بدن ما برای اینکه کارکرد صحیحی داشته باشد پیچیدگی های خاص و ظریفی را در خود جای داده که یکی از آنها ستون فقرات است. مهره های ستون فقرات برای اینکه حرکت ساده تری داشته باشند و به خاطر حرکت روی یکدیگر ساییده نشوند غضروف هایی دارند. در بین هر مهره از مهره های ستون فقرات این غضروف ها تعبیه شده اند که به آنها دیسک می گویند. از سوی دیگر در کنار مهره ها یک فضای باز باریک وجود دارد که رشته های عصبی یا اصطلاحاً نخاع از درون آن به سمت عضلات پایین بدن می روند تا دستورات مغز را به این قسمت از بدن منتقل کنند. به این فضای خالی که نخاع از درون آن عبور می کند کانال نخاعی می گویند. گاهی پیش می آید که به دلایلی چون افزایش سن، کار کشیدن زیاد از کمر، بیماری های مفصلی یا موارد دیگر غضروف های بین مهره ها یا همان دیسک ها بیش از حد رشد کرده و در نتیجه با این رشته های عصبی برخورد می کنند که باعث بروز درد و ناراحتی می شود.

این حالت را تنگی کانال نخاعی می گویند. این ناراحتی و درد معمولاً تا قسمت های پایینی بدن تا کمر، باسن و پاها و گاهی اوقات در گردن احساس می شود. البته باید گفت گاهی نیز تنگی کانال نخاعی به دلایل وراثتی اتفاق می افتد. علاوه بر اینکه مدل رشد غضروف ها می تواند ارثی باشد، در بعضی افراد کانال نخاعی به طور ارثی باریک تر از دیگران است و برخی دیگر نیز به دلیل بیماری های مادرزادی مانند آکندروپلازی دارای کانال نخاعی تنگی هستند. جراحی باز تنگی کانال نخاعی معمولاً تنها برای افرادی توصیه می شود که از درمان های محافظه کارانه و کم تهاجمی خسته شده اند و هنوز از دردهای ناتوان کننده رنج می برند.

اغلب علائم تنگی کانال نخاع گردن و کمر با درمان های غیر جراحی و محافظه کارانه تا حد مؤثری بر طرف می شود. ممکن است تأثیر گذاری این درمان ها چند هفته طول بکشد؛ اما بسیاری از افراد ترکیب درمان هایی مانند ورزش های مخصوص تنگی کانال نخاعی، فیزیوتراپی، درمانهای کمترتهاجمی و… را برای مدیریت علائم تنگی کانال نخاع مؤثر می دانند.

عوامل تنگی کانال نخاعی

۱- افزایش سن:

اصولاً با افزایش سن افراد دچار تنگی کانال نخاعی می شوند؛ زیرا مفصلهای پشت ستون مهره ها که فاست facet نامیده می شوند دچار ساییدگی و در نتیجه خارج شدن از شکل طبیعی و در واقع دچار بزرگ شدن فاست ها می شوند. با افزایش سن عضلات ما تحلیل می روند، لیگامان های ما شل می شوند و در نتیجه به فاست ها فشار بیشتری می آید و ناپایدار و لق می شوند. فاست ها برای جبران این فشار و ایجاد پایداری در ستون مهره ها و جلوگیری از لق شدن ستون فقرات مجبورند سطح تماس خود را زیاد کنند؛ یعنی مجبورند بزرگتر شوند تا بتوانند فشار وزن ما را تحمل کنند و همین باعث تنگی کانال نخاعی می شود.

۲- ژنتیک:

در عده ای از افراد قطر کانال نخاعی کوچکتر از افراد عادی جامعه است.

۳- شغل های سنگین:

قاعدتاً کسانی که شغل هایی دارند که کمر آنها هنگام کار به مقدار زیاد و به تعداد زیاد حرکت می کند، مثل شغل هایی که مستلزم خم شدن به طرف چرخیدن می باشد.

۴- بیمارهای مادرزادی:

بیماری هایی مانند آکندروپلازی ها. این افراد دچار کوتاهی دست و پا هستند و سر بزرگی دارند و مستعد تنگی کانال نخاعی هستند؛ زیرا کانال نخاعی آنها قطر کمی دارد.

5-بیماری های روماتیسمی:

بیماری هایی مانند آرتریت روماتوئید و اسپوندیلیت آنکیلوزان باعث می شوند که فرد مستعد تنگی کانال نخاعی بشود؛ زیرا در این بیماری ها مفاصل ستون مهره ها یا فاست دچار التهاب می شوند و همین التهاب باعث افزایش رشد آنها می شود.

