کلیات تغذیه دوران بارداری

دکتر حمید کوچه باغی [ پزشک عمومی ]آدرس وب سایت : www.drkouchehbaghi.ir
آدرس مطب : صفهان خیابان توحید میانی ، حدفاصل چهارراه توحید و چهارراه پلیس ، جنب بانک پاسارگاد تلفن مطب : 36263837 - 031

بدون شک آرزوی هر مادری به دنیا آوردن نوزاد سالم است. تغذیه مناسب و ذخائر کافی بدن مادر از همان ابتدای تشکیل سلول تخم و پیدایش جنین مهمترین عامل در تولد یک نوزاد سالم، رشد و نمو مطلوب و دستیابی به سطوح بالای سلامتی در تمام دوران زندگی فرد شمرده می شود. پس رعایت یک رژیم غذایی مناسب و استفاده متعادل از تمام گروههای مواد غذایی برای تمام زنان در سنین باروری (15-45 سال) الزامیست.

زنانی که در سنین باروری هستند باید به نکات زیر توجه کافی داشته باشند :
1- به میزان متعادل از همه گروههای مواد غذایی در سبد غذایی روزانه خود استفاده نمایند
2- دریافت بالای ویتامین A قبل از بارداری یا استفاده دراز مدت از داروهای ضد آکنه می تواند باعث اختلالاتی در جنین شود. پس قبل از اقدام به بارداری باید با پزشک خود در رابطه با مصرف این داروها مشورت نمایید.
3- فقر دریافت ویتامین A وC در سنین باروری می تواند منجر به اختلال در سیکل عادت ماهیانه و حتی قطع آن، ناباروری، صدمه به سلول تخم، سقط جنین یا ناهنجاری های مادرزادی شود.
4 - فقر روی در آقایان نیز می تواند منجر به از دست رفتن توانایی باروری شود.
5 - ذخیره کافی اسید فولیک از همان اولین روزهای بارداری از اهمیت زیادی برخوردار است، زیرا روز 28 بارداری لوله های عصبی جنین بسته می شود. یعنی زمانی که بسیاری از مادران هنوز از بارداری خود مطلع نیستند، کمبود این ویتامین می تواند سبب اختلالات عصبی در جنین شود.
پس توصیه می شود که همه زنان در سنین باروری با توصیه پزشک خود از مکمل اسید فولیک استفاده کنند.
6 - کسانی که قبل از بارداری جهت کاهش وزن از رژیم های نادرست استفاده کرده و به حذف یا محدود کردن مصرف یک گروه غذایی مورد نیاز مبادرت ورزیده اند، با تخلیه ذخائر بدن به خصوص آهن مواجه شده و نمی توانند بارداری بدون خطری داشته باشند.
7- بر اساس تحقیقات پژوهشگران، چاقی یا لاغری بیش از حد خود می تواند دلیل ناباروری باشد.
8 - کسانی که به مدت طولانی از داروهای ضد بارداری استفاده می کنند در معرض کمبود اسید فولیک و یا ویتامین B6 هستند.
9 - فاصله کم بین حاملگی ها سبب کاهش ذخائر مواد مغذی به خصوص آهن و کلسیم در بدن مادر می شود.

توصیه هایی جهت مادران باردار
نکاتی را که معمولا یک خانم در دوران بارداری باید در نظر داشته باشد و همچنین اقداماتی که باید انجام دهد تا فرزندی سالم و تندرست به دنیا آورد، در سه گروه می توان طبقه بندی کرد:
1 - رعایت بهداشت در دوران بارداری
2 ـ رعایت اصول تغذیه صحیح در این دوران
3 ـ شناخت عواملی که برای جنین ایجاد خطر می کند و راههای پیشگیری از این خطرات
به طور معمول در زمان بارداری معاینات جهت بررسی وضعیت جنین و مادر تا هفته سی ام به صورت ماهانه، از هفته سی ام تا سی وششم هر دو هفته یکبار و از هفته سی و ششم تا زمان زایمان بصورت هفتگی انجام می پذیرد.

افزایش وزن در دوران بارداری
با ارزیابی BMI (نمایه ای که با تقسیم وزن بر قد حسب متر مربع به دست می آید)قبل از بارداری، توصیه افزایش وزن برای دوران بارداری به ترتیب زیر انجام می گیرد:
مادرانی که دارای BMI کمتر از " 5/19 " هستند باید در سه ماهه دوم و سوم 500 گرم در هفته، مادران با BMI بین ( 25 ـ 8/19 ) به میزان 400 گرم در هفته و BMI بین 29-26 ،300 گرم اضافه وزن در هفته داشته باشند.
کسانی هم که BMI بالاتر از 29 دارند باید حتما تحت نظر پزشک یا کارشناس تغذیه افزایش وزن خود را کنترل کنند.
مادرانی که قبل از بارداری دچار کمبود وزن هستند ، وزن جفتشان به مراتب کمتر از وزن جفت مادران با وزن طبیعی می باشد.
اندازه جفت ، میزان تغذیه برای جنین و در نهایت وزن جنین هنگام تولد را نشان می دهد.
به همین دلیل تولد نوزادان کم وزن ( L.B.W ) درمادرانی که کمبود وزن دارند شایع تر است.

