بیماری پانکراتیت یا التهاب لوزالمعده

دکتر محمد اعظمی [ متخصص رادیولوژِی ]آدرس وب سایت : www.radiologymarkazi.ir
آدرس مطب : اصفهان ، خیابان شمس ابادی، روبروی عیسی بن مریم، ساختمان صبا تلفن مطب : 32202762 - 031

پانکراس یک غده طویل و مسطح است که در قسمت خلفی و فوقانی حفره شکمی قرار دارد. پانکراس وظیفه تولید آنزیم هایی که به هضم کمک می کنند و هورمون هایی که به تنظیم نحوه جذب قند (گلوکز) کمک می کند را دارد. پانکراتیت یک التهاب موجود در پانکراس است. پانکراتیت می تواند به صورت پانکراتیت حاد بروز کند (به این معنی که به صورت ناگهانی رخ می دهد و چند روز طول می کشد) و یا می تواند به صورت پانکراتیت مزمن بروز کند (که ممکن است در طول سال ها رخ داده باشد). موارد خفیف پانکراتیت ممکن است بدون نیاز به هیچ گونه اقدام درمانی از بین بروند؛ اما موارد شدید می توانند موجب ایجاد عوارض تهدید کننده زندگی شوند. علاوه بر تغییراتی که ممکن است در سونوگرافی به صورت ادم پانکراس و نسوج اطراف آن و تجمع مایع در اطراف پانکراس دیده شود، کیسه صفرا و مجاری صفراوی نیز قابل بررسی هستند که وجود سنگ در کیسه صفرا و مجاری، یا اتساع مجاری صفراوی، تأیید کننده پانکراتیت صفراوی است.

پانکراتیت چه بیماری است؟

التهاب لوزه المعده (پانکراس) را پانکراتیت می نامند. پانکراس، غده طویل و مسطحی است که پشت معده و در قسمت جلوی شکم واقع شده است. پانکراس با تولید آنزیم هایی به روند هضم و با تولید هورمون به تنظیم روند پردازش قند (گلوکز) کمک می کند.

علل ابتلا به پانکراتیک

شایع ترین دلایل ابتلا به پانکراتیت عبارتند از:

• مصرف سنگین مشروبات الکل
• وجود سنگ های صفراوی که موجب مسدود شدن مجرای پانکراس می شوند.
• ضربه به شکم و ناحیه پانکراس
• سطوح بالای تری گلیسیرید در خون
• سطح بسیار بالای کلسیم در خون
• بعضی از داروها مانند استروژن ها و دیورتیک های تیازیدی
• عفونت هایی مانند اوریون، هپاتیت A یا هپاتیت B و سالمونلا
• فیبروز سیستیک
• وجود تومور در پانکراس
• نقایص ژنتیکی
• ناهنجاری های مادرزادی در پانکراس
• سیگار کشیدن

علائم بیماری پانکراتیت

• درد قسمت بالایی شکم
• درد پشت
• کم اشتهایی
• سوءهاضمه
• نفخ شکم
• تهوع و استفراغ: بعد از خوردن غذاهای چرب
• زردی پوست و چشم ها (یرقان)
• مدفوع چرب و بدبو
• دیابت

ریسک فاکتورهای پانکراتیت حاد

موارد زیر احتمال ابتلا به پانکراتیت را افزایش می دهد:

• الکلیسم
• سنگ های صفراوی (پانکراتیت صفراوی)
• جراحی در ناحیه شکم
• مصرف برخی داروها
• مصرف سیگار
• سیستیک فیبروزیس
• سابقه خانوادگی در ابتلا به پانکراتیت
• افزایش مقدار کلسیم در خون یا هایپرکلسمی که می تواند ناشی از هایپرتیروئیدیسم باشد.
• افزایش مقدار تری گلیسرید در خون
• عفونت
• آسیب به شکم
• سرطان پانکراس
• انجام روش Endoscopic retrograde cholangiopancreatography (ERCP) برای درمان سنگ های صفراوی

انواع پانکراتیت

پانکراتیت حاد

پانکراتیت حاد شرایطی است که موجب بروز التهاب در پانکراس می شود. این التهاب اغلب کوتاه مدت است. پانکراتیت حاد شکل گیری دردی را به همراه دارد که شدت آن از خفیف تا ناراحتی شدید متغیر بوده و حتی به بیماری تهدیدکننده زندگی منجر می شود. در شرایطی که بیشتر افراد مبتلا به پانکراتیت حاد طی مدت کوتاهی پس از دریافت درمان بهبود می یابند، موارد شدیدی وجود دارند که می توانند به خونریزی در پانکراس، آسیب جدی بافت، عفونت و تشکیل کیست منجر شوند. در صورت عدم درمان، پانکراتیت می تواند به اندام های حیاتی دیگر مانند قلب، ریه ها و کلیه ها آسیب وارد کند.

پانکراتیت مزمن

پانکراتیت مزمن مشابه پانکراتیت حاد است، اما در این مورد التهاب بلند مدت است و شرایط بهتر نمی شود. در حقیقت، با گذشت زمان شرایط وخیم تر شده و می تواند به بروز آسیب دائمی منجر شود. پانکراتیت مزمن اغلب پس از یک دوره پانکراتیت حاد و احتمالاً به واسطه مصرف بیش از حد نوشیدنی های الکلی شکل می گیرد. آسیب دیدگی پانکراس ناشی از مصرف الکل ممکن است برای سال ها هیچ علائمی نداشته باشد؛ اما پس از آن، فرد ناگهان با بروز علائم شدید پانکراتیت مواجه شود.

