واریکوسل دوطرفه چیست و چگونه بر باروری تأثیر می گذارد؟

دکتر پیمان صالحی [ متخصص جراحی کلیه و مجاری ادراری و ناباروری ]آدرس وب سایت : www.drsalehi.ir
آدرس مطب : اصفهان ، اتوبان آقا بابایی ، بعد از روگذر حکیم شفائی ، بلوار سلامت، شهرک سلامت اصفهان ، طبقه دوم تلفن مطب : 35548081 - 031

واریکوسل دوطرفه یکی از بیماری‌های شایع در حوزه‌ی اورولوژی است که با ایجاد واریس در هر دو بیضه مشخص می‌شود. این بیماری زمانی ایجاد می‌شود که عروق اطراف بیضه‌ها بیش از حد متورم می‌شوند و یکی از مشکلاتی است که در صورت عدم درمان، تأثیرات قابل‌توجهی بر باروری آقایان می‌گذارد. واریکوسل ممکن است بدون علائم باشد یا باعث ایجاد درد، ورم کیسه‌ی بیضه و اختلال در تولید اسپرم شود. باتوجه‌به اینکه واریکوسل دوطرفه هر دو بیضه را درگیر می‌کند، تشخیص و درمان آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است تا از عوارض بلندمدت آن جلوگیری شود. در این مقاله به بررسی علل، علائم، روش‌های تشخیص و درمان واریکوسل دوطرفه خواهیم پرداخت و نکات کلیدی برای مدیریت مؤثر این بیماری را ارائه خواهیم کرد.

واریکوسل دو طرفه چیست؟

واریکوسل دوطرفه ورم عروق اطراف هر دو بیضه است. اطراف هر بیضه سیاهرگ‌هایی وجود دارند که خون از طریق آن‌ها به سمت قلب حرکت می‌کند. به دلایل مختلف ممکن است خون بازگشتی، درون این رگ‌ها جمع شده و باعث بزرگ‌شدن و ورم این عروق شود. این وضعیت واریکوسل نام دارد و درصورتی‌که عروق اطراف هر دو بیضه بزرگ شده باشند واریکوسل دوطرفه نامیده می‌شود. به دلیل اینکه این بیماری هر دو بیضه را درگیر می‌کند نیاز به رسیدگی پزشکی فوری دارد و در صورت عدم درمان، می‌تواند مشکلات جدی مانند ازکارافتادن بیضه‌ها و نازایی را در پی داشته باشد.

علل واریکوسل دو طرفه

علت دقیق ایجاد واریکوسل دوطرفه مشخص نیست؛ اما به‌طورکلی عوامل احتمالی زیر در ایجاد این بیماری مؤثر هستند:

• اختلال در عملکرد دریچه‌های داخل ورید: درون سیاهرگ‌ها دریچه‌های یک‌طرفه‌ای وجود دارند که وقتی خون از آن‌ها عبور کند بسته شده و مانع برگشت خون به عقب می‌شوند. درصورتی‌که این دریچه‌ها در عروق بیضه آسیب ببینند یا عملکرد آن‌ها مختل شود، خون در عروق جمع می‌شوند و واریکوسل ایجاد می‌شود.
• سیروز کبدی: در این بیماری، بافت کبد به طور پیشرونده تخریب شده و عملکرد کبد مختل می‌شود. تخریب کبد می‌تواند باعث افزایش فشار در عروق شده و واریکوسل دوطرفه را ایجاد کند.
• مشکلات کلیوی: در برخی آقایان بالای 40 سال یا افرادی که تومورهای کلیوی دارند، عروق کلیه مسدود یا باریک می‌شوند و فشار بر آن‌ها افزایش می‌یابد. این مسئله می‌تواند منجر به فشار بر عروق اطراف بیضه شده و با برگشت خون به عقب، واریکوسل را ایجاد کند.
• تومورها: برخی اوقات علت ایجاد واریکوسل دوطرفه، تشکیل تومور از جمله در پشت حفره‌ی شکمی است. تومورها می‌توانند باعث فشرده‌شدن عروق بیضه شده و واریکوسل دوطرفه را ایجاد کنند.
• ورم غدد لنفاوی: در موارد نادری ممکن است غدد لنفاوی ورم کرده و باعث انسداد جریان خون در عروق بیضه و ایجاد واریکوسل شوند.

