کاربردهای سونوگرافی در بارداری

دکتر محمد اعظمی [ متخصص رادیولوژِی ]آدرس وب سایت : www.radiologymarkazi.ir
آدرس مطب : اصفهان ، خیابان شمس ابادی، روبروی عیسی بن مریم، ساختمان صبا تلفن مطب : 32202762 - 031

بسیاری از خانم ها برای اطمینان از داشتن یک بارداری سالم و کمک به آماده شدن برای تولد، میبایست از سونوگرافی استفاده کنند. سونوگرافی از جنین در دوران بارداری، یک نوع تکنیک تصویربرداری است که از امواج صوتی برای تولید تصاویر جنین در رحم استفاده می کند. تصاویر تولید شده بر روی صفحه نمایش نشان داده می شوند. این تصاویر سونوگرافی از جنین می تواند به پزشک در ارزیابی رشد و پیشرفت رشدی جنین کمک کند. این نوع تصویربرداری همچنین برای ارزیابی مشکلات احتمالی جنین و یا کمک به تأیید تشخیص مشکلات احتمالی استفاده می شود. انجام این اسکن بدون درد بوده و هیچ خطری برای مادر یا جنین ایجاد نمی کند و یک روش ایمن می باشد.

دلایل انجام سونوگرافی در دوران بارداری

برای اطمینان از کاشت صحیح تخمک بارور شده بر دیواره داخلی رحم و تشکیل جفت جنین نیاز به سونوگرافی است. سایر دلایل انجام سونوگرافی در دوران بارداری عبارتند از:

سه ماهه اول:

• تأیید بارداری
• تأیید ضربان قلب
• اندازه‌گیری طول قد نشسته جنین (crl) یا سن بارداری
• تأیید بارداری مولار (پوچ) یا بارداری خارج از رحم
• ارزیابی بارداری غیرطبیعی

سه ماهه دوم:

• تشخیص ناهنجاری‌های جنین
• هفته ۱۳ تا ۱۴ برای تشخیص سندرم داون
• هفته ۱۸ تا ۲۰ برای تشخیص ناهنجاری‌های مادرزادی
• ناهنجاری‌های ساختاری
• بررسی دوقلو بودن
• بررسی سن و رشد جنین
• بررسی مرگ داخل رحمی
• تشخیص هیدرآمنیوس (افزایش مایع دور جنین) یا الیگوهیدرآمنیوس (کاهش سطح مایع آمنیوتیک)
• ارزیابی سلامت جنین

سه ماهه سوم:

• تشخیص محل قرار گرفتن جفت
• تأیید مرگ داخل رحم
• مشاهده نحوه قرار گرفتن جنین داخل رحم
• مشاهده حرکات جنین
• تشخیص ناهنجاری‌های رحم و لگن مادر

سونوگرافی‌های تشخیصی در بارداری

در سونوگرافی‌های عادی یا سایر آزمایش‌های دوران بارداری، گاهی موارد خاصی دیده می‌شود که نیازمند بررسی بیشتری است تا نسبت به نبود هرگونه مشکل اطمینان حاصل شود. برخی از سونوگرافی‌هایی که معمول نیست؛ اما در صورت وجود مشکل شاید برای زنان باردار تجویز شود شامل موارد زیر است:

