مالد. در نقاط خاصی در طول سونوگرافی، ممکن است از شما بخواهند نفس خود را حبس کنید یا به پهلو بخوابید.
• امواج صوتی تولید شده توسط مبدل از اندام های شما باز می گردد یا به اصطلاحی، پژواک می شوند. یک کامپیوتر این پژواک ها را می گیرد و تصاویری از کلیه شما ایجاد می کند.

اقدامات قبل از سونوگرافی کلیه

به مدت ۱ تا ۲ ساعت پیش از سونوگرافی باید خوردن مایعات را آغاز کنید. پر شدن مثانه در افراد مختلف، متفاوت می باشد و شاید بعضی از افراد نیاز به آب بیشتری داشته باشند.

عوارض جانبی سونوگرافی کلیه

سونوگرافی کلیه روش ایمن برای بررسی بیمار و دریافت تصاویر حیاتی بدون خطر ابتلا به اشعه است.

درمان کلیه نابجا یا اکتوپیک

اگر عملکرد ادراری شما طبیعی است و پزشک انسدادی تشخیص نداده است نیازی به درمان کلیه نابجای لگنی نیست. پزشک باید در صورتی که تغییراتی در وضعیت شما ایجاد شود آن را تحت نظر قرار دهد. اگر آزمایش های انجام شده نشان دهنده وجود انسداد باشد ممکن است برای تغییر محل کلیه و امکان تخلیه بهتر آن نیاز به انجام برخی عمل های جراحی داشته باشید. جراح برای اصلاح بیماری برگشت ادراری به کلیه حالب را دوباره به مثانه متصل می کند ادرار نتواند برگشت داشته باشد.

در صورتی که کلیه به شدت آسیب دیده باشد، جراح ممکن است کلیه را بردارد. تا زمانی که کلیه دیگر به درستی کار می کند، برداشتن یک کلیه مشکلی برای بیمار ایجاد نمی کند. بسیاری از بیماران پس از دریافت یک کلیه پیوندی به طور عادی به زندگی خود ادامه می دهند برخی از افراد نیز با وجود یک کلیه متولد می شوند که بدون بیماری و بدون داشتن مشکل به زندگی خود ادامه می دهند.