علائم واریکوسل دو طرفه

برخی افراد به واریکوسل دوطرفه مبتلا می‌شوند؛ اما علائم خاصی را احساس نمی‌کنند. در این افراد ممکن است واریکوسل حین معاینات پزشکی تشخیص داده شود. در سایر افراد، اصلی‌ترین علائم واریکوسل دوطرفه شامل موارد زیر هستند:

• احساس سنگینی بیضه‌ها و کیسه‌ی بیضه
• توده‌های عروق روی بیضه‌ها که مانند یک کیسه پر از کرم احساس می‌شوند
• احساس ناراحتی و درد بیضه هنگام آمیزش جنسی، موقع ایستادن یا پایان روز
• کاهش سایز بیضه‌ها و کوچک‌شدن تدریجی آن‌ها
• ناباروری

عوامل خطر واریکوسل دو طرفه

در برخی آقایان، واریکوسل در دوران بلوغ ایجاد می‌شود و علت ایجاد و عوامل خطر آن به طور دقیق مشخص نمی‌شود. با این حال، برخی عوامل خطر وجود دارند که احتمال ایجاد واریکوسل دوطرفه را افزایش می‌دهند؛ از جمله:

• سابقه‌ی خانوادگی و توارث
• رشد سریع بیضه‌ها در سن بلوغ (سنین بین 15 تا 25 سال)
• آناتومی بدن و عروق بیضه
• برخی بیماری‌ها مانند اختلالات هورمونی، کارسینومای کلیوی و سیروز کبدی
• سبک زندگی نامناسب مانند مصرف دخانیات و مشروبات الکی
• فعالیت بدنی شدید مانند بلندکردن اجسام سنگین
• ایستادن یا نشستن طولانی مدت
• اضافه وزن
• گرم نگه داشتن کیسه‌ی بیضه در اثر پوشش تنگ، استفاده مکرر از سونا یا کارکردن در مکان‌های گرم

آسیب بیضه در افراد مبتلا به واریکوسل

نظریه‌های گوناگونی در مورد مکانیسم آسیب بیضه‌ها وجود دارد که مهمترین آنها عبارتند از:

• افزایش دمای بیضه‌ها یا کاهش جریان خون و اکسیژن رسانی یا انتقال مواد و متابولیتهای کلیه‌ها و غدد فوق کلیه به بیضه‌ها و یا ترکیبی از اینها.
• واریکوسل می‌تواند باعث کاهش رشد بیضه و در نهایت کوچک شدن بیضه گردد. همچنین با اثر بر اسپرم‌ها باعث کاهش حرکت و تعداد آنها و تغییر مورفولوژی (شکل ظاهری) آنها خواهد شد. واریکوسل به طور مستقیم اثری بر کاهش میل مردان یا ایجاد انزال زودرس ندارد.
• در بیمارانی که با علائم ناباروری مردان و واریکوسل مراجعه می‌نماید، علاوه بر معاینه و شرح حال باید حداقل دو یا سه آزمایش منی برای تصمیم گیری وجود داشته باشد. با توجه به حساسیت آزمایش باید در آزمایشگاهی انجام گردد که به طور تخصصی این آزمایش را انجام می دهند.
• معاینه باید با دست و ابتدا در حالت ایستاده و سپس در حالت خوابیده انجام گردد تا مشخص شود آیا با دراز کشیدن واریکوسل کاهش چشمگیر پیدا می‌کند یا خیر که اگر نکرد سونوگرافی شکم و لگن برای بررسی بیشتر انجام گردد. در زمان معاینه ممکن است وریدها مانند واریس پا قابل مشاهده باشند یا مانند کیسه پر از کرم قابل لمس باشند یا بازور زدن قابل لمس شوند که این معیارها بیانگر شدت واریکوسل می‌باشد.
• در تشخیص واریس بیصه معاینه بالینی حرف اول و آخر را می‌زند و سونوگرافی برای مواردی به کار می‌رود که معاینه مشکل باشد مانند بیماران بسیار چاق یا موارد خفیف. البته از سونوگرافی داپلر یا رنگی می‌توان برای تایید عود (برگشت خون به سمت بیضه‌ها) پس از عمل کمک گرفت.

