صفر بودن تعداد اسپرم یا آزواسپرمی

دکتر پیمان صالحی [ متخصص جراحی کلیه و مجاری ادراری و ناباروری ]آدرس وب سایت : www.drsalehi.ir
آدرس مطب : اصفهان ، اتوبان آقا بابایی ، بعد از روگذر حکیم شفائی ، بلوار سلامت، شهرک سلامت اصفهان ، طبقه دوم تلفن مطب : 35548081 - 031

آزوسپرمی، یا صفر بودن تعداد اسپرم در مایع منی، یکی از چالش‌های مهم در زمینه ناباروری مردان است که می‌تواند دلایل متعددی از جمله مشکلات هورمونی، انسداد مسیر انتقال اسپرم، یا اختلال در عملکرد بیضه‌ها داشته باشد. این وضعیت که در حدود 1% از مردان و 10% از مردان نابارور دیده می‌شود، تأثیر قابل توجهی بر کیفیت زندگی افراد و برنامه‌ریزی برای تشکیل خانواده دارد. تشخیص و درمان آزوسپرمی نیازمند یک رویکرد جامع است که شامل بررسی‌های تخصصی هورمونی، معاینات بالینی دقیق، و گاهی روش‌های پیشرفته مانند نمونه‌برداری از بیضه‌ها می‌شود. در این مقاله، علل مختلف آزوسپرمی، روش‌های تشخیصی و گزینه‌های درمانی آن مورد بررسی قرار می‌گیرد تا تصویری جامع از این مشکل و راه‌های مدیریت آن ارائه شود.

علل آزوسپرمی

آزوسپرمی سه علت اصلی دارد که عبارتند از:

• اختلالات هورمونی یا غددی
• اختلالات بیضه و تولید اسپرم
• انسداد در مسیر انتقال اسپرم

برای تشخیص اینکه کدامیک از موارد بالا باعث صفر شدن شمارش اسپرم‌ گردیده است، نیاز به شرح حال و معاینه دقیق و درخواست آزمایشات هورمونی تکمیلی می‌باشد. و هر کدام نیز درمان ویژه خود را نیاز دارند.

اختلالات هورمونی یا غددی

برخی بیماری‌ها می‌توانند با اختلال در تولید و ترشح هورمون‌های محرک تولید اسپرم و هورمون مردانه (تستوسترون) مانند FSH و LH، منجر به صفر شدن تعداد اسپرم‌ها شوند. از جمله این بیماری‌ها، کم‌کاری غده هیپوفیز و سندرم کالمن است که معمولاً با اختلال در حس بویایی همراه هستند. تشخیص این اختلالات از طریق بررسی تأخیر در بلوغ، نبود صفات ثانویه جنسی (مانند رویش موهای بدن)، کوچک بودن آلت تناسلی و بیضه‌ها، کاهش میل جنسی، و مشکلات نعوظ انجام می‌شود. آزمایشات هورمونی نشان می‌دهد که میزان هورمون‌های هیپوفیزی در این افراد کمتر از حد نرمال (معمولاً کمتر از یک) است. برای تکمیل تشخیص، انجام MRI مغز توصیه می‌شود.

درمان:

• در افراد مجرد یا کسانی که هنوز قصد فرزندآوری ندارند، تزریق آمپول تستوسترون هر 2 تا 4 هفته یک‌بار برای بهبود صفات ثانویه جنسی، افزایش میل جنسی، و رشد آلت توصیه می‌شود.
• در صورتی که فرد تمایل به بچه‌دار شدن داشته باشد، از آمپول‌های هورمونی خاص طبق دستور پزشک استفاده می‌شود. درمان معمولاً 2 سال به طول می‌انجامد و در این مدت هر سه ماه یک‌بار آزمایش نطفه انجام می‌شود.
• در بسیاری از موارد، بارداری طبیعی طی دو سال اول ممکن است رخ دهد. در غیر این صورت، با توجه به نتایج آزمایش اسپرموگرام ، روش درمانی مناسب انتخاب می‌شود.

