علل ودرمان لکنت زبان در کودکان قسمت اول

دکتر محمد والی پور [ متخصص روانپزشکی ]آدرس وب سایت : www.drvalipour.ir
آدرس مطب : اصفهان ، خیابان آمادگاه ، ساختمان سپاهان ، طبقه 4 تلفن مطب : 32241146 - 031

علل ودرمان لکنت زبان در کودکان

یکی از مسائل و مشکلات خاص دوران کودکی اختلالات و ناروانیهای گفتاری است که از جمله شایعترین آنها میتوان از لکنت زبان نام برد. بر طبق چهارمین راهنمای تشخیصی و آماری بیماریهای روانی، لکنت زبان نوعی آشفتگی و اختلال در روانی گفتار است که بهصورت تکرار صداها، کشش صداها، قطع روانی کلام، تکرار کلمات، تکرار کلمات، مکث بین واژهها، ناموزنی تکلم و جایگزین کردن واژهها به منظور جلوگیری از کشش صداها در بین کودکان و نوجوانان مشاهده میشود.

اغلب کودکانی که دچار لکنت زبان هستند، میدانند که چه میخواهند بگویند و شاید بارها نیز آن را تمرین و تکرار کردهاند، ولی به راحتی و در شرایطی خاص قادر به بیان آن نمیباشند. آنان برای این که بتوانند فشار حاصله از وقفههای غیر ارادی کلامشان را کاهش دهند، دچار پریشانی و آشفتگی میشوند و سعی دارند با تلاش و کلنجار بسیار حرف خودشان را بزنند.همانطور که هیچ دو کودکی کاملاً شبیه به هم نمیباشند، لکنت نیز در همه کودکان به یک شکل نمیباشد. در گروهی از کودکان لکنت همراه با اضطراب، فشارهای عصبی، تیکهای جسمانی، تغییر حالات چهره و حتی گریه کودک است و در گروهی دیگر، لکنت موجب ناتوانائیهای شدید ارتباطی در آن میشود. لکنت در بین کودکان خردسال، ناپایدار و گذراست و میتواند از یک روز به روز دیگر و از یک موقعیت تا موقعیت دیگر تغییر کند.

برای مثال، کودکی ممکن است بهصورت تدریجی دچار لکنت شود و این اختلال در او ماندگار شود، در حالی که ممکن است در کودکی دیگر، کاملاً ناگهانی و به یک باره شروع شود و حتی به یک باره نیز از بین برود. علت این تغییرات میتواند با حالات روحی ـ روانی، خستگی، نگرانی و شتاب او برای توضیح دادن مطلب در ارتباط باشد.آنچه که در این خصوص حائز اهمیت میباشد آن است که، اگر کودک تازه شروع به لکنت کرده است و پس از مدتی بهبود نیافته است، ممکن است ناروانی در گفتار او موجب تنش، اضطراب و ناکامی او در مراحل مختلف زندگیش شود که بهتر است در همان اوان کودکی بهدنبال کمک متخصصین بود.در اغلب موارد، لکنتها و ناروانیهای گفتار که ثابت و پایدار میشوند، ممکن است با افزایش سن بهبود نیابند و مسائل و مشکلات فراوانی برای کودک بهوجود آورند.

میزان شیوع لکنت زبان
میزان شیوع لکنت زبان در بین کودکان تقریباً ۵ درصد است و معمولاً تا سنین جوانی، ۸۰ ـ ۵۰ درصد این افراد با رسیدگی و درمان به موقع بهبود پیدا میکنند همچنین لکنت زبان در بین پسرها ۵ ـ ۴ برابر دخترهاست و سیر بیماری نیز در بین پسرها طولانیتر است.بهطور کلی، اغلب مشکلات گفتاری در سنین ۵ ـ ۲ سالگی (یعنی زمانی که کوکان در حال فراگیری مهارتهای کلامی گوناگون، استفاده از لغات جدید، بهکارگیری جملات طولانیتر، صحبت در میان جمع و بیان نظرات و افکارشان هستند) و ۷ ـ ۵ سالگی (یعنی زمان آغاز مدرسه، برانگیختگی برای یادگیری و کنجکاوی، هیجان ناشی از کلاس و درس، کسب مهارتهای اجتماعی و ورود به اجتماع بزرگتر هستند)، آغاز میشود.