تاثیرات واریکوسل دو طرفه بر سلامتی

واریکوسل دوطرفه می‌تواند با اختلال در عملکرد بیضه‌ها، تعداد و کیفیت اسپرم‌ها را کاهش داده و منجر به آزواسپرمی (نبود اسپرم در مایع منی) و نازایی شود. همچنین آسیب بیضه‌ها در اثر واریکوسل دوطرفه می‌تواند باعث اختلال در تولید هورمون تستوسترون شود که این مسئله منجر به کاهش میل جنسی و مشکلات روانی مانند استرس و کاهش اعتمادبه‌نفس می‌شود. درد و ناراحتی پس از نشستن طولانی‌مدت یا حین فعالیت‌های شدید نیز یکی از تأثیرات منفی واریکوسل دوطرفه بر سلامتی است که می‌تواند فعالیت‌های روزمره‌ی افراد را مختل کند.

تفاوت واریکوسل دو طرفه و یک‌طرفه

اگرچه اساس بیماری‌های واریکوسل یک‌طرفه و دوطرفه یکسان است؛ اما تفاوت‌های جزئی نیز دارند. اصلی‌ترین تفاوت این دو بیماری در این است که واریکوسل دوطرفه عروق اطراف هر دو بیضه را درگیر می‌کند؛ اما واریکوسل یک‌طرفه تنها در عروق یک بیضه قابل‌مشاهده است. علاوه بر این، واریکوسل دوطرفه شیوع کمتری نسبت به واریکوسل یک‌طرفه دارد؛ اما به دلیل اینکه به هر دو بیضه آسیب می‌زند، علائم شدیدتری ایجاد می‌کند و احتمال ایجاد نازایی در آن بیشتر است.

راه های تشخیص واریکوسل دو طرفه

واریکوسل دوطرفه به روش‌های زیر قابل‌تشخیص است:

• لمس و مشاهده‌ی کیسه‌ی بیضه: این روش، اولین و ساده‌ترین راه تشخیص واریکوسل دوطرفه است که با هدف احساس یا مشاهده‌ی عروق ورم‌کرده روی بیضه‌ها یا بدشکلی کیسه‌ی بیضه انجام می‌شود.
• مانور والسالوا: برای انجام این تست، بیمار در حالت ایستاده نفس عمیقی کشیده و آن را حبس می‌کند. سپس عضلات شکم خود را منقبض کرده و پس از آن هوا را بیرون می‌دهد. این تست باعث افزایش فشار داخل شکم شده و با برجسته‌کردن واریس می‌تواند باعث تشخیص راحت‌تر آن شود.
• سونوگرافی: در مواردی که واریس دوطرفه خفیف باشد و با لمس یا مشاهده قابل‌تشخیص نباشد ممکن است از سونوگرافی معمولی برای ایجاد تصویر بیضه‌ها و عروق اطراف آن استفاده شود. در برخی افراد نیز از سونوگرافی داپلر استفاده می‌شود. این نوع سونوگرافی برای اندازه‌گیری جریان و فشار خون در عروق کاربرد دارد.
• تست‌های تکمیلی: در برخی افراد، پس از تشخیص اولیه‌ی واریکوسل دوطرفه ممکن است آزمایش مایع منی و آزمایش سنجش هورمون نیز انجام شود. این آزمون‌ها بیشتر برای تأیید واریکوسل دوطرفه و بررسی تأثیر آن روی سلامت عمومی بیمار به کار می‌روند.