اختلالات بیضه و تولید اسپرم

این دسته از اختلالات شامل بیماری‌های متنوعی است که می‌توانند بر تولید و عملکرد اسپرم تأثیر بگذارند. بررسی وضعیت بیضه‌ها اولین گام تشخیص است:

• آیا بیضه‌ها در کیسه بیضه قرار دارند؟
• اندازه و قوام بیضه‌ها چگونه است؟
• آیا لوله انتقال منی (وازدفران) در معاینه قابل لمس است؟

در صورتی که بیضه‌ها قابل لمس نباشند، احتمال بیضه نزول نکرده (یک‌طرفه یا دوطرفه) مطرح می‌شود که نیاز به معاینه کانال‌های اینگوینال و انجام سونوگرافی دارد.

شایع‌ترین بیماری‌های این گروه عبارتند از:

• عدم وجود بیضه‌ها (آژنزی بیضه‌ها)
• واریکوسل
• عفونت بیضه‌ها (ارکیت)
• تورشن یا پیچ‌خوردگی بیضه‌ها
• اختلالات کروموزومی

علل ناشناخته که منجر به توقف تولید اسپرم در بیضه‌ها می‌شوند.

تشخیص:

• در این موارد، پس از معاینه دقیق و بررسی هورمونی (که اغلب مقادیر هورمون‌ها نرمال یا افزایش‌یافته است)، انجام بیوپسی بیضه ضروری است.
• بافت‌های نمونه‌برداری شده به دو آزمایشگاه آندرولوژی و پاتولوژی ارسال می‌شوند.
• اگر اسپرم در بافت مشاهده شود، اسپرم‌ها فریز شده و در آینده برای درمان ناباروری (از طریق روش کمک‌باروری میکرواینجکشن (ICSI)) مورد استفاده قرار می‌گیرند.

این اقدامات، شانس باروری را در بیمارانی که دچار اختلالات تولید اسپرم هستند، افزایش می‌دهد.

انسداد در مسیر انتقال اسپرم

در شرایطی که فرآیندهای هورمونی و تولید اسپرم کاملاً طبیعی هستند و نمونه‌برداری از بیضه‌ها نتیجه‌ای نرمال نشان می‌دهد، احتمال وجود انسداد در مسیر انتقال اسپرم‌ها از خروجی بیضه‌ها به مجاری انزالی مطرح می‌شود. این انسداد می‌تواند مانع از حضور اسپرم‌ها در مایع منی شود.

دلایل شایع این مشکل شامل موارد زیر است:

• وازکتومی (بستن لوله‌های مردان)
• تشکیل‌نشدن لوله واز (آژنزی لوله‌های منی‌بر)
• آسیب به لوله‌های منی‌بر در اثر جراحی‌های قبلی (مانند جراحی فتق)
• بیماری‌های عفونی مزمن
• انسداد اپیدیدیم ناشی از ضربه یا جراحی
• انسداد مجاری انزالی در پروستات

تشخیص:

• در صورتی که لوله‌های واز در معاینه قابل لمس نباشند، احتمال آژنزی مطرح است.
• اگر لوله‌ها لمس شوند و بررسی‌های هورمونی نرمال باشند، حجم مایع منی یک شاخص کلیدی است.

حجم مایع منی کمتر از 2 سی‌سی می‌تواند نشان‌دهنده انسداد مجاری انزالی باشد. در این صورت:

• فروکتوز مایع منی اندازه‌گیری می‌شود.
• سونوگرافی از راه مقعد برای بررسی کیسه‌های منی انجام می‌گیرد.

درمان:

جراحی‌های ترمیمی:

• بازگشت وازکتومی (وازووازوستومی)
• اتصال لوله واز به اپیدیدیم ( وازواپیدیدیموستومی )
• رزکسیون یا تراشیدن مجاری انزالی

نمونه‌برداری از بیضه‌ها:

• در مواردی که جراحی موفقیت‌آمیز نباشد، می‌توان اسپرم را از طریق روش‌های گوناگون از بیضه‌ها استخراج کرد و برای میکرواینجکشن (ICSI) استفاده نمود.

این رویکردها شانس باروری را در بیماران مبتلا به انسداد مسیر انتقال اسپرم بهبود می‌بخشند.