نیاز های تغذیه ای در دوران بارداری
انرژی :
دریافت انرژی اضافی زمان بارداری، برای حمایت از نیازهای متابولیکی و رشد جنین ، تامین افزایش وزن و ذخائر چربی مورد نیاز و پیشگری از اتلاف پروتئین بدن مادر لازم است.مشخص کردن انرژی لازم باید بر حسب افزایش وزن و فعالیت هر فرد به طورجداگانه محاسبه شود.بطور کلی نیازبه انرژی در سه ماهه اول مانند قبل از بارداری است و در سه ماهه دوم و سوم ( روزانه 300 کالری) بیش از نیاز معمول محاسبه می شود.

در موارد زیر انرژی بیشتری مورد نیاز است :
حاملگی چند قلویی- کمبود وزن قبل از بارداری، افزایش وزن ناکافی، بارداری در سنین نوجوانی

پروتئین :
پروتئین اضافی برای حفظ سنتز بافتهای بدن مادر و جنین، رشد و نمو جنین و جفت، افزایش حجم خون، و تامین مایع آمینوستیک لازم است. ولی مقادیر واقعی مورد نیاز به روشنی مشخص نیست.با پیشرفت بارداری نیاز به پروتئین در سه ماهه دوم و سوم بیشتر می شود. میزان توصیه شده RDA ، 60 گرم در روز برای زنان باردار یا 16-10 گرم بیش تر از نیاز زنان غیر باردار است.( 2/1 تا 5/1 گرم به ازای هر کیلو گرم وزن بدن)که البته در دوران حاملگی چند قلویی نیاز به پروتئین بیشتر است.

ویتامین ها :
اسید فولیک : به علت افزایش حجم خون در دوران بارداری نیاز این ویتامین افزایش می یابد. اما علت اصلی اهمیت آن تکامل لوله های عصبی جنین است.
منابع اسید فولیک : دل و قلوه، جگر، سبزیهای برگدار سبز تیره، لبو، کلم و گل کلم، پرتقال، طالبی، نخود سبز و جوانه گندم.
ویتامین B6 :مصرف مقادبر کافی از این ویتامین علاوه بر نقشی که درسنتز پروتئین دارد می تواند تا حد زیادی، حالت تهوع و استفراق شدید دوران بارداری را کاهش دهد. از منابع این ویتامین می توان : ماهیچه، جگر، سبزی، غلات کامل و زرده تخم مرغ نام برد.
ویتامین C :در چند بررسی رابطه میان سطح پایین ویتامین C و افزایش فشار خون در مدت بارداری (نقص) درتشکیل غشاهای سلولی و پاره شدن کیسه آمینوتیک مشخص شده است. پس مصرف به اندازه این ویتامین نیز توصیه می شود.البته مصرف بیش از حد آن می تواند منجر به کمبود این ویتامین در نوزاد در زمان پس از تولد شود. چون جنین به دریافت بالای این ویتامین عادت کرده، در حالیکه ویتامین C شیر مادر نمی تواند جوابگوی نیاز افزون شده نوزاد باشد.جگر، مرکبات، گل کلم، اسفناج، جعفری، توت فرنگی، گوجه فرنگی، فلفل دلمه ای و خربزه سرشار ازاین ویتامین هستند.
ویتامین A :مصرف مقادیر زیاد از این ویتامین سبب نقص جنین می شود.
ویتامین D : اگرچه میزان نیاز به این ویتامین همانند زنان غیر از باردار است، اما در زمان بارداری باید توجه زیادی به تامین مقادیر توصیه شده آن شود. چون این ویتامین به حفظ کلسیم خون کمک می نماید و کمبود شدید آن در متابولیسم طبیعی کلسیم تاثیر گذاشته، به راشیتیسم جنین و نرمی استخوان در مادر منجر می شود. بهترین منبع این ویتامین ، تولید آن در پوست بدن در اثر تابش نور آفتاب است و از منابع غذایی آن نیز می توان جگر، روغن ماهی، زرده تخم مرغ و کره نام برد.
کلسیم : مصرف این ماده برای حفظ تراکم استخوان و دندانها در مادر و تشکیل درست استخوان ها در جنین بسیار حائز اهمیت است.
از این رو مصرف شیر و مواد لبنی و سبزیجات در دوران بارداری به اندازه کافی بهمین جهت توصیه می شود.
آهن : مقادیر مناسب آهن جهت خونسازی کافی در دوران بارداری نیاز است. بخصوص مصرف آهن سه ظرفیتی که جذب بیشتری دارد(30% در مقابل 10% جذب آهن دو ظرفیتی یا گیاهی)
منابع جذب آهن عبارتند از : گوشت قرمز، زرده تخم مرغ، حبوبات، مغزها . معمولا از هفته شانزدهم بارداری در خانم حامله قرص آهن بعنوان مکمل تجویز می گردد.
حرف آخر این که تغذیه در دوران بارداری بسیار حائز اهمیت می باشد ولی مادر باردار باید از پر خوری و بد خوری بپرهیزد.چون عوارض چاقی و تغذیه نامناسب در بارداری شامل دیابت حاملگی ـ فشار خون حاملگی ـ زایمان زودرس- زایمان پر مخاطره همگی تهدیدی برای مادر و جنین می باشد.