در چه مواردی واریکوسل نیاز به درمان دارد؟

در ابتدا با توجه به اینکه بسیاری از بیماران در زمانی که تشخیص واریکوسل برای آنها گذاشته می‌شود نگران و مضطرب می‌شوند باید خاطر نشان کنم که واریکوسل یک بیماری خوش خیم است اما درمان دارویی ندارد و تنها روش درمان آن جراحی واریکوسل است که در ادامه توضیح داده خواهد شد.

روش‌های درمان واریکوسل دو طرفه

درمان‌های غیرجراحی:

امروزه هیچ دارو، ورزش یا روش درمانی غیرتهاجمی برای درمان قطعی واریکوسل دوطرفه وجود ندارد و روش‌های درمان فعلی، تنها به دو شکل کم‌تهاجم و جراحی هستند.

ایمبولیزیشن پوستی:

این روش کم‌تهاجم، معمولا به‌صورت سرپایی انجام می‌شود و طی آن، یک لوله‌ی نازک و مخصوص از عروق گردن یا کشاله‌ی ران وارد بدن می‌شود که مانع کوچک پلاتینیومی یا فولادی را در عروق بیضه قرار می‌دهد و منجر به انسداد این عروق و تغییر مسیر خون به رگ‌های سالم می‌شود. این روش برای واریکوسل دوطرفه کاربرد کمتری دارد.

درمان‌های جراحی:

جراحی تنها راه درمان قطعی برای واریکوسل دوطرفه است. انواع جراحی‌ها وجود دارند که هدف نهایی همه‌ی آن‌ها تغییر مسیر خون از عروق ورم کرده به عروق سالم است. از جمله روش‌های جراحی برای درمان واریکوسل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. واریکوسلکتومی میکروسکوپی: در این جراحی، برشی در زیر کشاله‌ی ران ایجاد می‌شود و با استفاده از میکروسکوپ‌های قدرتمند، عروق ریزی که باعث واریکوسل دوطرفه شده‌اند مسدود می‌شوند. این جراحی معمولا 2 تا 3 ساعت برای هر بیضه طول می‌کشد.
2. واریکوسلکتومی لاپاروسکوپیک: برای انجام این جراحی چندین سوراخ کوچک در زیر شکم ایجاد می‌شود. پزشکان با استفاده از دوربین‌های ریز و ابزار جراحی مخصوصی که از طریق این سوراخ‌ها وارد بدن می‌شوند عروق ورم‌کرده را مسدود می‌کنند. این جراحی برای هر بیضه معمولاً30 تا 40 دقیقه طول می‌کشد.

عوارض جراحی واریکوسل

1. عوارض کوتاه مدت پس از عمل شامل: درد یا عفونت زخم یا خونریزی یا خونمردگی اطراف ناحیه عمل و ... می‌باشد. در برخی موارد ممکن است درد خفیفی برای مدتی باقی بماند یا بی حسی اطراف ناحیه عمل یا پوست کیسه بیضه ایجاد شود.
2. عوارض بلندمدت: عود واریکوسل / هیدروسل (جمع شدن مایع اطراف بیضه) / کوچک شدن بیضه (کمتر از 1%).

مراقبت های بعد از عمل واریکوسل

پس از تصمیم گیری برای عمل و انجام آزمایشات روتین خون و بررسی اسپرم موهای ناحیه عمل شب قبل یا صبح عمل تراشیده می‌شوند. ازساعت 12 شب قبل از عمل بیمار دیگر چیزی نمی‌خورد. عمل با بیهوشی عمومی یا بیحسی از کمر(نخاعی) بسته به شرایط بیمار و صلاحدید متخصص بیهوشی انجام می گردد.