درمان اسپرماتوژنز

اسپرماتوژنز به فرایند تولید اسپرم در بیضه‌ها گفته می‌شود که در صورت بروز اختلال در این فرآیند، مردان ممکن است با مشکل باروری روبه‌رو شوند. درمان اسپرماتوژنز بسته به علت بروز مشکل متفاوت است. در مواردی که اختلالات هورمونی مانند کاهش سطح تستوسترون موجب توقف اسپرماتوژنز می‌شوند، تجویز آمپول‌های هورمونی همچون آمپول اسپرم ساز و آمپول تستوسترون برای تقویت اسپرم می‌تواند به تحریک تولید اسپرم کمک کند. در موارد شدیدتر، مثل آزواسپرمی غیر انسدادی، درمان‌هایی مانند بیوپسی بیضه و استفاده از روش‌های کمک باروری مانند میکرو اینجکشن (ICSI) ممکن است ضروری باشد. همچنین، در موارد خاص، درمان‌های مکمل و بهبود سبک زندگی نیز می‌توانند به فرایند اسپرماتوژنز کمک کنند.

آمپول اسپرم ساز

آمپول اسپرم ساز یکی از درمان‌های رایج برای بهبود تولید اسپرم در مردانی است که با مشکلات باروری روبه‌رو هستند. این آمپول‌ها معمولاً حاوی هورمون‌هایی مانند هورمون محرک فولیکول (FSH) و هورمون لوتئینیزان (LH) هستند که به تحریک بیضه‌ها برای تولید اسپرم کمک می‌کنند. این درمان معمولاً در مواردی که تولید اسپرم به دلیل مشکلات هورمونی یا اختلالات غددی مختل شده باشد، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

آزواسپرمی غیر انسدادی درمان دارد؟

آزواسپرمی غیر انسدادی به وضعیتی اطلاق می‌شود که در آن تولید اسپرم در بیضه‌ها به درستی انجام نمی‌شود، ولی انسدادی در مجاری منی وجود ندارد. این وضعیت می‌تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود، از جمله اختلالات هورمونی، مشکلات ژنتیکی یا آسیب به بیضه‌ها. در خوشبختانه، آزواسپرمی غیر انسدادی درمان دارد و بسته به علت زمینه‌ای، گزینه‌های درمانی مختلفی در دسترس است. از جمله درمان‌های رایج می‌توان به تجویز آمپول اسپرم ساز، آمپول تقویت اسپرم، و روش‌های کمک باروری مانند ICSI اشاره کرد که با استفاده از این روش‌ها می‌توان اسپرم‌ها را مستقیماً از بافت بیضه استخراج کرده و در فرایند لقاح استفاده نمود. در برخی از موارد نیز استفاده از درمان‌های نوین مانند سلول‌های بنیادی می‌تواند به بازگرداندن عملکرد طبیعی اسپرماتوژنز کمک کند.

درمان آزواسپرمی غیر انسدادی با سلول‌های بنیادی

سلول‌های بنیادی به عنوان یک درمان نوین و پیشرفته در درمان آزواسپرمی غیر انسدادی مطرح شده است. این روش در بیمارانی که هیچ اسپرم قابل استفاده‌ای در مایع منی ندارند و روش‌های درمانی دیگر موثر نبوده‌اند، می‌تواند امیدبخش باشد. در این روش، سلول‌های بنیادی از بافت‌های مختلف بدن، معمولاً از بیضه‌ها یا بافت چربی استخراج می‌شوند و سپس به بیضه‌ها تزریق می‌شوند تا به بازسازی و تحریک تولید اسپرم کمک کنند. این درمان به ویژه در مواردی که اختلالات ژنتیکی یا هورمونی مانع از تولید اسپرم می‌شوند، می‌تواند موثر باشد. برای پیگیری دقیق و ارزیابی این درمان، آزمایش‌های مداوم و نظارت پزشکی ضروری است.

در نهایت، انتخاب بهترین روش درمانی برای آزواسپرمی غیر انسدادی با توجه به شرایط فردی بیمار، آزمایشات اولیه و بررسی‌های پزشکی صورت می‌گیرد.