مشخصات بالینی لکنت زبان
اغلب کودکان در ۱۵ ـ ۱۲ ماهگی شروع به صحبت کردن میکنند و در ۲۴ ـ ۱۸ ماهگی با ساختارهای دستوری صحبت میکنند.کودکانی که لکنت دارند، میانگین زمان گفتارشان پائین است و تکلم را دیرتر آغاز میکنند. این گونه کودکان الزاماً در سایر مهارتهای رشدی خود کند نیستند. پژوهشگران طی تحقیقی دریافتند کودکان مبتلا به لکنت از تعداد بیشتری از گفتههای تک واژگانی استفاده میکردند.
▪ ساختارهای ساده دستوری را به کار میبردند. ▪ اشتباهات دستوری بیشتری داشتند. ▪ اشتباهات بیشتری در تولید اصوات داشتند.
▪ در مقایسه با کودکان سالم ۲ ماه تأخیر رشد کلامی داشتند.

تشخیص لکنت زبان در مراحل اولیه بسیار مشکل است؛ زیرا اغلب کودکان خردسال بدون اینکه هیچ مشکل و یا زمینهای برای گسیختگیهای گفتاری داشته باشند، علائمی از لکنت زبان دارند. گروهی از آنها چندان به این مشکل خود اهمیت نمیدهند و اگر چند بار هم نتوانند کلمهای را به درستی بیان کنند، هیچ ناراحت نمیشوند. در حالیکه گروهی دیگر، کمترین گرفتگی زبان تأثیری عمیق بر رفتارهای اجتماعی آنان میگذارد و سخت تلاش میکنند تا لغات و واژگان را بهدرستی بیان کنند. در نهایت نیز از این که نمیتوانند آنطور که میخواهند صحبت کنند، دچار ناامیدی و ناکامی میشوند.شدت لکنت زبان در کودکان میتواند از حادترین تا کمترین حالات متغیر باشد. متخصصان گفتار درمانی برای تشخیص و شناسائی کودکانی که دچار لکنت زبان هستند، به علائم زیر توجه میکنند؛

▪ تکرار صداها و هجاها (مثل، منمن منمن، او او او)
▪ کشش یا امتداد دادن صداها (مثل تکرار صدائی مممم ماما، تکرار هجائی مامامامان)
▪ در میان اندازی
▪ مکث درون واژهها
▪ انسداد قابل شنیدن و ناملفوظ (مکثهای پر و خالی)
▪ جایگزین کردن برخی لغات به منظور عدم گفتن کلمات مشکل
▪ تکرار واژه های تک هجائی
▪ انجام حرکات اضافی مثل، چشمک زدن، تیک، لرزش فکها و لب و دهان
▪ بیان واژههای مشکل که با تنش فیزیکی ادا میشوند.
تمام موارد فوق علائم لکنت زبان هستند وچنان چه والدین، مربیان و نزدیکان تصور میکنند کودکی با این خصوصیات صحبت میکند، بهتر است با اتخاذ روشهای مناسبی درصدد بهبود او برآیند و اجازه ندهند لکنت در او سالها طول بکشد؛ زیرا گفتن این جمله که خودش خوب خواهد شد مشکلی از کودک حل نمیکند.

مراحل مختلف لکنت زبان
الف) پیش دبستانی : خطاهای گفتاری این کودکان ساده و رایج تلقی میشود و خود را در قالب تکرار سیلابها و کشیدن اول صداها نشان میدهد. از آنجائی که کودک نسبت به شیوه گفتار خود آگاهی ندارد، معمولاً نگرانی خاصی هم از این بابت احساس نمیکند. چنانچه درمان لکنت در این مرحله آغاز شود، درصد بهبود کودک بسیار بالا خواهد بود.