مدت زمان عمل بستگی به فاکتورهای گوناگون دارد و متوسط 30 تا 40 دقیقه می‌باشد. بیمار همان روز یا فردا صبح مرخص می‌شود و به مدت حداقل 7تا 14 روز استراحت پزشکی خواهد داشت. بهتر است نزدیکی از روز هفتم به بعد انجام گردد.

پیشگیری از بروز واریکوسل دو طرفه

مهم‌ترین نکاتی که می‌توانند در پیشگیری از بروز واریکوسل به کار روند شامل موارد زیر هستند:

• وزن مناسب داشته باشید و از غذاهای سالم استفاده کنید.
• از ایستادن یا نشستن طولانی خودداری کنید.
• به طور منظم ورزش کنید.
• آب کافی بنوشید.
• از دخانیات از جمله سیگار دوری کنید.
• از بلندکردن اجسام سنگین خودداری کنید.

ذکر این نکته نیز ضروری است که روش‌های بیان‌شده اگرچه احتمال ایجاد واریکوسل دوطرفه را کاهش می‌دهند اما نمی‌توانند به طور کامل از ایجاد آن جلوگیری کنند.

سوالات متداول

آیا واریکوسل باعث زود انزالی می‌شود؟

• زودانزالی بین افرادی که واریکوسل دارند شایع‌تر است. برخی پژوهش‌ها نشان می‌دهند که واریکوسل با کاهش میزان تستوسترون و افزایش احتمال التهاب پروستات می‌تواند باعث زودانزالی شود.

آیا درمان واریکوسل با طب سنتی امکان‌پذیر است؟

• خیر، در حال حاضر هیچ درمان قطعی که بتواند با طب سنتی و بدون جراحی باعث رفع واریکوسل شود وجود ندارد.

واریکوسل دو طرفه چگونه بر باروری تأثیر می‌گذارد؟

• واریکوسل با افزایش دمای بیضه‌ها باعث کاهش تعداد و میزان تحرک اسپرم‌ها شده و با تغییر شکل اسپرم‌ها احتمال باروری را کاهش می‌دهد.

آیا امکان بازگشت واریکوسل دو طرفه پس از درمان وجود دارد؟

• بله، به طور متوسط 10 درصد مردانی که جراحی واریکوسل انجام می‌دهند پس از مدتی دوباره دچار این بیماری می‌شوند.

آیا واریکوسل دو طرفه همیشه با علائم بالینی همراه است یا ممکن است بدون علائم باقی بماند؟

• واریکوسل دو طرفه همیشه با علائم همراه نیست. بسیاری از مردان مبتلا به واریکوسل، هیچ علامتی را تجربه نمی‌کنند و به طور تصادفی در طی معاینات پزشکی یا به دلیل مشکلات باروری متوجه این بیماری می‌شوند.

نتیجه‌گیری

واریکوسل دوطرفه با تأثیر روی هر دو بیضه، خطر جدی برای باروری، سلامت جنسی و سلامت عمومی آقایان محسوب می‌شود. از همین رو، حساسیت کافی و مدیریت مناسب آن از اهمیت بالایی برخوردار است. درصورتی‌که این بیماری سریع تشخیص داده شود می‌توان با جراحی‌های کم‌تهاجم آن را درمان کرد و علاوه بر پیشگیری از عوارض جدی‌تر، به بهبود علائم و افزایش کیفیت زندگی آقایان کمک کرد. همچنین پیگیری منظم و مراقبت‌های پس از درمان می‌توانند علاوه بر جلوگیری از عوارض جراحی، از عود مجدد واریکوسل نیز جلوگیری کنند. در نهایت باید توجه داشت که آگاهی هرچه بیشتر ما نسبت به علائم و روش‌های درمانی این بیماری می‌تواند در مدیریت شرایط و تصمیم‌گیری‌ها جهت رسیدن به بهترین نتیجه بسیار مفید باشد.