انواع تنگی کانال نخاعی

تنگی کانال نخاعی را به انواع مختلفی تقسیم کرده اند، از لحاظ محل، تنگی کانال نخاعی را به سه دسته تقسیم می کنند.

1. نوع مرکزی
2. نوع محیطی
3. نوع تنگی سوراخ بین مهره ای

هم از لحاظ بالینی و هم از لحاظ ام آر آی، هر کدام از این سه نوع تنگی علائم متفاوتی دارند؛ اما در بیماران پیشرفته معمولاً هر سه قسمت تنگ می شوند. بیماران مبتلا به تنگی کانال نخاعی مرکزی معمولاً به صورت لنگش متناوب مراجعه می کنند یعنی بیمار بعد از مدتی ایستادن یا راه رفتن دچار خستگی پاها می شود و عملاً نمی تواند به راه رفتن ادامه دهد و مجبور است چند دقیقه استراحت کند سپس به راه رفتن خود ادامه دهد. بیماران مبتلا به تنگی کانال نخاعی محیطی علائم درد ریشه عصبی و هم درجاتی از لنگش متناوب را نشان می دهند. بیماران مبتلا به تنگی نوع سوم یعنی تنگی سوراخ عصبی که در آنها فقط سوراخ عصبی تنگ می شود به صورت درد شدید تیر کشنده در اندام تحتانی است که علائم آنها شبیه علائم پارگی دیسک کمر است و لنگش متناوب معمولاً ندارند.

تشخیص تنگی کانال نخاع

اولین راه تشخیص تنگی کانال نخاعی، گرفتن شرح حال از بیمار است. اینگونه بیماران معمولاً علائم لنگش متناوب دارند؛ یعنی بیمار پس از مدتی راه رفتن دچار خستگی گزگز و خواب رفتگی و درد در اندام های تحتانی و کمر می شود. پس از چند دقیقه نشستن و استراحت کردن بهبود پیدا می کند و سپس به مسیر خود ادامه می دهد. مهمترین راه تشخیص تنگی کانال نخاعی انجام ام آر آی است و سپس ام نوار عصبی و عضلانی یا EMG که درگیری مزمن ریشه های عصبی را نشان می دهد.

روش های درمان بدون جراحی تنگی کانال نخاع

روش های درمان غیرجراحی تنگی کانال نخاع بر بهبود کیفیت زندگی و سطح عملکرد و کاهش درد متمرکز می شود. اگرچه روش های غیرجراحی مشکل تنگی کانال نخاع را برطرف نمی سازد، علائم بسیاری از بیماران با بهره گیری از این روش ها برطرف می شود.

• ورزش:

ورزش درمانی و پیاده روی در درمان تنگی کانال نخاعی مؤثر است. انجام عمل جراحی ستون فقرات برای کمتر از 5 درصد بیماران مبتلا به تنگی نخاع ضرورت داشته و مؤثر است. جراحی ممکن است باعث کاهش علائم بیماران تنگی نخاع شود؛ ولی درمان قطعی تنگی نخاع نیست و ممکن است علائم تنگی کانال نخاعی عود مجدد کند.

• بریس یا گردنبند و کمربند طبی:

کمربند یا گردنبند طبی در تنگی کانال نخاعی گردن، ستون فقرات را ثابت نگه می دارد و حرکت های دردناک را محدود می سازد، لذا باعث کاهش فشار کانال نخاعی شده و علائم بیمار را بهبود می دهد.

• فیزیوتراپی:

فیزیوتراپی معمولاً از ترکیبی از درمان غیرفعال و نرمش و حرکت های اصلاحی بهره می گیرد. درمان غیرفعال شامل کمپرس سرد یا گرم، اولتراسوند، تحریک الکتریکی و ماساژ می شود. این درمان ها با توجه به شل کردن عضله های منقبض و تسکین درد یا ناراحتی، بیمار را برای درمان فعال تنگی کانال نخاع آماده می سازد. حرکت های اصلاحی نیز تمرین های کششی و تجویزی را برای پایدارسازی ستون فقرات، افزایش قدرت، استقامت و انعطاف پذیری دربرمی گیرد.

• تغییر در حالت اندامها:

بیماران مبتلا به تنگی کانال نخاع متوجه می شوند که خم کردن رو به جلوی ستون فقرات در زمان راه رفتن علائم آنها را برطرف می سازد. دراز کشیدن و بالا آوردن زانوها تا قفسه سینه نیز منجر به تسکین علائم می شود. در این حالت ها فضای در دسترس عصب ها بزرگ تر می شود و در نتیجه بیمار می تواند مسافت بیشتری را طی کند.