عوارض پانکراتیت

پانکراتیت می تواند عوارض شدیدی داشته باشد، از جمله:

• در صورت آسیب به سلولهای تولید کننده انسولین، دیابت
• عفونت لوزالمعده
• نارسایی کلیه
• سوء تغذیه اگر بدن به دلیل کمبود آنزیم های گوارشی نتواند مواد مغذی کافی از غذایی که می خورید دریافت کند.
• سرطان پانکراس
• نکروز لوزالمعده، هنگامی که بافتها می میرند زیرا پانکراس خون کافی دریافت نمی کند.
• مشکلات تنفسی هنگام تغییرات شیمیایی در بدن بر روی ریه های شما تأثیر می گذارد.
• سودوسیست، شرایطی که مایعات در کیست های لوزالمعده شما انباشت می شود. این کیست ها ممکن است ترکیده و آلوده شوند.

روشهای تشخیص بیماری پانکراتیت

تست ها و روش هایی که برای تشخیص پانکراتیت استفاده می شود، عبارتند از:

• آزمایش خون که برای بررسی افزایش یا کاهش سطح آنزیم های پانکراس انجام می شود
• تست مدفوع در پانکراتیت مزمن برای اندازه گیری سطح چربی که می تواند نشانگر عدم جذب مناسب مواد مغذی توسط سیستم گوارش بیمار باشد
• توموگرافی کامپیوتری (سی تی اسکن) که برای بررسی وجود سنگ های صفراوی و ارزیابی میزان التهاب لوزالمعده است
• سونوگرافی حفره شکم به منظور بررسی وجود سنگ های صفراوی و التهاب لوزالمعده است
• سونوگرافی آندوسکوپی به منظور بررسی وجود التهاب و انسداد در کانال پانکراس یا مجرای صفراوی
• تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) برای مشاهده ناهنجاری ها در کیسه صفرا، پانکراس و کانال ها
• ممکن است پزشک، بسته به موقعیت خاص بیمار آزمایشات دیگری را نیز تجویز کند.

تشخیص پانکراتیت با سونوگرافی

ازآنجایی که وجود نفخ یا گاز روده می تواند در ارزیابی نهایی سونوگرافی پانکراس اختلال ایجاد کند، بهتر است شب قبل از آزمایش یک وعده غذایی بدون چربی بخورید و سپس از خوردن غذا و نوشیدنی به مدت 8 ساعت خودداری کنید. در واقع باید در روز انجام سونوگرافی پانکراس ناشتا باشید. البته امکان خوردن داروهای روتین خود را با کمی آب دارید. سعی کنید روز قبل از سونوگرافی پانکراس از مصرف نوشابه های گازدار یا حاوی کافئین، سیگار کشیدن و مصرف الکل اجتناب کنید.

برای انجام این آزمایش به پشت دراز خواهید کشید. یک ژل شفاف روی شکم شما پخش می شود و یک دستگاه کوچک به نام مبدل در سراسر ناحیه شکم تا قفسه سینه حرکت می کند. مبدل، امواج صوتی ایجاد می کند که در هنگام برخورد با چیزی جامد مانند اندام یا تومور، بازتاب می یابد. یک کامپیوتر این پژواک ها را به تصویر متحرک تبدیل می کند. پروب دستگاه اولتراسوند که در انتهای لوله قرار دارد، با تولید امواج صوتی و دریافت انعکاس آنها، تصاویری از پانکراس و بافت های مجاور در مانیتور مقابل تولید می کند.

روشهای درمان پانکراتیت یا التهاب پانکراس

درمان بیماری های زمینه ای

علاوه بر ارائه مراقبت های حمایتی، علل زمینه ای بیماری نیز باید بی درنگ مورد ارزیابی قرار بگیرند. اگر پانکراتیت حاد در اثر عواملی همچون سنگ کیسه صفرا، مصرف داروها، تری گلیسیرید بالا و یا بالا بودن کلسیم خون در بدن بیمار (و یا دیگر علل خارجی) ایجاد شده باشد، درمان های مستقیم باید لحاظ گردد.

آندوسکوپی رتروگراد کلانژیوپانکراتوگرافی (ERCP)

ERCP یک روش درمانی است که در آن پزشک متخصص و آموزش دیده، یک لوله انعطاف پذیر و نازکی را با یک دوربین از طریق دهان بیمار وارد اولین بخش از روده کوچک (دوازدهه) می کند، این لوله می تواند وارد مجرای صفراوی و مجرای پانکراس شود. از طریق این دستگاه، یک کاتتر کوچک را می توان وارد مجرای صفراوی نمود، جایی که ممکن است یک سنگ گیر کرده باشد و موجب بروز پانکراتیت گشته باشد.

درمان های تخصصی زیر را می توان به کمک روش (ERCP) انجام داد:

• اسفنکتروتومی
• حذف سنگ صفرا
• قرار دادن استنت
• دیلاتاسیون (گشاد گردن) با بالون
• درمان آنتی اکسیدانی

شواهد پایه و بالینی نشان می دهد که پیشرفت پانکراتیت حاد (AP) و پانکراتیت مزمن (CP) می تواند با استرس اکسیداتیو همراه باشد. یافته های علمی نشان داده است که شاخص فعالیت رادیکال های آزاد و استرس اکسیداتیو در خون و شیره دوازدهه بیماران مبتلا به پانکراتیت بالاتر است. بر اساس این یافته ها، استفاده از رژیم های آنتی اکسیدانی در مدیریت پانکراتیت حاد و مزمن به عنوان یک مکمل غذایی و یک درمان مکمل، در ترکیب با درمان های سنتی کار خردمندانه ای است.