1. سونوگرافی داپلر: در هر کدام از مراحل سونوگرافی‌ های معمول بارداری، اگر پزشک مشکلی در قلب یا جریان خون جنین احساس کند، برای بررسی دقیق‌تر و تشخیص مشکل، ممکن است سونوگرافی داپلر تجویز کند. پزشک می‌تواند به وسیله سونوگرافی داپلر، جریان خون جنین را با دقت بررسی کند و هر نوع مشکل قلبی و عروقی را در جنین تشخیص دهد. همچنین در صورت وجود مواردی مثل دو یا چندقلویی، رشد غیرطبیعی جنین، بررسی عملکرد جفت، تولید آنتی‌بادی rh منفی در خون مادر، سابقه سقط جنین یا از دست دادن نوزاد در بدو تولد نیز ممکن است درخواست سونوگرافی داپلر داده شود.
2. اکوکاردیوگرافی قلب: در سونوگرافی معمول دوره بارداری که در سه ماهه دوم بارداری انجام می‌‌شود، پزشک ممکن است احتمال وجود مشکل در قلب جنین را تشخیص دهد. در این صورت انجام اکوی قلب جنین تجویز می‌شود. در این سونوگرافی، جریان خون در سرخرگ‌ها و سیاهرگ‌های جنین به طور دقیق بررسی می‌شود. همچنین در اکوی قلب، مشکلات قلبی جنین مثل وجود حفره در قلب و مشکل در شریان‌های خونی قابل تشخیص است.
3. آزمایش پروفایل بیوفیزیکال: این آزمون در اواخر بارداری انجام می‌شود. در این آزمون سلامت کلی جنین و حرکات او مورد بررسی قرار می گیرد. در بارداری‌های پرخطر نظیر از دست رفتن بارداری‌های قبلی در نیمه دوم بارداری، وجود فشار خون بالا، دیابت، عدم رشد جنین در داخل رحم یا مواردی که زایمان به تأخیر افتاده است یا با تشخیص پزشک ممکن است آزمایش پروفایل بیوفیزیکال برای شما تجویز شود. این آزمایش شامل سونوگرافی و تست بدون استرس است. در سونوگرافی مربوطه، وضعیت تنفسی، ماهیچه‌ها و حرکت جنین بررسی و حجم مایع آمنیوتیک اندازه‌گیری می‌شود.
4. سونوگرافی سه‌بعدی و چهاربعدی: در سونوگرافی سه‌بعدی ، شما می‌توانید یک تصویر سه‌بعدی از جنین مشاهده کنید و در نهایت عکسی از او را دریافت کنید و در سونوگرافی چهاربعدی ، با کنار هم قرار دادن عکس‌ها یک فیلم از حرکات جنین در اختیار شما قرار می‌گیرد. این نوع سونوگرافیها اطلاعات بیشتری در مورد تشخیص ناهنجاریها در اختیار پزشک میگذارد. از آنجا که این نوع سونوگرافی جزئیات بیشتری را از زوایای مختلف نشان می‌دهد، در تشخیص‌ به پزشکان کمک میکند تا برای برنامه‌ریزی‌های بعد از تولد تصمیم بگیرند.

آمادگی برای سونوگرافی

بسته به نوع سونوگرافی ممکن است از مادر خواسته شود مقداری زیادی مایعات نوشیده و یا از ادرار کردن قبل از انجام این تست خودداری کند. در صورتی که پزشک برای شما سونوگرافی ترانس شکمی را تجویز نموده است بهتر است لباس گشادی بپوشید تا بتوانید شکم خود را به راحتی در معرض دید سونوگرافیست برای قرار دادن مبدل قرار دهید.

انواع روش انجام سونوگرافی در بارداری

سونوگرافی شکمی یا ابدومینال در بارداری:

سونوگرافی (Abdomen) از روی شکم انجام می‌شود. برای بهتر شدن کیفیت تصاویر از مقداری ژل مخصوص سونوگرافی در سطح پوست استفاده می‌شود. این نوع سونوگرافی در سه ماهه اول بارداری با مثانه پر و پس از ماه سوم به ‌دلیل وجود مایع اطراف جنین با مثانه خالی انجام می‌شود. اغلب سونوگرافی ها در دوران بارداری به صورت شکمی انجام می‌شود. از هفته پنجم حاملگی تا هفتم به دلیل کوچک بودن ساک بارداری، ممکن است سونوگرافی شکمی قادر به تشخیص بارداری نباشد و انجام سونوگرافی در این زمان به‌صورت واژینال ارجحیت دارد.

سونوگرافی واژینال:

سونوگرافی ترانس واژینال یا داخلی از راه واژن و با مثانه خالی انجام می‌شود. در این روش پروب سونوگرافی با یک پوشش محافظ یک‌بار مصرف پوشیده می‌شود. در این روش برای بهبود کیفیت تصاویر مقدار کمی ژل سونوگرافی روی انتهای پروب استفاده می‌شود. به دلیل فاصله‌ی پروب با دهانه سرویکس و نحوه ورود آن هیچ آسیبی به جنین نمی‌رساند. در طول ماه‌های چهارم و پنجم بارداری و ماه‌های مختلف بارداری بنا به درخواست پزشک برای بررسی طول دهانه‌ی رحم از سونوگرافی واژینال استفاده می‌شود؛ زیرا دقیق‌تر است.

عوارض جانبی سونوگرافی بارداری

از میان انواع سونوگرافی بارداری برخی برای جنین خطر دارد، همانند سونوگرافی سه و چهار بعدی که فقط در موارد ضروری باید مورد استفاده قرار بگیرد. به طورکلی سونوگرافی روشی غیرتهاجمی است که اگر به درستی از آن استفاده شود عوارضی برای جنین نخواهد داشت. اثرات طولانی مدت قرار گرفتن در معرض امواج فراصوتی هنوز کاملاً مشخص نشده است. پیشنهاد می‌شود از سونوگرافی فقط در تشخیص پزشکی استفاده شود.