• دارو:

فشار روی عصب ها در بعضی موارد از ورمی التهابی نشأت می گیرد، لذا مصرف داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAIDS) مانند آسپرین یا ایبوپروفن باعث کاهش ورم و التهاب شده و موجب تسکین علائم تنگی کانال نخاع می شود.

• استراحت:

استراحت پس از شروع مجدد تدریجی فعالیت مفید است. انجام تمرین های ایروبیک (هوازی) مانند دوچرخه سواری یا استفاده از دوچرخه ثابت غالباً پیشنهاد می شود.

• کشش (ترکشن):

ترکشن علیرغم مفید بودن برای برخی بیماران، نتایج بسیار محدودی را به دست می دهد.

• تزریق:

تزریق در فضای اپیدورال رایج ترین تزریقی است که برای تسکین علائم تنگی کانال نخاع انجام می شود. در این روش که یکی از روش های جراحی بسته ستون فقرات محسوب می شود، دارو (معمولاً استروئید) داخل فضای پیرامون ریشه های عصبی خاص (فضای اپیدورال) تزریق می شود. تزریق این دارو از روش های درمان تنگی کانال نخاعی است که در کاهش التهاب و درد حاد منتشر شونده در دست ها یا پاها مؤثر است.

• طب سوزنی:

طب سوزنی تا در کنترل درد بیماران و بهبود عملکرد آنان در تنگی کانال نخاع مؤثر بوده است.

• Manipulation و روشهای کایروپراکتیک (درمان دستی):

درمانهای دستی درمانی است که در آن متخصص به منظور تنظیم و هم راستا کردن استخوان ها وبازیابی دامنه حرکتی طبیعی مفاصل به ناحیه معینی فشار وارد می کند. حرکت مناسب درد، گرفتگی یا اسپاسم عضلانی را کاهش می دهد و عملکرد سیستم عصبی و وضعیت سلامت عمومی را بهبود می بخشد.

• ماساژ

ماساژ مناسب به دلیل شل کردن عضله های منقبض و از کاهش فشار روی عصب و کانال نخاع باعث تسکین درد تنگی کانال نخاع می شود.

انواع عمل جراحی برای تنگی کانال نخاع:

• لامینوتومی و فورامینوتومی:

از طریق این عمل جراحی دهانه کانال نخاعی بزرگ تر می شود تا جا برای رشته های عصبی افزایش یابد. این روش جراحی هم به صورت جراحی باز ممکن است هم می توان با رد کردن یک لوله از کنار ستون فقرات نیز آن را انجام داد. در این حالت جراح برای دیدن مهره ها از تصاویر اشعه ایکس زنده استفاده می کند و بخش مورد نظر نیز به وسیله همین لوله خارج می شود تا دهانه بزرگ تر شود.

• لامینکتومی:

در این روش لامینا برداشته می شود. با برداشتن این قسمت، فضای کانال نخاعی بیش تر شده و فشار نیز از روی نخاع برداشته می شود. این روش به تجهیزات سخت افزاری مخصوص نیاز دارد.

• دیسککتومی:

گاهی آنقدر اندازه دیسک زیاد است که جراح تصمیم به حذف آن قسمت می گیرد تا فضای کانال نخاعی باز شود و رشته های عصبی آزادانه تر از درون آن عبور کنند. به کمک ابزار جراحی کوچک و خاصی می توان این جراحی را با برش های کوچک تر و آسیب کمتر به بافت سالم انجام داد که به این روش میکرودیسککتومی می گویند.

• فیوژن ستون فقرات:

در صورتی که علت این تنگی کانال نخاع جابجایی مهره ها باشد می توان از این روش استفاده کرد. در این جراحی پزشک، مهره ها را در جای صحیح خود قرار می دهد آنها را به کمک میله و پیچ ثابت می کند تا دیگر حرکت نکنند.

• جراحی تثبیت برای مشکل تنگی مجرای نخاعی:

برخی از بیماران بعد از عمل جراحی تنگی کانال نخاعی نیازمند یک جراحی تثبیت هستند تا مهره هایی که از جای خود حرکت کرده اند را در جایشان تثبیت کنند.

مهمترین و بهترین درمانهای غیر جراحی تنگی کانال نخاعی

مهمترین و رایجترین درمان غیر جراحی تنگی کانال نخاعی، تزریق داخل فضای اطراف نخاعی (اپیدورال) در محل تنگی میباشد. با این تزریق التهاب های اطراف محل تنگی کاهش یافته و خونرسانی به ناحیه آسیب دیده بیشتر شده که این خود موجب افزایش رسیدن اکسیژن و مواد سازنده به نواحی آسیب دیده شده که موجب تسریع روند بازسازی و کاهش تنگی کانال تا حدودی میشود. این روش بسیار مؤثر بوده اما ممکن است نیاز به چندین بار تزریق در فواصل منظم داشته باشد. این تزریق ها به صورت سرپایی و بدون نیاز به بیهوشی و برش جراحی در اتاق عمل استریل با کمک تصویر برداری توسط فوق تخصص درد انجام میشود. مواد تزریقی میتواند شامل مواد استروئیدی، اوزون و داروهای جایگزین دیگری باشند. امروزه کاربرد RCE یا امواج رادیو فرکوئنسی نیز از جمله درمان های جدید است که تا حدودی زیادی میتواند مؤثر باشد.