ب) دبستانی : در این مرحله کودک بهدلیل فشارهائی که از سوی هم کلاسیها، آموزگاران و والدینش بر او وارد میشود، نسبت به مشکل گفتاری خود آگاه میشود و لکنت داشتن را بهعنوان مشکلی جدی میپذیرد. کودک مبتلا به لکنت در این مرحله تصور میکند با فشار آوردن بر خود، چشمک زدنهای پیاپی، تغییر حالات چهره و اخم کردن میتواندمانع از لکنت خود شود.در حالی که این گونه رفتارهای ناخودآگاهانه او پس از مدتی به بخشی از عکسالعملهای کلامی او تبدیل میشوند.

پ) پیش نوجوانی : در این مرحله کودک با تغییرات مربوط به بلوغ خود رو به روست و مشکل لکنت او در موقعیتهای خاص و جدیدی پدیدار میگردد. از جمله، صحبت با افراد غریبه، خرید کردن، دوستیابی، سخنرانی در کلاس، گفتوگوهای تلفنی و...

ت) نوجوانی : نوجوانی که مبتلا به لکنت است از بسیاری موقعیتهای زندگیش چشم میپوشد و از ترس این که مورد تمسخر و استهزاء دیگران قرار گیرد، منزوی، کم حرف، مضطرب و افسرده میشود. در این مرحله گویش نوجوان بسیار کوتاه و محدود به واژگانی میشود که برای بیان و ادا آنها مشکلی ندارد.

عوامل مؤثر در بروز لکنت زبان کودکان
تحقیقات مختلفی نشان میدهند که لکنت زبان بر اثر مجموعهای از علل و عوامل بهوجود میآید. از جمله وجود زمینههای ژنتیکی، آسیبهای مغزی، اختلال سیستم گویائی، الگوهای نامناسب محیطی عقبماندگیهای ذهنی، اختلالات شنیداری، بحرانهای روحی روانی و....این عوامل شاید به تنهائی علت بروز لکنت زبان در کودک نمیباشد، ولی زمینه را برای ابتلای او به ناروانیهای گفتاری هموار میکند. از جمله عوامل مهم بروز لکنت زبان میتوان به چند علت عمده زیر اشاره کرد:

۱) عوامل ژنتیکی و عصب شناسی :
تحقیقات گروهی از متخصصین گفتار درماین نشان میدهد که کودکانی که خانوادههائی با سابقه اختلالات گفتاری، ناروانی در صحبت و لکنت هستند، بیشتر احتمال دارد که دچار نقض سیستم گویائی شوند. براساس این پژوهشها، فرد مبتلا به لکنتزبان از نظر ژنتیکی با شخص سالم متفاوت است.

۲) عوامل بیولوژیک :
از آنجائی که سلامت مغز در گفتار و کلام کودک از اهمیت ویژهای برخوردار است، لذا هر گونه فشار، آسیب، ضربه و صدمهای به مغز میتواند عوارض گوناگونی در برداشته باشد. از جمله؛ فشارها و آسیبهای هنگام زایمان، نرسیدن اکسیژن به نوزاد هنگام تولد، آسیبهای مغزی، صرع، بیماریهای عفونی مغز که منجر به اختلال سیستم گویائی در مغز شوند میتواند منجر به بروز لکنت زبان در کودک شوند.

۳) عوامل روانشناختی :
بدیهی است هر کودکی دارای توانائیها، استعدادها، ویژگیها و خصوصیات رفتاری خاصی است که او را از سایر کودکان متمایز میکند. هیجانات، احساسات تنشها، ضربههای عاطفی و... همگی از جمله عوامل روانی گوناگونی هستند که میتوانند تأثیراتی منفی بر گویش و کلام گذارند.

۴) عوامل محیطی :
در برخی موارد متأسفانه والدین، مربیان و اعضاء خانواده کارهائی میکنند که مانع از سخن گفتن عادی کودک میشود و او را به عجولانه صحبت کردن و اشتباهات گفتاری وا میدارد. برای مثال، قطع کردن نابهجای کلام کودک، انتقادهای بیش از اندازه از صحبتهای کودک، اصلاح گفتار کودک (تلفظ صداها، کلمات و جملات)، کامل کردن جملات کودک، شتابزده صحبت کردن با کودک، تأکید بیش از اندازه به کودک باری تند حرف زدن، فشارهای انضباطی شدید توقعات بیش از حد توان کودک، تجربیات ناگوار زندگی، اضطراب شدید مادر و....
روشهای درمانی لکنت زبان