آمادگی قبل از تزریق اپیدورال کانال نخاعی

پزشک پرونده ی پزشکی بیمار و عکس های قبلی را بررسی می کند تا بهترین رویکرد را برای تزریق طراحی کند. قبل از مراجعه به پزشک برای پاسخگویی به سؤالات ایشان آماده شوید.

• بیمارانی که داروهای رقیق کننده خون (کومادین، پلاویکس و اقلام مشابه) مصرف می کنند، باید مصرف این داروها را از چند روز قبل از تزریق متوقف کنند.
• درباره ی دستور مصرف تمام داروهای مصرفی خود قبل از تزریق با پزشک تجویز کننده ی این داروها و همچنین پزشک مسئول تزریق اپیدورال مشورت کنید.

نحوه تزریق اپیدورال کانال نخاعی

التهاب یکی از مؤلفه های اصلی بسیاری از دردها است که کاهش آن بالطبع تسکین درد را به دنبال خواهد داشت. داروی استروئیدی در تزریق اپیدورال مستقیماً وارد فضای اپیدورال ستون فقرات می شود. در تزریق اپیدورال معمولاً مایعی حاوی کورتیزون (استروئید) و داروی بی حسی (لیدوکائین یا بوپیواکائین) و یا آب نمک به کار برده می شود. استروئید، یا کورتیزون معمولاً به عنوان عامل ضد التهاب تزریق می شود. تریامسینولون استوناید، دگزامتازون و استات متیل پردنیزولون از جمله استروئیدهای پرکاربرد هستند. لیدوکائین یا زایلوکائین یک داروی بی حسی موضعی با اثرگذاری سریع است که درد را به طور موقت آرام می کند. اثر دیگر داروی بی حسی مورد استفاده، بوپیواکائین که دوام بیشتری دارد. اگرچه این داروهای بی حسی موضعی در اصل برای تسکین درد استفاده می شوند؛ اما به مثابه شوینده نیز عمل می کنند و با رقیق کردن عامل های شیمیایی یا ایمنی شناختی از شدت التهاب می کاهند. آب نمک برای رقیق کردن داروی بی حسی یا رقیق کردن عامل های شیمیایی یا ایمنی شناختی و در نتیجه کاهش التهاب تزریق می شود.

مراقبت بعد از تزریق اپیدورال کانال نخاعی

• پس از ترخیص به منزل، باید در مورد استراحت کردن خود برنامه ای داشته باشید. اگر در ناحیه تزریق درد احساس می کنید، استفاده از کیسه یخ در این ناحیه می تواند مفید باشد.
• اگر در حین عمل، تزریق وریدی آرام بخش داشته اید، نباید حداقل تا هشت ساعت بعد از عمل با ماشین رانندگی کنید.

عوارض تزریق اپیدورال کانال نخاعی

تزریق استروئید اپیدورال معمولاً بی خطر است؛ اما احتمال بروز برخی عوارض، به طور نادر پس از تزریق وجود دارد:

• فشار خون پایین که می تواند باعث ایجاد احساس سبکی در شما شود.
• سردرد ناشی از نشت مایع نخاعی.
• عفونت ناشی از تزریق، مانند آبسه اپیدورال، دیسکیت، استئومیلیت یا مننژیت.
• واکنش منفی به داروها، مانند گرگرفتگی یا بثورات پوستی.
• خونریزی. اگر به طور تصادفی یک رگ خونی در طول تزریق آسیب ببیند می تواند باعث خونریزی، ایجاد هماتوم و لخته خون شود.
• آسیب به اعصاب در محل تزریق.
• بی اختیاری موقت ادرار و مدفوع. ممکن است برای کمک به ادرار کردن به یک کاتتر (لوله کوچک) در مثانه نیاز داشته باشید.
• تزریق بیش از حد ESI یا دریافت دوزهای بالاتر از داروهای استروئیدی، ممکن است استخوان های ستون فقرات یا عضلات مجاور شما را ضعیف کند. به همین دلیل، اکثر پزشکان تزریق استروئید اپیدورال را به دو یا سه نوبت در سال محدود می کنند.

---